ANALYSE - Een resultaat van de formatie zal zijn dat gemeenten meer taken krijgen op het vlak van het sociale beleid. Maar is dat wel realistisch nu Rijk en gemeenten moeten bezuinigen? Het is vooral voor de PvdA risicovol. Tom van Doormaal denkt toch dat het de goede weg is.
De formatie verloopt in stilte. Raar eigenlijk: radiostilte werd in acht genomen als de bommenwerpers van de RAF boven bezet gebied kwamen om de aandacht van jagers en afweergeschut te vermijden. Het is een metafoor waar niks van klopt: Rutte en Samsom zijn door ons gekozen om te doen wat ze doen, dus werken ze niet in vijandelijk gebied. We weten ook dat ze bezig zijn, dus voor verhulling is geen plaats. Waarom drukken ze de zendknop niet in? Daar zijn politici voor: ze moeten tot vervelens toe meningen ventileren.
Liberalen en socialisten: het is ongemakkelijke ménage. Het onderhandelen kan verstoord worden door gestook van de media , de achterban, de gefrustreerde oppositie. De stilte is daar een verdediging tegen, ik erken het. Maar het blijft raar: de Kamer zou wel eens voor een transparante formatie zorgen, in tegenstelling tot het gekruip rond het koninklijk paleis. Bij de huidige geheimzinnigheid zou ook onderkoning Beel zich nog prima op zijn gemak voelen.
Het resultaat uit de achterkamer zal toch ooit op tafel moeten komen en besproken moeten worden. Ik neem er maar eens een voorschot op: ik verwacht dat VVD en PvdA het in hoge mate eens zullen zijn over een forse impuls voor de decentralisatie. De VNG heeft op 12 oktober een notitie laten verschijnen, die “Bouwen op de kracht van de burgers” heet. Als je moet bezuinigen doe je dat niet hardvochtig, maar gebruik je “de kracht van de burgers”denkt de cynicus in mij. We zijn goed in taken overdragen zonder middelen, want bezuinigen moet ook. Het is risicovol, maar: de centrale overheid wordt kleiner, het sociale beleid komt dichter bij de mensen. Iedereen tevreden?
Decentralisatie
Is decentralisatie iets waar liberalen en socialisten gelijk over denken? Mogelijk. In de vorige eeuw was kleinschaligheid een links sentiment, maar ook rechts zag wel iets in de lokale democratie. Zou je er nu mee kunnen bereiken dat de rijksbureaucratie beperkt wordt en de lokale democratie meer inhoud krijgt? Het is een redenering die aan de formatietafel zou kunnen scoren.
Socialisten hebben weinig bezwaar tegen de overheid en zijn bekommerd over het sociale aspect van de samenleving; zorg en veiligheid moeten soms van het collectief komen, van de overheid.
Liberalen vinden de overheid te groot, niet de oplossing, maar juist het probleem. Meestal hebben ze het dan over het Rijk, een groeiend monster. Maar over lagere overheden, over andere bureaucratieën hoor je liberalen minder. Wat schiet je op, als rijksambtenaren vervangen worden door gemeentelijke? Decentralisatie moet meer zijn dan verplaatsing van het loket. Maar de gemeente is dichterbij het volk, zichtbaarder, concreter. Dat is een voordeel.
Nabijheid
Wat betekent het, die nabijheid? Wat is de betekenis van contact aan het loket, een kantoor op loopafstand, in een tijd waar je met moderne ICT in alle standen contact kunt hebben met wie je wilt? Veel lokale bestuurders willen graag naar grotere verbanden “opschalen”, zo weet ik uit ervaring.
Ik heb in en voor gemeenten gewerkt, maar ook voor het Rijk. Bij mijn overstap van een lokale rol bij de gemeente naar een rol in een departement merkte ik de toenemende abstractie in denken, schrijven, praten en handelen. In het begin had ik daar last van. In een gemeente ben je bezig met burgers, met uitvoering van plannen, met mensen die boos of blij zijn over wat je doet. In een departement zijn de ketens langer: het eindproduct is wetgeving, die iedereen bindt.
Na een half jaar was ik gewend aan de afstand tot de concrete werkelijkheid en had ik de taal geleerd. Maar voor de collega’s bleef ik een wat vreemde snuiter; ze waren wel jaloers op het gemak waarmee ik contacten met de wereld buiten het departement onderhield. Die buitenwereld vond mij ook prettig benaderbaar. Soms hielp dat in mijn loopbaan, soms ook niet.
Gelijkheid
De verbinding met de leefwereld van mensen verzacht het probleem van de gelijkheid. De overheid moet gelijke gevallen gelijk behandelen. In de gemeente wordt nog wel gekeken naar verschillen tussen gevallen, wat door de nabijheid ook kan. Maar op rijksniveau is de gelijkheid tot neurose gegroeid: “one size fits all”.
De nationale wetten worden bezien op hun effecten voor de rechtsgelijkheid: gelijke gevallen behandelen we gelijk; maar behandelen we ongelijke gevallen ook ongelijk? En is die ongelijke behandeling dan ook passend bij de verschillen? Ik noem maar wat: het minimum-loon is in het centrum van Amsterdam even hoog als in Oost-Groningen. Maar kun je er net zo veel mee kopen? En hoe pakt het uit als je bejaard bent met een ingewikkelde zorgbehoefte? Of juist een jongere werkloze? Ik bedoel maar: in beide gevallen zou ik liever in Amsterdam zitten, want daar zijn meer kansen om mijn behoeften te bevredigen.
Rolverdeling
Tussen Rijk en gemeenten bestaat een rolverdeling: de gemeente heeft autonome taken, maar voert ook rijksbeleid uit in “medebewind”. Soms zijn de scheidingslijnen scherp: interventies in inkomensverdeling zijn een absoluut prerogatief van het Rijk. Dat is lastig in bijvoorbeeld de huisvesting: als je vindt dat lage inkomens recht hebben op woonkwaliteit en je wilt de prijs van wonen manipuleren, dan ben je bezig met verdeling van inkomen.
Volgens de VNG is er een transformatie gaande van verzorgingsstaat naar participatiemaatschappij. Op de terreinen werk, zorg en jeugd is die beweging al volop aan de gang. De Wet Werken naar Vermogen is even in de ijskast gezet door de breuk Rutte en PVV, maar het onderwerp komt terug. De VNG wil “Bouwen op de kracht van burgers” en voert als ondertitel van de brief: ‘naar een krachtige en samenhangende aanpak op het sociale domein’.
Het is een mooi stuk, waarin ontwikkelingen rond jeugdzorg, sociale werkvoorziening, WWB en Awbz worden gekoppeld. Boeiend is ook het thema hoe een nieuwe gemeentelijke rol vorm te geven, zonder te vervallen in de verkokerde aanpak, die voor de hand ligt. Door experimenten te doen, zegt het stuk. Maar als je experimenteert met alle betrokken partijen erbij, zul je weinig verandering bereiken, vrees ik. Zoals ik hier al vaak heb geroepen: het bestaande is de vijand van het nieuwe.
Maar iedereen die iets heeft met lokale politiek: lees dit VNG stuk (pdf).
Reacties (12)
Je hebt het over liberalen en socialisten in de onderhandelingen… maar de VVD is verre van liberaal, en of je de PvdA nog zomaar tot de socialisten kunt rekenen?
Ook opgemerkt moet worden dat de VVD maar heel selectief voor een kleinere overheid is: als het gaat om opsporing en repressie mag alles groter en centraler. (Alleen daarom al is er niet teveel liberaal meer aan de VVD.)
Decentraal is eigenlijk vooral fijn omdat je dan in Aerdenhout niet de belasting hoeft te betalen voor de bijstanders in Amsterdam. Terwijl je wel gewoon kunt profiteren van het prestige van de Zuid-as.
Inhakend op @1: wanneer wordt er eens gestopt met het verkondigen dat de VVD nog liberaal zou zijn? Deze partij heeft de liberale beginselen allang in de uitverkoop gezet en heeft dermate onliberale maatregelen genomen (of gesteund) dat de VVD een liberale partij noemen niets anders is dan een ordinaire leugen.
@2 Dat klopt dan dus, de VVD is niet vies van ordinaire leugens.
@3: dat de VVD van zichzelf zegt dat het een liberale partij is, is één ding (ze zeggen ook voor ‘vrijheid’ te zijn, wat ook niet bepaald waar is), maar de media, zowel oude als nieuwe, papegaait dat zonder problemen of kritiek na. Kijk naar bovenstaand artikel: zonder enige vorm van kritiek wordt de VVD liberaal genoemd. Hoe je het dan ook wendt of keert. de rest van het artikel kan ik dan ook niet meer zo serieus nemen.
@Kok: Wat mij betreft blijft de VVD een liberale partij. Wat wel gezegd kan worden is dat ze weinig links-liberaal zijn.
@1: “….Aerdenhout …. Terwijl je wel gewoon kunt profiteren van het prestige van de Zuid-as.
Wat voor verwaande opmerking is dat weer.
De VVD is zoals vanouds altijd liberaal voor de mensen met poen, en paternalistisch voor de minder bedeelden. Liberaal bijvoorbeeld voor de vastgoedmaffia, minder-liberaal voor degenen die onderaan de trap staan zoals de heren Kamp en De Krom hebben laten zien. En conservatief nu ook, want ze hebben immers het CDA leeggezogen.
Hopelijk vinden jullie het niet erg dat ik vrijwel alle reacties als off topic beschouw? Ik spreek van liberalen en socialisten, omdat het spraakgebruik is, niet omdat ik hooggestemde gevoelens heb bij het liberalisme van de VVD of het socialisme van de PvdA.
Mijn punt was: kunnen ideologische tegenstanders het ergens over eens worden? Zou dat decentralisatie kunnen zijn?
Alleen Inca gaat daar op in: niet betalen voor zwaksocialen in Aerdenhout en wel profiteren van het prestige van de Zuid-as.
Dat noemt alt.Johan een verwaande opmerking: tja, is die Zuid As niet gebouwd door totaal corrupte vastgoed-gangsters die het geld van Philips Pensioenfondsen daarvoor misbruikten? Terecht heeft Joop het over de vastgoed-maffia.
Kortom: ik deel veel sentimenten, maar daarover ging mijn stukje niet. Ik heb niet beweerd dat de VVD liberaal is, Inca en Kok, ik heb ze alleen, volgens gebruik,liberaal genoemd.
De politiek is de werkelijkheid van alle dag. Als je daarmee iets hebt, moet je nadenken over dingen die gebeuren, over paden die worden ingeslagen. En proberen daarvan iets te vinden. De werkelijkheid is dat VVD en PvdA een regering gaan vormen. Dat kun je weerzinwekkend vinden, maar je kunt ook een positie bepalen ten aanzien van het beleid dat er aan komt.
Ten eerste moet dat spraakgebruik verdwijnen. Het misleidt kiezers. En als je bij een stukje de diepte in wilt gaan, dan is het nuttig om voorbij standaard spraakgebruik te gaan.
Maar het tweede probleem ermee is fundamenteler. Je omschrijft de VVD niet alleen als liberaal, je dicht ze ook liberaal gedachtengoed toe (‘Liberalen vinden de overheid te groot, niet de oplossing, maar juist het probleem.’) Je probeert een brug te vinden tussen ideologieen die eh, door de betrokken partijen niet aangehangen worden. Jouw brug zal dus nooit hun brug zijn. Verder trapt het zonder mankeren in al die mooie doublethink-termen (‘participatiemaatschappij’). Je geloof zeker ook dat het ‘passend onderwijs’ de kansen van leerlingen vergroot?
Tja, Inca, als je nu eerst eens las zou dat helpen. Ik probeer geen brug te slaan, die brug is er al. Ik schrijf liberalen wel een gedachte toe, maar of je de kreet dat de overheid niet de oplossing maar juist het probleem is (van Reagan) een liberale gedachte moet noemen?
Ik denk dat ik er mee laat zien hoe de liberalen verdwaald zijn. Wie leest dat ik trap in doublethink-termen? Ik heb me wel gekeerd tegen de bezuinigingen op passend onderwijs: mijn kleinzoon, die een autistische stoornis heeft, heeft daar veel aan. Je cynisme is ongepast en onwetend.
Lees nu nog eens het verhaal: probeer tot je te laten doordringen hoe de taakoverdracht van rijk naar gemeente zal worden georganiseerd. Dan zal ik je vergeven…
Jij noemt het een liberale gedachte, ik niet! Reagan zou ik trouwens ook niet tot de liberalen willen rekenen… bepaald niet.
En als je zonder enige nuance termen als ‘participatiemaatschappij’ in de mond durft te nemen… doublethink ja. Een opzettelijk misleidende term.
Ik zie het al, voor mij geen vergeving.
Neen, inderdaad. Je kunt niet lezen. Ik druk mijn twijfel uit of de gedachte van Reagan een liberale is, zoals je goed citeert. Maar je leest dat ik het een liberale gedachte vind en Reagan een liberaal.
Maar mijn verhaal ging niet over liberalen en socialisten, maar over centraal en decentraal bestuur.
Gedwongen door enorme tekorten loopt Rotterdam i.i.g. heftig achter d(i)e feiten aan: naast het debacle Zadkine college met miljoenenschuld zijn/ worden alle deelgemeenten/ stadskantoren/ UWV/ CWI gesloten. B.v.: woon je in Hoogvliet zonder werk en computer: metro naar stad mag je van het werkbedrijf max. een half uur achter de pc zitten…
Rest nog het “Servicenummer” 14010*. Bij degeen die raadt waarom servicenummer tussen aanhalingstekens staat kom ik 1 jaar lang gratis grof vuil verwijderen…mits het op een correcte wijze wordt aangeboden.
Het Napels aan de Rotte, waar sommige diensten zich van maffiapraktijken bedienen.