Er zijn politicologen die denken dat het hele politiek speelveld te vatten is een enkele dimensie: sociaal-economisch links/rechts. Er zijn politicologen die denken dat andere onderwerpen dan economie, zoals milieu en migratie, zich moeilijk laten vatten in een simpele economische tegenstellingen. Ze hebben allebei geen gelijk: veel onderwerpen laten zich vatten in links/rechts maar economische onderwerpen steeds minder.
Links-rechts wordt wel een superissue genoemd omdat het in staat zou zijn om allerlei onderwerpen die niet over economie gaan in zich op te nemen. Dat is denk ik helemaal correct. Neem migratie het ‘nieuwe’ onderwerp dat op een nieuwe manier partijen zou moeten scheiden. Het generaal pardon was een van de hete vraagstukken: links (van D66 tot SP) stemde voor, en rechts (CDA, PVV, SGP en VVD) stemde tegen. Er zijn diegene die de SP als conservatief beschouwen op migratie. Maar op onderwerpen als asiel en integratie stemt zij mee met GroenLinks en D66. Het CDA, jarenlang een multiculturele partij, behoort tegenwoordig helder tot het anti-immigratiekamp. Migratie is geen vraagstuk dat kosmopolitische progressieven scheidt van patriottische populisten. Het valt samen met de links/rechts dynamiek. Ook het milieu wordt vaak gezien als een onderwerp dat noch links noch rechts zou moeten zijn. De PvdD bijvoorbeeld neemt het op voor dierenwelzijn, typisch zo’n groen onderwerp, en dat zich volgens de dierenpartij niet in de links-rechts tegenstelling laat vatten. Ze spreekt daarbij wel vaak over een diervriendelijke meerderheid van SP, PvdA, PvdD, GL, D66 en de CU. De boerenpartijen (CDA, VVD, SGP) staan onwelgevallig tegenover het dierenwelzijn. De PVV zou de dynamiek tussen links en rechts kunnen doorbreken. Als het erop aankomt, zeker waar het gaat om de bio-industrie, kiest de PVV echter voor het boerenbelang. Ook het milieu wordt gevangen in de dynamiek tussen links en rechts.
Koren op de molen van een-dimensiedenkers: milieu, migratie, economie het past allemaal in een links/rechts dimensie. Het opvallende is echter dat economische onderwerpen zich steeds minder goed laten vatten in de klassieke links/rechts tegenstelling. Bij belangrijke hervormingen (de studiefinanciering, de AOW, de WW, arbeidsmarkt, de zorg, bonussen voor bankiers) staan de progressieven van GroenLinks en D66 steeds meer tegenover de populisten van SP en PVV. GroenLinks en D66 vinden elkaar in een radicale hervormingsagenda, de SP en de PVV in het beschermen van de belangen van babyboomers. De opkomst van de partij 50+ kan gemakkelijk in dit perspectief geplaatst worden. Het lijkt erop dat er een tegenstelling aan het ontstaan is over economische onderwerpen waarbij progressieven tegenover populisten staan. Deze tegenstelling valt gedeeltelijk samen met een tegenstelling tussen pro-Europese en anti-Europese partijen.
Ik denk dat een meer-dimensionale interpretatie van het huidige Nederlandse politieke landschap correct is. Er staat echter geen economische tegenstelling haaks op een culturele tegenstellingen (migratie, milieu). De culturele tegenstelling en de economische tegenstelling vallen deels samen in een sterke, dominante links/rechts dynamiek. Daarnaast is er nu in Nederland een tweede economische tegenstelling. Deze staat haaks op de bestaande economische tegenstelling. Waar economische vragen op de horizontale as dominant gaan over de economische orde (markt of staat) gaat de verticale as over de vraag of partijen kiezen voor hervorming van de verzorgingstaat om rechten uit te breiden naar nieuwe groepen (flex-werkers, zzp’ers) en te verzekeren dat de verzorgingsstaat duurzaam kan blijven bestaan of partijen kiezen de verzorgingsstaat te behouden om de rechten van babyboomers te beschermen. Sociaal-economische onderwerpen laten zich steeds minder goed vangen in links en rechts.
[cmon]
Reacties (15)
Simon, het wordt er helaas niet duidelijker op. Je schrijft:
Aan hoeveel dimensies denk je? Meer dan twee? Wat heb je nog aan een dergelijk model als je willekeurig veel dimensies kan inbouwen – uiteindelijk kun je elke politieke tegenstelling een eigen dimensie geven (milieu, staat-markt, xenofobie, geloof, enz…) maar dan verklaart het niets meer.
Ook stel je dat de verhouding markt/staat een economisch probleem is. Ik ben het daar niet mee eens: dat is geen economisch probleem (economie = het verdelen van schaarse goederen, belangenbehartiging dus) maar een ideologisch schijnprobleem dat de politieke discussie de laatste 40 jaar heeft gedomineerd, vooral gestimuleerd door rechtse politici. (Een schijnprobleem, want ik heb niet de indruk dat links pleit voor een grote staat, zoals door rechts wordt beweerd. Alleen de oude communisten kan je dat verwijten, maar dat is toch wel erg ver gezocht.)
Verder is het misschien juist dat de SP een ander publiek bedient dan D66 en GL – bijvoorbeeld ontslagen postbodes en andere mensen die niet mee komen in de nieuwe dynamische wereld van de ZZP’ers – maar de verschillen tussen SP en GL/D66 zijn onvergelijkbaar met die tussen SP en PVV.
Grappig overigens – ik bedenk het terwijl ik dit commentaar schrijft – dat ook bij de PVV veel mensen zitten die niet meekomen in moderne maatschappij. Het zijn misschien ook ontslagen postbodes, maar die maken dan wel een andere politieke keuze. En dan kom ik toch weer uit bij die ene, verklarende dimensie: links/rechts.
@1 Ik geloof niet dat ik je probleem begrijp. Ik lever een twee-dimensionaal model aan. Ik denk dat 75% van de politieke standpunten daarin verwerkt kunnen worden.
De fundamentel vraag die links en rechts scheidt gaat over de economische orde, meer markt of meer staat, meer belasting of meer voorzieningen. Die vraag komt voortdurend terug: denk maar aan de discussies over het openbaar vervoer, de OS, de energiemarkt, de zorg.
Ten slotte, wat ik hier maak is een partijenruimte: een ruimte die de verschillen tussen partijen bevat. Ik geloof daarom niet dat er onvergelijkbare verschillen zijn: verschillen in standpunten tussen partijen kan je ruimtelijke verbeelden.
@2 Met “meerdimensionaal” bedoel je dus tweedimensionaal? Dan vervalt mijn opmerking over meerdimensionaliteit.
Ik zie niet waarom het het verschil tussen links en rechts “fundamenteel economisch” is. Bovendien: wat maakt het uit of de staat of de markt in een behoefte voorziet? Wat is daar links of rechts aan? Zoals ik al betoogde: het hele probleem is een schijnprobleem dat vooral door politici ter rechter als problematisch wordt ervaren. Hoogstens is het een afgeleide van de links-rechts-dimensie.
Misschien was ik onduidelijk over de “onvergelijkbaarheid”. Wat ik bedoel is dat het verschil tussen SP en D66/GL (wanneer gaan die nu eens fuseren?) enerzijds veel kleiner is dan het verschil tussen SP en PVV anderzijds.
Ook begrijp ik je antwoord niet: “…partijenruimte … ik geloof daarom niet …” ?
Bij het ruimtelijk uitbeelden ga je er vanuit dat er overeenstemming is over de assen, maar die is er juist niet.
@3 Het centrale argument van dit stuk is dat
1) De links-rechts-tegenstelling vanuit het verleden economische onderwerpen betrof.
2) De links-rechts-tegenstelling echter ook andere onderwerpen in zich hebben opgenomen.
3) De links-rechts-tegenstelling nu niet meer voldoet voor sommige economische onderwerpen.
Dat betekent over je eerste punt, dat het niet relevant is of economische onderwerpen een schijnprobleem zijn. Het is feitelijk zo dat in de Tweede Kamer, tijdens verkiezingscampagnes er een sterk onderscheid tussen links en rechts waarneembaar is.
Je bedoelt met “onvergelijkbaar” dat als je ze vergelijkt de een groter is dan de ander? In de afbeelding heb geprobeerd te laten zien dat de afstand tussen GL en de SP (zit maar een partij tussen) en tussen SP en PVV (zitten vier partijen tussen) groter is.
Bij ruimtelijke uitbeelden ga ik er niet vanuit dat er overeenstemming over de assen is. Ik heb een ruimtelijk model gemaakt op basis van de verschillen tussen partijen en ik interpreteer dat. Overigens is dit model gebaseerd op een inductieve analyse van het kieskompas.
@4 Misschien komt het omdat ik een “eendimensionaal-denker” ben en daarbij de links-rechts as zie als fundamenteel en de economische as zie als afgeleid.
Ik zie de staat/vrije markt discussie niet als economisch maar als ideologisch.
Over het conservatisme van de SP: ik versta onder conservatief toch echt iets heel anders dan wat ik zie bij de SP. Bij conservatisme denk ik aan de stroming in de politiek die bestaande gezagsverhouding (vooral door afkomst) in de maatschappij wil behouden. (Denk aan CDA, VVD en SGP) Het opkomen voor mensen die onderop zijn geraakt, die geen invloed hebben, die geen macht hebben – beschouw ik als progressieve en linkse politiek.
De PVV heeft daarmee overeenkomsten, maar de partij kiest overduidelijk voor een coaltie met de CDA en VVD.
Ik denk dat we in een woordenspel terecht komen. Ik beschouw alle politieke tegenstellingen die ik hier weergeef als ideologische tegenstellingen: het zijn tegenstelling tussen verschillende ideologien. Sommige van die tegenstellingen betreffen economische vraagstukken. Politicologen spreken daarom vaak over de sociaal-economische links/rechts tegenstelling.
Misschien is de term conservatief in het figuur niet goed gekozen. Wat de SP en de PVV bindt, is een gehechtheid aan het Nederland zoals het is (huidige verzorgingsstaat, Nederlandse soevereiniteit). Daarom zijn zij conservatief: dwz behoudzuchtig. Wat D66 en GL bindt is een gehechtheid aan de wereld zoals hij kan zijn (vernieuwing van de verzorgingsstaat, Europese integratie). Daarom zijn zij progressief: hervormingsgezind.
@6 Eens, we moeten niet in een woordenstrijd terecht komen. Blijkbaar betekenT conservatief wat anders voor jou dan voor mij.
Misschien is het een idee dat ik eens mijn ideeën hierover in een stukje opschrijf – waarom ik “eendimensionaal” ben – dan kun jij daar op jou beurt op schieten. ;-)
“hervorming van de verzorgingstaat om rechten uit te breiden naar nieuwe groepen (flex-werkers, zzp’ers” beschermt de rechten van de babyboomers, die hun hele leven lang al van economische voorspoed en stijgende huizenprijzen hebben geprofiteerd. De zzp’ers, die als zzp’er meer verdienen dan in loondienst, en de werkgevers, die goedkope flexwerkers in dienst namen en de sociale kosten daarvan op de maatschappij af wentelen.
“de verzorgingsstaat te behouden om de rechten van babyboomers (te) beschermen” beschermt de rechten van de babyboomers, die het minder goed hebben gehad, vaak lange tijd werkloos waren (Lubbers’ miljoen) en nooit een huis hebben kunnen kopen.
Afschaffen van de HRA is pas een echte hervorming van de verzorgingsstaat…
@1:
Ik vind het onderscheid conservatief/progressief ook wel nuttig, omdat dat niet geheel overeen komt met links/rechts, hoewel progressief wel eerder bij links hoort (op -delen van- SP na), en conservatief eerder bij rechts (op -delen van-VVD na).
@9 Strikt genomen betekent progressief “tot verandering bereid”, en een conservatief is iemand die behoudend is. Dan kun je zeggen dat ook de GL een conservatieve partij is: zij wil de natuur behouden – (conserveren. Een zelfde argument kun je opstellen voor de SP die niets aan het uitkeringssysteem wil veranderen. Allemaal waar. Maar toch wordt dat niet bedoeld met “conservatisme”. Feitelijk heb je gelijk, maar het wordt volgens mij gebruikt om verdeeldheid te creëren tussen linkse partijen onderling. Iemand als Syp Wynia heeft daar vast al wel eens een column aan gewijdt.
@10: ‘de natuur behouden’ in deze zin is politiek gezien een enorme verandering t.o.v. het eerder gevoerde beleid.
Je hebt met je opmerking over conservatisme gelijk, maar conservatisme als politieke stroming speelt geen rol in de tegenstelling progressief vs conservatief.
Voor verdeeldheid tussen de linkse partijen ben ik niet bang, zo lang het maar eenheid in verscheidenheid is.
@11 Mooi gevonden:
Maar jij hebt het over verandering van beleid (ten aanzien van de natuur), ik heb het over het behoud van de natuur.
Ik begrijp je opmerking over de rol van het conservatisme niet.
Over de verdeeldheid op links: zo denken ze op rechts niet. Als je macht wilt hebben moet je je beleid (als partij dan) coördineren. Ik heb niet de indruk dat links dat doet en dat men zich makkelijk uit elkaar laat spelen. (Pechtold met zijn “ik ben niet links en niet rechts”; Sap die samen met Pechtold steun geeft aan de politie missie; de SP (en delen van) de PvdA die worden uitmaakt als conservatief – om maar een paar voorbeelden te noemen.)
@12: als we over de natuur praten, is conservatief niet de tegenpool van progressief, tenzij je het vernietigen van de natuur progressief vindt.
Conservatisme: als we conservatief en progressief tegenover elkaar zetten, is er geen ruimte voor alle nuances en diepere betekenissen, die we aan conservatisme toe kunnen kennen.
En ja, op rechts lopen de mensen inderdaad gemakkelijker achter een leider aan en hebben ze veel minder scrupules als het om het veroveren van de macht gaat. Rechtse politici die op slinkse wijze de macht veroveren, zijn rechtse helden, terwijl linkse politici, die hetzelfde doen, door diezelfde mensen beschimpt worden, omdat ze hun idealen verkwanselen. En ja, dat maakt het voor links moeilijker om de macht te krijgen. Als evolutie bestaat en ook op de mens van toepassing is, zal dat nog wel wijzigen. Zo niet, dan blijven de mensen dom en zullen ze nooit in zien, dat samenwerken meer is dan samen doen wat je verteld wordt te doen, ter meerdere eer en glorie van de machthebber.
Probleem van dit artikel is dat partijen als een monolithische blokken worden gezien. Terwijl we weten dat de huidige koers van het CDA behoorlijk omstreden is binnen de partijgelederen. Net zo goed kent de VVD nog een behoorlijk percentage laissez-faire liberalen die minder problemen hebben met migratie dan de partij nu uitdraagt, terwijl binnen GroenLinks de economische koers juist door een niet geringe minderheid te liberaal wordt gevonden.
“En ja, op rechts lopen de mensen inderdaad gemakkelijker achter een leider aan en hebben ze veel minder scrupules als het om het veroveren van de macht gaat. Rechtse politici die op slinkse wijze de macht veroveren, zijn rechtse helden, terwijl linkse politici, die hetzelfde doen, door diezelfde mensen beschimpt worden, omdat ze hun idealen verkwanselen. En ja, dat maakt het voor links moeilijker om de macht te krijgen. Als evolutie bestaat en ook op de mens van toepassing is, zal dat nog wel wijzigen. Zo niet, dan blijven de mensen dom en zullen ze nooit in zien, dat samenwerken meer is dan samen doen wat je verteld wordt te doen, ter meerdere eer en glorie van de machthebber.”
Kroegpraat. Hoe kom je aan zulke ongenuanceerde generalisaties? Als je op Wilders doelt qua leiderschap aan rechts, vergeet dan niet dat nog niet zo lang geleden Marijnissen ook stevig de touwtjes in handen had. Minder scruptules als het gaat om macht veroveren is natuurlijk ook onzin. Het heeft met je gedachtegoed te maken. Als ideologisch trouw zijn betekent dat je geen macht krijgt en dus niks kunt verwezenlijken, dan is machiavellistisch optreden juist in het belang van je idealen. Waar het einde op slaat weet ik niet…