Italiaanse politiek is in voortdurende verandering. Politici wisselen van partij, partijen vormen samen electorale blokken of fuseren tot nieuwe partijen, partijen breken met hun blokken of groepen splitsen uit hun partijen. Van de partijen, die jarenlang de Italiaanse politiek domineerden, de christen-democraten en de communisten, is weinig meer over. Begin jaren ’90 is deze verandering ingezet: een corruptieschandaal gecombineerd met het politieke inzicht van Silvio Berlusconi leidden tot een fundamentele verandering van het partijenstelsel. Een belangrijke trend die in alle chaos en voortdurende verandering te zien is dat de links-rechts tegenstelling steeds meer andere politieke tegenstellingen overvleugelt: de Italiaanse partijen groeperen zich in electorale blokken die hun identiteit baseren op hun linkse of rechtse standpunten. Dat maakt het voor partijen die naast sociale ook groene of tolerante idealen hebben erg moeilijk.
In aan loop van de aankomende verkiezingen van begin april heeft het partijenstelsel een grote verandering ondergaan. De alliantie tussen linkse en centrum-linkse partijen die sinds 2006 het land heeft geregeerd, is op gesplitst. De centrum-linkse partijen hebben een gezamelijke partij gevormd: de Democratische Partij, waarin voormalige communisten en linkse christen-democraten samen werken met sociaal-liberalen en sociaal-democraten. Kleinere partijtjes hebben zich bij deze nieuwe partij aangesloten. De partijen die linkser van het centrum staan, groenen en hard line communisten hebben een electoraal blok gevormd onder de naam Links – De Regenboog. De links-rechts as domineert het politieke systeem sterk: naast de centrum-linkse Democratische partij en de linkse regenboogalliantie zijn er nog twee andere blokken die relevant zijn: de rechtse alliantie van Berlusconi en een nieuwe centrum-rechtse alliantie van voormalig christen- en sociaal-democraten. Voor partijen die combinaties maken tussen linkse en rechtse standpunten of die andere thema’s benadrukken dan economische is in dit partijenstelsel steeds minder ruimte.
Twee partijen die zich proberen te onttrekken aan de links-rechts as zijn interessant voor mensen die geinteresseerd zijn in groene, sociale en tolerante politiek: de Federatie van Groenen en de Italiaanse Radicalen. De Italiaanse Radicalen zijn liberaal zowel in economische als in morele zin: zij willen minder macht voor de katholieke kerk waar het gaat om de rechten van vrouwen en homo’s maar ook minder macht voor de overheid in de economie. Enerzijds ademt de partij het gevoel van de jaren ’60, van de seksuele revolutie en is zij sterk begaan met ontwikkelingssamenwerking en wereldvrede. Anderzijds staan de Radicalen voor een vrije markt en steunen ze het Amerikaanse buitenlands beleid. Voor een land waarin rechts staat voor economisch liberalisme en moreel conservatisme, is het voor deze partij moeilijk: sluiten zij zich aan bij het centrum-linkse blok dat hun steunt in hun seculiere politiek, of sluiten zij zich aan bij het rechtse blok dat hun steunt in hun marktliberale oplossingen? De partij heeft nu schoorvoetend gekozen voor centrum-links, terwijl ze eerder zich bij Berlusconi hadden aan gesloten.
Als groene partij probeerde de Federatie van Groenen zich eigenlijk te ontrekken aan het klassieke links-rechts schema: zowel linkse als rechtse partijen staan voor de belangen van de industrie. Groene partijen die het opnemen voor het milieu kunnen dus niet links of rechts zijn. Echter in het Italiaanse stelsel van electorale blokken moesten de Groenen wel kant kiezen. Zij sloten pacten met sociaal-democraten, met linkse partijen en nu dus met hard line communisten. Steeds meer wordt de groene boodschap van de partij gemengd met linkse standpunten. Onafhankelijke groene politiek, los van links en rechts was dus niet mogelijk.
In Italie kan je zien wat er gebeurd als de links-rechts tegenstelling de politiek domineert: er is geen ruimte voor partijen die tolerantie of milieu benadrukken. Binnen de verschillende politieke allianties kunnen partijen die linkse en rechtse standpunten mengen moeilijk hun plek vinden.
Dit artikel verscheen ook in de OverDWARS van de lente 2008.
Reacties (3)
Weer wat geleerd: dit heeft de aardige Nederlandse naam zelfvervuller.
Maar ontopic: ik verkeer reeds langs in het vooroordeel dat het in de Italiaanse politiek zo’n puinhoop is, dat geen enkele inwoner zich er iets van aantrekt. Men leeft en de politiek/het bestuur beweegt zich daaromheen, of zoiets.
Ach, al die wijzigingen daar hebben net als hier te maken met ontevreden keizers, die verder eigenlijk ook niet weten wat ze willen. Ze zijn alleen ’tegen’ de oude politiek en de heersende elite. Daar is het zelfs nog vreemde dan hier, want ook daar kreeg links het stempel van de heersende elite opgeplakt, hoewel de oude communistische partij daar nooit in de regering heeft gezeten. En onder invloed van Berlusconi zijn inmiddels de oude patriarchen met een nieuwe naam weer aan de macht gekomen. Overigens bestaat de Regenboogcoalitie in Italië al vele jaren. Hun vlaggen zag ik 30 jaar geleden al in Italië (ja, ruim voordat de homobeweging zich die vlag toe eigende), in een vallei waarvan ik me liet vertellen, dat die regenboogcoalitie het jaar daarvoor daar haar oprichtingsfeestje had gevierd. Maar gezien alle partijwisselingen waar het artikel gewag van maakt, was dat misschien wel een heel andere groep, waar de fondazione arcobaleno de symbolen nu (afgelopen 20 jaar) van over heeft genomen.
@2: het zijn Italianen, wat wil je? Die trekken zich nergens wat van aan, als ze het er niet mee eens zijn. Niet voor niets heeft Mussolini daar vroeger zo weinig klaar gespeeld. Het zijn geen Duitsers (of Hollanders), die stipt en punctueel zonder nadenken alle bevelen opvolgen. OK, dat is wat karikaturaal, maar grosso modo is dat het verhaal…