Lieve(r)evolutie

Bovenstaande kop komt uit de jaren zestig, de tijd dat President Johnson een “molenaar” werd genoemd, zodat de knuppelende politie voor de rechter in zijn hemd stond. De ontwikkeling in veel landen doet sterk aan de jaren zestig denken, misschien nog meer dan aan het revolutiejaar 1989. Wat is er aan de hand?

Elke dag zitten de actualiteitenrubrieken vol met Drs. Clavan; en alle Clavan’s beweren onveranderlijk datgene wat je zelf ook net bedacht had, of na enige discussie met een huisgenoot bedacht zou hebben. Het is ook  lastig, met de neus op de geschiedenis. Bij de BBC trof ik een blog van Paul Mason, met de titel “Twintig redenen waarom het overal los barst”. Het is een boeiende tekst waar ik in het volgende vrijzinnig uit put.

De eerste opmerkelijkheid is een nieuw sociologisch type, “de afgestudeerde zonder perspectief”. De Arabische landen hebben een zeer jonge bevolking, maar te weinig werkgelegenheid. Het lijkt een duidelijke overeenkomst met onze jaren zestig, toen de ‘babyboom’ de universiteiten bevolkte en vond dat er maar eens moest worden afgerekend met de generatie die had gecollaboreerd in de oorlog en zonder nadenken aan de wederopbouw was begonnen. Onder dat nieuwe type zijn vooral de vrouwen talrijk.

Een gemeenplaats is dat de revolutionairen beschikken over de sociale media: wie denkt dat het niets te beduiden heeft, volge de berichten over Libië en bekijke de filmpjes. Het mobieltje is een buitengewoon handig apparaat om rebellie mee te organiseren en repressie mee vast te leggen. Het Landelijk Aktiecomité Scholieren heeft een paar jaar geleden gepionierd in ons land. Spannend is misschien het bericht dat in China de telefoonproviders de functie groeps-sms moeten uitschakelen van het regime, dat vermoedelijk een stress heeft die de paladijnen van Khadaffi inmiddels kennen.

Richard Dawkins vond al een kwart eeuw geleden de “meme” uit, een drager van culturele ideeën, symbolen of handelwijzen, die van de ene geest naar de andere kunnen worden overgebracht. Het is een culturele analogie van het begrip “gene”: ook een gen deelt zich, muteert en reageert selectief op druk van buiten. Het begrip “meme” lijkt een goede aanduiding van de ideeën en de kracht van hun verspreiding via de sociale media. De jonge revolutionairen in Egypte kondigden geen islamitische revolutie aan, maar uitten veeleer moderne, democratische sentimenten, gericht tegen onderdrukking en vernedering. Zij toonden zich met hun pleidooien voor vrijheid erfgenamen van de Franse Revolutie. De uniformiteit van de uitspraken van de demonstranten vond ik verbazend: weinig tot niets islamitisch en dus was de terughoudendheid van de regering Obama verstandig.

In de politieke wetenschap is een revolutie het gevolg van “rising expectations”, stijgende verwachtingen waar de echte mogelijkheden tot realisatie bij achter blijven. In veel Arabische landen is een hoge welvaart door de olie, maar daarmee onstaat geen bevredigend bestaan voor de middenklasse.  Mason zegt dat nieuwe relaties ontstaan tussen een geradicaliseerde middenklasse, de armen en de georganiseerde arbeiders. Daaruit onstaat een revolutionair potentieel. Die relaties leiden tot een verlies aan angst onder de jonge radicalen: een vrije dag is er niet meer bij.

Mensen weten meer dan vroeger: alles wat je nodig hebt om de wereld te duiden is vrij verkrijgbaar op internet. Dictators kunnen nieuws, verhalen, de waarheid niet langer onderdrukken of laten verdwijnen. Mensen hebben ook een beter begrip van de mechanismen van de macht en de wijzen waarop die wordt uitgeoefend. De revoluties zijn niet economisch, maar ze zoeken een matiging van excessen, die door autoritaire regimes worden bedreven.

Mason zegt: het zijn maar generalisaties, zo moeten deze denkbeelden ook behandeld worden. Wat gaat er gebeuren als deze “fluffy global zeitgeist” geconfronteerd wordt met een ouderwetse dictator die 300 tanks inzet tegen demonstranten? Het zou kunnen dat dit spel inmiddels in Libië al honderden doden heeft gekost. We zullen het de komende dagen zien.

De grote vraag is of de Arabische onrust allemaal “klein bier”is: wat gebeurt als de Chinese jeugd behoefte krijgt aan democratie? Of India? Hier spelen economische verdelingsvraagstukken vermoedelijk een grotere rol, met radicaliteit als wezenlijke karaktertrek van de strijd. China is in hoge mate de financier van de tekorten van de Amerikanen. Als de Chinezen een strijd om de macht in hun land aan gaan, kon dat nog wel meer invloed hebben dan langdurige onrust rond de bronnen van onze olie.