ACHTERGROND - Is empathie voor apen een bewuste keuze of een geautomatiseerd proces? En hoe zit dat dan eigenlijk bij de mens? En wat is eigenlijk het nut van empathie?
Prof. dr. Frans de Waal is een graag geziene gast bij Studium Generale. Hij laat zich niet meevoeren door de ‘onderzoekswaan van de dag’ en schrikt er niet voor terug om baanbrekende hypotheses op te stellen. Zo was hij één van de eersten die durfde te stellen dat mensen en apen overeenkomen qua gedrag. Maar waarin lijken wij dan precies op elkaar?
De Waal heeft met zijn onderzoeken aangetoond dat mensapen een vorm van empathie kennen. Hij voerde een aantal spraakmakende experimenten uit. Een aspect van deze empathie is bijvoorbeeld het kopiëren van lichaamsgedrag. De Waal en zijn onderzoeksgroep toonden aan mensapen filmpjes van gapende apen, en die werkten op hen aanstekelijk.
Daarnaast herkent hij troostgedrag bij zijn primaten. Als een vrouwtjesaap is gebeten door een andere aap uit de groep en krijsend wegvlucht, springt een andere aap op haar af om haar even flink te omhelzen. Uit andere experimenten bleek dat mensapen (maar ook olifanten) in staat zijn tot samenwerking, zelfs als ze daar niet allebei baat bij hebben. Eén experiment, dat al in 1930 plaatsvond, laat zien hoe de ene aap de andere helpt om voedsel binnen te halen door tegelijk met hem aan een touw te trekken. Hij heeft daar eigenlijk niet zoveel zin in, want hij heeft net zelf al lekker gegeten. De andere aap weet echter, op een voor ons herkenbare manier, te zorgen dat de onwillige aap toch meedoet.
De Waal toont filmpjes die bij het publiek gevoelens van herkenning en vertedering oproepen. Zie je wel, die mensapen zijn precies zoals wij! Toch laten bepaalde vragen zich nog niet zo makkelijk beantwoorden. Want is empathie voor de apen een bewuste keuze of een geautomatiseerd proces? En hoe zit dat dan eigenlijk bij ons? Ook over het nut van empathie is nog niet het laatste woord gezegd. De Waal legt uit dat deze neiging naar compassie voortkomt uit de evolutie. Het is bijvoorbeeld voordelig voor het voortbestaan van de groep als de moeders empathie voelen voor hun kind.
Empathie kent echter wel grenzen, want apen zijn wel geneigd zich in te zetten voor iemand de eigen groep, maar voor leden van een andere groep eigenlijk niet. Zelfs bij onbaatzuchtigheid is er niet altijd sprake van een puur soort altruïsme: iets doen zonder daar ook maar iets voor terug te verwachten.
Het bestuderen van de aap leert ons wellicht ook iets over de mens. Het geeft te denken over de aard van rechtvaardigheid en moraliteit. Daarin komen bioloog en geesteswetenschapper elkaar tegen. Soms staan zij hierin op gespannen voet met elkaar, maar een interessant gesprek levert het zeker op.
Reacties (8)
“Zelfs bij onbaatzuchtigheid is er niet altijd sprake van een puur soort altruïsme: iets doen zonder daar ook maar iets voor terug te verwachten.”
Dat zou een onmogelijke standaard voor altruisme zijn. Een nutteloze vraag dus.
“Want is empathie voor de apen een bewuste keuze of een geautomatiseerd proces?”
Weer een nutteloze vraag want je kunt zo’n harde grens tussen automatische processen en bewuste keuzes niet trekken.
Het lijkt erop dat geesteswetenschapper en bioloog nog wat langer moeten overleggen voor er columns worden geplaatst.
Leuk stukje, prachtig onderwerp.
…schrikt er niet voor terug om baanbrekende hypotheses op te stellen.
Dat kan ik ook:
1) Alpha-wezens (mens en aap gelijk) hebben geen empathie.
2) Empathie in de moderne maatschappij is nadelig en leidt tot lagere inkomsten en dus(!) minder nageslacht (merk op dat het geboortecijfer in de moderne samenleving overal daalt). De evolutie doet empathie dus verdwijnen.
3) uit 1 en 2 volgt dat er meer alpha-mensen ontstaan wat de samenleving asocialer en individueler maakt. De sociale groep als entiteit gaat verdwijnen de mens wordt een solitair wezen.
/serieuzer dan u denkt
Altijd wanneer het over apen en dolfijnen, enz. gaat, vraag ik mij af wat nu bedoeling hiervan is. Moet de mens nu naar beneden gehaald worden naar het niveautje aap of de aap juist opgehoogd naar de mens?
Waarom is het nadelig? Juist veel lager opgeleiden hebben grote gezinnen. En als het geboortecijfer daalt zou je toch op z’n minst moeten aantonen dat empathische mensen minder kinderen krijgen.
@3: Moet er een bedoeling zijn dan? Is het niet beide kanten op? Zeggen dat wij mensen ook maar dieren zijn, maar dat dieren veel meer zijn dan wat we vaak (willen) zien?
Iedereen met een hond of kat (of een ander huisdier) kan zien dat die beesten een persoonlijkheid hebben, soms een luie dag, soms wel en soms geen zin in exact hetzelfde.
En empathie, dat is ingebouwd. Kan niet anders. Of je er ook naar handelt, dat is een keuze, en of die vrijwillig is, is natuurlijk ook maar de vraag.
“Iedereen met een hond of kat (of een ander huisdier) kan zien dat die beesten een persoonlijkheid hebben, soms een luie dag, soms wel en soms geen zin in exact hetzelfde.”
Kijk, daar heb je het al.
Het beest op een voetstuk geplaatst…
@6:
op een voetstuk zien zeer meestal anders uit ;-)
http://www.hranajanto.com/goddessgallery/pgfx/sphinx-400.jpg
Verser:
Overigens is een mens een van de weinige beesten dat doodt zonder noodzaak en wat meer empathie zou wat mij betref van harte welkom zijn.
Empathie is iets wat zéér, zéér, zéér weinig mensen gegeven is in mijn optiek. Ik ben het in heel mijn leven, banen, motorreizen (meer dan 1.000.00 motorkilometers) slechts bij op een paar handen te tellen aantal mensen tegen gekomen. Met name op moeilijke momenten in het leven (zowel privé als werk), en tijdens motorreizen zowel dichtbij als ver weg. Ik noem dit altijd gekscherend engeltjes want dat zijn ze in wezen ook, ze komen letterlijk uit te de lucht vallen als je het totaal niet meer verwacht. Sommige dingen die ik mee heb gemaakt waren eigenlijk zo godsonmogelijk onmogelijk dat ik ze bijna hemels wil noemen, vandaar engeltjes. Wie er niet in gelooft en zelfs niet zo is die overkomt dit soort dingen dan ook niet.