Lachen om niet te huilen

Dit najaar heb ik in kort bestek drie boeken van Barbara Ehrenreich gelezen en samen vormen ze een mooi drieluik over ‘waar het toch naartoe gaat met Amerika’. Vrolijk word je er niet van, terwijl één van de boeken toch over positief denken gaat.

In Nickel and Dimed: On (Not) Getting By in America duikt Ehrenreich onder in de onderklasse, die sinds de afschaffing van de bijstand onder Clinton is aangezwollen tot een leger van tientallen miljoenen Amerikanen. Ze probeert rond te komen van een minimumloon, dat rond de zeven dollar zweeft. Ze werkt ondermeer als serveerster, schoonmaakster en bij een Wal-Mart.

Het mag geen verbazing wekken dat ze ondanks twaalfurige werkdagen en zevendaagse werkweken het hoofd nog steeds niet boven water kan houden. In zo’n bestaan is een lekke band een ramp, maakt een slechte dag in het restaurant (en dus weinig fooi) het verschil uit tussen een enigszins normale maaltijd of aansluiten in de lange rij voor de voedselbank. Het meest schrijnende is misschien nog wel hoe slopend het bestaan van deze groeiende onderklasse is. Van de hand in de tand leven kost niet alleen relatief meer geld (ze kan bijvoorbeeld geen borg ophoesten voor een appartement en moet daardoor noodgedwongen in ranzige, maar duurdere motels slapen), maar is ook funest voor het lichaam. Ehrenreich, op dat moment in haar vijftiger jaren, houdt het fysiek niet vol.

In Bait and Switch : The (Futile) Pursuit of the American Dream dompelt Ehrenreich zich onder in het leven van de lagere middenklasse. Die zou het zogenaamd makkelijker hebben, maar de inwisselbaarheid van het witteboordenkader maakt het voor haar niet mogelijk om op enigzins normale voorwaarden een baan te vinden. Ehrenreich heeft een indrukwekkend cv (dat ze onder haar meisjesnaam Alexander probeert te slijten), maar komt voor geen enkele baan in aanmerking. We hebben het hier over de tijd voor de crisis, toen het nog redelijk goed leek te gaan met de Amerikaanse economie.

Het komt er al snel op neer dat het niet aan Ehrenreichs vaardigheden of aan de arbeidsmarkt ligt, maar aan haar presentatie. Ze zoekt hulp bij coaches die haar tegen flinke betaling aan een baan moeten helpen. Er mankeert vanalles aan haar presentatie. Ze is niet positief genoeg. En voor haar, tientallen anderen. Ze beschrijft de gruwelijke veemarkt waar het witteboordenpersoneel continu wordt gekeurd: continu, want de gemiddelde Amerikaan heeft vijf ‘carrières’ en zal zich geregeld dus weer in de banenstrijd moeten storten.

Over dat positief denken heeft ze vorig jaar een fantastisch boek geschreven:Bright-Sided: How Positive Thinking Is Undermining America.Hierin onderzoekt ze de opkomst van het positief denken en toont ze aan dat het eigenlijk heel on-Amerikaans is. Tot diep in de negentiende eeuw was het land juist in de ban van negativisme, onder invloed van het Engelse calvinistische gedachtengoed. Gedurende de twintigste eeuw kwam het positief denken op en in de jaren tachtig maakte het zijn grote doorbraak. Met dank aan Reaganomics, de New Age en de religieuze revival.

Het positief denken is volgens Ehrenreich op zijn best een corporatistische uitwas om massa-ontslagen te verzachten (en te rechtvaardigen). Het ligt niet aan het bedrijf dat je je baan verliest. Het ligt aan je negatieve instelling. Het ligt niet aan de economie dat je geen baan kan vinden. Je zou eens wat vaker moeten glimlachen. Zie het niet als ontslag, maar als een nieuwe fase in je leven, een nieuwe kans. Ook de New Age-adepten gingen ermee aan de slag, met The Secret als triest dieptepunt. Nee, je hoeft alleen maar aan iets te denken en het zal zo zijn. En als je je zin niet krijgt, heb je niet goed gedacht. Dat moet je meer oefenen (en dure boeken kopen en cursussen volgen). De relifundi’s weten ook wel wat met het positief denken. Predikant Joel Ostein van de megakerk Lakewood Church verdient er een aardige boterham mee. Ten koste van arme Amerikanen. ,,Are you a bounce back person?”

Ehrenreich toont de gemeenheid, de valsheid die onder het positief denken zit. Want het is niet alleen dat je zegeningen in het vooruitzicht gesteld worden als je maar met je kin omhoog blijft lopen. Het is ook andersom. Als het je tegenzit, heb je dat aan jezelf te wijten.

Als je wilt weten hoe hardnekkig optimisme kan zijn, lees dan Ehrenreich. Nu is het vooral lachen om niet te huilen. Maar wat als de VS zijn uitgelachen?