Kunst op Zondag | Roeptoeter

Afgelopen week mag wel de week van de roeptoeter worden genoemd, waardoor wij genoodzaakt zijn, ja, geroepen tot een renaissance van de roeptoeter in de oorspronkelijke betekenis van het woord.

Want inmiddels heeft het begrip roeptoeter een negatieve betekenis gekregen: schreeuwlelijkerds die mensen uit elkaar drijven. En, bijvoorbeeld, er niet voor terugdeinzen kunst te misbruiken. Terwijl de roeptoeter van oorsprong een hulpmiddel is om afstanden te overbruggen, zodat van elkaar verwijderde mensen toch nader met elkaar kunnen communiceren.

Het mooie van de ouderwetse konische spreekbuis is de tweezijdigheid ervan. De ‘reteotpeor’ helpt luisteren. Mag ik een open deur verder openzetten door te stellen dat de hedendaagse roeptoeters zich eens wat vaker zouden moeten omkeren?

Hoe zien kunstenaars de roeptoeter? Spreekbuis of luisterend oor? Afstand scheppend of afstand  overbruggend?

Philip Aguirre y Otegui – Man met toeter (2003).

In 2002, bij de herdenking van 700 jaar Guldensporenslag, schreven de Belgische gemeente Kaprijke en de provincie Oost-Vlaanderen een wedstrijd uit om een standbeeld te vinden dat symbool kon staan voor de Vlaamse geschiedenis en tevens eerbetoon kon zijn voor de ‘Vlaamse taalminnaars’ (taalkundigen die in de 19e eeuw voor erkenning van het Vlaams ijverden). Ze kozen voor het werk van Philip Aguirre y Otegui.

Nu kan de Belgische taalstrijd vlot gekoppeld worden aan een verdacht soort Vlaams nationalisme, maar dat was niet de intentie van de beeldhouwer. Zelf zoon van een immigrant die uit Spanje vluchtte na het bombardement op Guernica en in zijn werk regelmatig aandacht vestigend op de situatie van vluchtelingen, zei hij over ‘Man met toeter’:

Als uitgangspunt voor het kunstwerk, heb ik mij de vraag gesteld welke gevoelens het nationaliteitsbesef bij mij oproept. Het resultaat is een man die iets verkondigt, vandaar de toeter in zijn mond, als symbool van zijn stem. Ik heb ook gekozen voor een man van het volk, daarom draagt hij een stofjas zoals de notarisklerk, de onderwijzer, de duivenmelker. Figuren die het woord voeren in een Vlaams dorp.

Figuren met een roeptoeter als mond komen vaker voor. Helaas is niet altijd bekend waarom de kunstenaar het beeld heeft gemaakt.

Jerome Symons – Groot nieuws (2006).

Hugo Farmer – Ohm Boy (2014).

Ohm Boy was onderdeel van een viertal beelden die op Hugo Farmers eerste solo-tentoostelling werden geëxposeerd. In dit interview zegt Farmer er over:

The meaning of the addition of the four megaphone heads is as follows: The Priest represents the church, the Sergeant represents monarchy and the Politician represents the government, which are all figures of authority which we should all question. The sculpture called Ohm Boy is pleading with the three figures to stop suppressing him with too many rules and regulations and is on his knees pleading with them to stop.

In het werk van Jeroen Bisscheroux komen roeptoeters herhaaldelijk voor. Of eigenlijk zij  het ‘reteotpeors’, de luistervariant.

Jeroen Bisscheroux – Ginds (2013).

Van Jeroen Bisscheroux zijn ook Oor (2013) bij Son en Breugel, Toon (2015) bij het Vincent van Gogh College in Assen en stond in 2016 bij de Airborne wandeling in Oosterbeek de installatie ‘Anruf’ opgesteld.

De wandelaars werden uitgenodigd om in het ‘Europanto’ boodschappen door de toeters te roepen.  Het Europanto is een door Diego Marani bedachte taal, een mengeling van meerdere talen. Deze interactieve installatie symboliseerde volgens de kunstenaar het idee dat we elkaar niet goed meer verstaan en dat het nodig is allemaal in een zelfde taal met elkaar te praten.

Studenten van de kunstacademie in Estland ontwierpen RUUP (2015), een megafoon dier de geluiden van het bos versterken.

Madeleine Flynn en Tim Humphrey bedachten het Megafoon Project, vooral bedoeld om veel plezier aan draadloze communicatie te beleven.

Saskia Vergunst maakt kunst van ‘gevonden voorwerpen’. Hier haar ‘Roeptoeter/Call Horn BLA BLA BLA’ (2018).

Waarmee we terug zij bij de negatieve connotatie van de roeptoeter. Maar ook hier weer dubbelheid: van troep kun je mooie dingen maken. Dus eerherstel voor de roeptoeter: roep geen troep.