Kunst op Zondag | “Oh oor, o hoor”

In het kader van de Boekenweek schreven we vorige week dat lezen ook kijken is. Lezen kan ook met het oor. De Boekenweek is nog niet voorbij of het volgende CPNB-evenement staat alweer in de steigers. Over vier weken barst de Week van het Luisterboek los.

“Oh oor, o hoor”, om met de dichter Lucebert te spreken. Wie schampert over mensen die met oorplugjes aan hun i-phones gekluisterd zitten, moet er eens bij stilstaan dat ze wellicht verdiept zijn in een luisterboek.

Bij beeldende kunst en literatuur leggen we zelden het oor te luisteren. Daarom besteedde Kunst op Zondag al eens aandacht aan het oog. Lucebert had ook wat over het oog te dichten: “het oog lijkt een hefboom voor hoger en hoger / maar meer zien dan men ziet ziet men nooit”.
Dat is achterhaald. Men ziet veel meer dan men kijkt. Tegelijkertijd luistert men veel minder dan men hoort.

Een nadere beschouwing van het oor.

Saskia Griepink werkt al een paar jaar aan een oorproject. Geen oor is hetzelfde, zegt ze, ook niet van één dezelfde persoon. Een linker en een rechter oor, tegen elkaar aangehangen krijgen een vlinderachtige vorm maar het oor afzonderlijk heeft ook iets embryonaals. En zoveel oren,  zoveel verhalen daarover. Nu verzamelt ze oren, maakt er afdrukken van en ze schildert ze. Het proces is te volgen op haar weblog en van half juli tot en met half september 2013 is haar werk te zien in Huize Keijze te Denekamp (Overijssel).

Saskia Griepink – 18 oren.

In de installatie “Een oor van modder, een oor van deeg”  verbeeldde Moataz Nasr (Egypte) het verhaal van een man die zijn ene oor met modder vulde en zijn andere oor met deeg, om het geweeklaag van zijn vrouw buiten te sluiten. De installatie bestond uit een muur met oren en een videoprojectie.

Dat zijn veel oren. Is één extra oor genoeg om beter te luisteren? Stelios Arcadiou, alias Stelarc, liet een oor op zijn arm implanteren. De operatie is in dit filmpje te zien. Het oor kreeg een microfoontje ingebouwd en met een draadloze verbinding naar het internet kan iedereen over heel de wereld luisteren naar wat Stelarcs arm hoort.
Zijn boodschap: Met extra artificiële organen kunnen we beter functioneren in de hedendaagse, door  technologie en media gedomineerde wereld.

Zover gaan de meeste kunstenaars niet. De Letse kunstenaar Ivars Drulle houdt het bij een ouderwetse luisterhoorn om de zee beter te beluisteren.

John Baldessari bezocht in 2007 Beethovens geboortehuis en raakte gefascineerd door de vele luisterhoorns die de dove Beethoven bleek te hebben en maakte deze ‘Beethoven’s Trumpet (With Ear)’.

Er zijn aardig wat kunstenaars die menen dat we zelfs met goede oren maar beperkt waarnemen wat er zoals aan geluid in de wereld is. Geluidskunstenaars willen ons op de meest verschillende manieren helpen meer te horen.

De “Listening Post” van Mark Hansen en Ben Rubin verzamelt in real time teksten uit chatrooms en internetforums. De teksten worden voorgelezen of gezongen door een stemsynthezizer en tegelijk op tweehonderd kleine beeldschermen vertoond.
[kliktv nr=1]

En dan zijn er natuurlijk de kunstenaars die ons willen helpen te luisteren naar voorwerpen en constructies als gebouwen. Uiteraard gaat dat niet zonder technologische hulpmiddelen en de vraag is dus altijd of een geluidskunstenaar het bij het rechte eind heeft als materie hoorbaar wordt gemaakt.

Volgens Bill Fontana klinkt een brug zo:
[kliktv nr=2]

Je kan het ook omdraaien. Kun je een gebouw niet horen, dan breng je het zelf aan het klinken. David Byrne (ex-Talking Heads) gaf mensen de gelegenheid om met een orgel een ruimte hoorbaar te maken. In dit filmpje legt hij uit hoe dat werkt.
[kliktv nr=3]

Over geluidskunst zal Kunst op Zondag nog eens terugkomen. Wie er meer van wil opdoen hoeft niet naar speciale concerten of musea, maar gaat naar het Klankenbos in het Belgische Neerpelt, alwaar je onder andere met “Het oor van Noach” kunt horen hoe het riviertje de Dommel klinkt.
[kliktv nr=4]

Om een voorschot te nemen op de Week van het Luisterboek: veel uitgevers doen aan hoorbare literatuur. Meestal op cd’s, zoals bij uitgeverij Rubinstein, waar Job Cohen werk van Geert Mak, Nescio en Multatuli heeft ingesproken. Onder aan deze pagina kun je een fragment horen.

Maar steeds meer verschijnen er ook websites waar gratis luisterboeken zijn te horen. Luister eens naar ‘De Fluisteraars’ van Thomas Verbogt op Radioboeken.eu.

Op Citybooks.eu kun je zowel luisteren als lezen. De tekst staat op de geselecteerde pagina erbij, zoals bij “Gedachten verzamelen” van Ronelda S. Kamfer, met de mooie openingszin: “Ze begon zich aan dingen vast te klampen vanaf het moment dat ze leerde lezen”.

Via Gratisluisterboek zijn meerdere websites en verhalen te vinden.

Tot slot vermelden we nog even waar je de genoemde dichtregels van Lucebert kunt vinden.
“Oh oor, o hoor” komt uit het gedicht ‘Herfst der muziek’, uit de bundel ‘Van de afgrond en de luchtmens’ (1953).
“Het oog lijkt een hefboom voor hoger en hoger  maar meer zien dan men ziet ziet men nooit”,  uit het gedicht ‘Het oog’, uit de bundel ‘Van de roerloze woelgeest’ (1993).
Gewoon uit de bibliotheek halen, tenzij je er tussen de 300 en 500 euro voor over hebt om ergens tweede hands de cd met verzameld werk op de kop te tikken.