Kunst op zondag | Empire State Plaza

Wanneer men op een zondagmorgen als deze met de auto vanuit de stad New York langs de rivier de Hudson naar de hoofdstad van de staat rijdt, duikt uiteindelijk één grootste, slanke wolkenkrabber op vanachter de horizon. Nog lang voordat enig teken van een stad het aanzicht verklaart verschijnen vier kleinere torens, kaarsrecht doch statig tegen een helderblauwe lucht. Pas dan zal de rest van Albany in zicht komen en lijkt de verzameling torens, omringend door brandschone colonnades en gescheiden door de weerkaatsingen van een uitgestrekte kunstmatige vijver, als een surrealistische visie voortgekomen uit de megalomane schetsen van Le Corbusier, onverbiddelijk neergelaten te midden van vooroorlogse architectuur en weelderige naaldbossen.

De bouw van deze ode aan het modernisme nam maar liefst achttien jaar in beslag ten koste van bijna twee miljard dollar. Het was niet Le Corbusier die dit monument uit de grond stampte, maar de architect Wallace Harrison (1895-1981) die eerder werkte aan onder meer het hoofdkwartier van de Verenigde Naties en de LaGuardia luchthaven van New York. Harrison liet zich inspireren door de bouwstijlen van de nieuwe Braziliaanse hoofdstad Brasília alsmede de gigantische publieke werken die Le Corbusier in Chandigarh, India bouwde.

De drijvende kracht achter Harrisons inspanningen was de gouverneur van de staat New York naar wie het complex is vernoemd: Nelson A. Rockefeller (1908-1979), gouverneur tussen 1959 en 1973 en vice-president van de Verenigde Staten onder Gerald Ford van 1974 tot 1977. Rockefeller was destijds het prominentste lid van één van de rijkste en machtigste families van Amerika en had al een keten van architectonische prestaties op zijn naam staan. Nog maar net afgestudeerd werkte hij al samen met Wallace Harrison aan de uitbreiding van het Rockefeller Center in New York met drie grootste wolkenkrabbers in navolging van de Internationale Stijl. Vlak voor zijn verkiezing tot gouverneur kopte Time, boven een foto van de jonge Rockefeller: “Full of a desire to do big things.” En grootste dingen zouden er komen.

Rockefeller maakte van de staatsuniversiteit van New York het grootste openbare leerinstituut van het land, bouwde theaters en parken, dikwijls door Harrison ontworpen, en verbeterde de infrastructuur van de staat aanzienlijk door snelwegen aan te leggen en verschillende overheden samen te voegen tot één algemene transportautoriteit.

De wil om de hoofdstad Albany deels te herbouwen zou opgekomen zijn tijdens een bezoek van onze eigen Prinses Beatrix 1959. Rockefeller voelde zich tegenover de toekomstige vorstin dusdanig beschaamd voor de deplorabele staat waarin het centrum van de staat verkeerde dat hij vrijwel onmiddellijk aan de slag ging om het aanzicht van de eeuwenoude plaats die ooit door de Nederlanders als Fort Nassau was gesticht, voorgoed te veranderen.

Gehele wijken moesten plaats maken voor het grandioze project: zevenduizend mensen werden gedwongen te verhuizen terwijl drie kerken, twee scholen en enkele honderden winkels voorgoed verdwenen. Ondanks tegenstand van de burgemeester van Albany wist Rockefeller zijn zin te krijgen en de hoogste toren van het complex werd uiteindelijk naar de man vernoemd. De bouw begon in 1965 en pas een jaar voor Rockefellers dood, in 1978, stond het plaza gereed voor gebruik.

Vandaag de dag is de buitensporige samenvoeging van marmer, staal en glas niet bij iedere inwoner van de stad even geliefd. Het complex zal velen onaangedaan laten. Het is er leeg, ’s winters bijzonder koud, de gebouwen stralen een onpersoonlijke eeuwigheid uit en met name het interieur van het eivormige theater lijkt ontworpen om de bezoeker vooral te verwarren. Rockefeller was een groots liefhebber van de kunsten en stelde voor ieder gebouw persoonlijk een verzameling aan beelden en schilderijen samen, echter deze subtiele ornamenten vervallen bijna in het niets in vergelijking met de strakke lijnen en machtige façades die de toeschouwer in de eerste plaats intimideren om vervolgens plaats te maken voor afschuw dan wel waardering voor de rationele schoonheid van het geheel.