RECENSIE - Er zijn mensen die de Grieks goden achterhaald vinden. Mensen die denken dat er vooruitgang zit in het afschaffen van goden. Wie heeft er ooit Artemis in levenden lijve gezien? Nou dan!
De Italiaanse schrijver Alessandro Barrico is zo iemand. Hij is in Nederland geloof ik vooral bekend van zijn essay De barbaren, waarin hij onder andere beschrijft hoe de cultuur steeds meer in hapklare brokken wordt opgediend. Ingewikkelde boeken lezen is niet meer nodig om te kunnen meediscussiëren, het lezen van een paar blogposts volstaat.
Slechts een paar jaar voor De barbaren publiceerde Barrico het boek Omero, Iliade, waarin hij zelf het kunstje laat zien: hij maakt een boek zogenaamd toegankelijk voor de hedendaagse mens. Hij doet dat door de goden eruit te snijden, en het verhaal daardoor volkomen onbegrijpelijk te maken.
Dat je als schrijver een boek ‘Homerus, Ilias’ noemt is natuurlijk een verrassende stap. Toen onlangs de nieuwe vertaling van Anna Karenina door Hans Boland verscheen, merkten interviewers op dat de naam van de vertaler prominent op het omslag prijkte. Boland zei dat hij de lezer zo wilde duidelijk maken: je gaat niet de Anna Karenina van Tolstoj lezen, maar die van Hans Boland. Maar er werd nog niet gesuggereerd dat het boek ‘Leo Tolstoj, Anna Karenina’ zou heten. Het is een teken van hoezeer Barrico zich het boek heeft toegeëigend.
Niet te pruimen
Hij heeft van de Ilias een tekst gemaakt die geschikt is voor het toneel. Het verhaal wordt verteld door een aantal protagonisten zoals Elena, Aeneas en Patroklos. Maar omdat het hele verhaal volgens Barrico ’te lang’ is voor het toneel, heeft hij er van alles uitgesneden.
Waaronder dus de goden.
In de inleiding meldt hij dat wat die goden doen ook volkomen overbodig is. Meestal ondernemen zij een of andere actie en daarna doet een mens het allemaal nog eens dunnetjes over. Een godin ontsteekt in woede over de Grieken, en zorgt er dan voor dat Hector ook in woede ontsteekt, die daarop een aantal Achaïers overhoop steekt. Wat een onzin! Weg ermee!
Bloeddorst
Het is alsof je ineens besluit dat haringen overbodig zijn voor je tent. Als de zaak niet instort, zakt hij wel weg. Wat uit Barrico’s project vooral duidelijk wordt, is hoe armoedig de wereld is zonder goden. De helden rond Troje worden ineens allemaal op zichzelf teruggeworpen; ze zijn plotseling verantwoordelijk voor hun eigen handelingen, maar ze kunnen dit nauwelijks aan. Achilles’ wrok en hooghartigheid komt ineens helemaal uit hemzelf voort en hij wordt daardoor een niet te pruimen figuur.
En eigenlijk werken mensen ook niet zo. Geen mens is een volkomen onbeïnvloedbaar individu. Enorme kwaad en wraakzucht kan je leven wel bepalen, maar als je eerlijk bent, voelt zoiets nooit als iets dat puur van binnenuit komt. Een mens wordt door al dat soort gevoelens bevangen, ze zijn groter dan jezelf. En ze zijn aanstekelijk: grote groepen mensen kunnen ineens overvallen worden door een bepaalde stemming – bloeddorst bijvoorbeeld.
Idiote dingen
Wie zulke gevoelens bekijkt alsof ze allemaal van binnen de mens komen, snapt naar mijn idee minder van de mens dan een ‘primitieve’ schrijver als Homerus die deze vreemde krachten een naam en een eigen wil geeft, en die dus door Barrico verbeterd moet worden.
De helden blijven bovendien bij Barrico wel tot hun goden binnen en hun offers brengen, maar omdat die goden dus in deze versie niet bestaan, maakt hen dat ook nog eens onnozel. Wie zulke goedgelovige helden heeft, zet de poorten wel erg wijd open voor de barbaren.
In de verde lijkt Omero, Iliade een beetje op het project dat Guus Kuijer de laatste jaren ten onzent heeft gedaan: de hele bijbel navertellen zonder God erin te betrekken. Maar Kuijer doet het allemaal veel fijngevoeliger: hoewel hij atheïst is, begrijpt hij natuurlijk dat God wel bestaat. Bij hem geen mensen die de hele tijd bidden tot een God die niets terugzegt, en uit zichzelf volkomen idiote dingen ondernemen.
Je hoeft geen gelovige te zijn, om te accepteren dat een mensbeeld waarin de mens volkomen op zichzelf staat te naïef is. Dat heeft Barrico niet begrepen.
Reacties (4)
Tja, ik had in in mijn eindexamenklas een klasgenoot die “echt niet snapte waarom hij een vier voor zijn mondeling Nederlands had. Maar ja, als je bij hoog en bij laag blijft volhouden dat Multatuli door Max Havelaar is geschreven…”
@1: Sinds ik “de Ravel van Bolero” hoorde aankondigen, kijk ik nergens meer van op.
Een raadselachtig artikel, waarin heel veel aan elkaar wordt geknoopt. Ik krijg er de vinger niet achter.
Het godsbesef van de Grieken verdient sowieso wel enige introductie. Volgens mij is het niet te doen, voor een onbevangen lezer, om zo maar aan de Ilias of Odyssee te beginnen, met of zonder goden er in.