Klimaatverandering is racistisch

PODCAST – Auteur Jeremy Williams schreef het pas verschenen boek Climate Change Is Racist, volgens hem het eerste boek over klimaatverandering en racisme geschreven voor een niet-wetenschappelijk publiek. Williams besprak zijn boek vorige week in de podcast ‘We need to talk about whiteness’.

Het moge duidelijk zijn dat de rijkste landen en hun overwegend witte bevolking de grootste ‘carbon footprint’ hebben, terwijl deze landen de gevolgen van klimaatverandering het minst zullen gaan ondervinden en zich er het best tegen kunnen beschermen. Als de gevolgen van iets extreem schadelijks zo ongelijk verdeeld zijn, dan kun je spreken van racisme, aldus Williams. Maar hij stelt ook dat klimaatverandering racistisch is omdat hij een verband ziet met racistische handelen van rijke, witte landen in het verleden: je kunt in feite een lijn trekken van slavernij en imperialisme naar industrialisatie en fossiele brandstoffen naar klimaatverandering. En telkens zien we dat altijd dezelfde mensen ‘winnen’ – witte mensen – en dezelfde mensen ‘verliezen’ – niet-witte mensen. Dus het is niet alleen het huidige klimaatbeleid dat racistisch is – bijvoorbeeld doordat rijke landen vooral voor zichzelf zorgen terwijl arme landen de grootste gevolgen dragen – maar klimaatverandering zelf komt ook voort uit racisme.

Vrij snel in de podcast gaat het over de vraag of de klimaatbeweging een racisme-probleem heeft. Greta Thunberg die alle credits krijgt, bijvoorbeeld, terwijl jonge vrouwen en mannen uit Zuid-Amerikaanse en Afrikaanse landen ook – en vaak al langer – strijden voor het klimaat, niet zelden vanuit een veel minder comfortabele (en soms ronduit gevaarlijke) situatie. Daar horen we nog te weinig van en het is belangrijk dat hun stemmen veel meer gehoord worden in het klimaatdebat. Daarover verschijnt binnenkort een boek van activiste Vanessa Nakate, A Bigger Picture: My Fight to Bring a New African Voice to the Climate Crisis (info).

De discussie over de witheid van de klimaatbeweging is vergelijkbaar met hoe het feminisme zich ontwikkelt, merkt de interviewer op. Binnen het feminisme gaat het over de vraag of feministen zich wel moeten bezighouden met meer vrouwen aan de top, of dat het toch belangrijker is dat ze zich het lot van zwarte vrouwen in armoede aantrekken. Het gaat niet alleen om de vraag of een beweging zelf divers is, vindt Williams, maar ook en vooral om de onderwerpen waar de beweging zich mee bezighoudt. Op dit moment is het helaas nog wel zo dat de klimaatbeweging te weinig begrijpt en uitdraagt dat de oorzaken en gevolgen van de klimaatcrisis ongelijkheid zijn verdeeld en dat we veel meer aandacht moeten besteden aan de arme landen die het eerst en het hardst worden getroffen.

In die zin moeten we volgens Williams ook kritisch kijken naar leuzen als ‘We moeten de wereld beter achterlaten voor onze kleinkinderen’. We doen dus een beroep op solidariteit met mensen die nog geboren moeten worden, terwijl we heel weinig solidair zijn met mensen lijden die nu lijden onder klimaatverandering. Het is dus noodzaak dat is onze solidariteit zich uitstrekt niet alleen (en eigenlijk ook niet in de eerste plaats) naar toekomstige generaties maar naar huidige generaties op andere plekken van de wereld. Bovendien is klimaatactie minder urgent als het gaat om toekomstige generaties, wat weer reden kan zijn nog even te wachten met klimaatactie, terwijl nu handelen nodig is voor de huidige generaties elders.

Het is dan ook een luxe en een wit privilege om klimaatontkenner te zijn. Maar ook het bagatelliseren van de klimaatcrisis en het niet nemen van verregaande maatregelen, zoals veel overheden in rijke landen doen, is volgens Williams te zien als wit privilege en dus racistisch. De vraag is: wie wordt geraakt door klimaatverandering, en wie heeft de luxe om zich af te vragen of klimaatverandering wel bestaat en of de gevolgen wel zo erg zijn? Misschien is het niet urgent voor ons, maar voor vele anderen, elders, is het de dagelijkse realiteit.

Williams is overigens zelf wit en kreeg uit sommige hoeken kritiek op het feit dat hij als wit persoon een boek over racisme schreef. Een uitgever wees het boek zelfs af omdat hij niet zwart is, vertelt hij. Williams worstelde zelf ook met de vraag: kon hij dit boek zelf schrijven, of moest hij plek maken voor iemand van kleur om het boek te schrijven? Maar hij concludeerde: racisme in relatie tot klimaatverandering (en racisme sowieso) is een probleem dat in de eerste plaats door witte mensen wordt veroorzaakt en dus moet zijn boek vooral witte mensen aanspreken en aansporen in actie te komen. Het zou juist beschamend zijn als we zouden zeggen dat een zwart persoon alle energie en tijd had moeten opofferen om dit boek te schrijven, om duidelijk te maken aan witte mensen dat witte mensen in rijke landen in actie moeten komen.