ELDERS - Onlangs werd ik herinnerd aan dit artikel uit 2014 over mijnbouw in het hoge noorden. Dat ging onder andere over Kiruna, een Zweedse stad op de poolcirkel die dreigt weg te zakken door de winning van ijzererts. Hoe staat het er nu mee? En valt er nog wat van te leren?
Kiruna is rond 1900 gesticht door mijnwerkers. De stad is voor een groot deel afhankelijk van de mijnbouw. Kirunavaara is de grootste ondergrondse ijzerertsmijn ter wereld. Toen aan het begin van deze eeuw bleek dat het nog te winnen ijzererts zich recht onder het stadscentrum bevond werd besloten de stad drie kilometer naar het oosten te verplaatsen. Delen van het centrum waren al ingezakt, het stadhuis was niet meer te redden. De oude kerk nog wel.
Deze kerk wordt in z’n geheel samen met 38 andere gebouwen verplaatst naar het nieuwe centrum van Kiruna. Daar is inmiddels een nieuw, rond stadhuis gebouwd als centrale blikvanger van de nieuwe stad. De oude klokkentoren van het voormalige stadhuis staat er naast. Inmiddels zijn meer dan 6000 inwoners verhuisd, ongeveer een derde van de bevolking van het oude stadscentrum. Het project gaat nog minstens tien jaar duren voordat het gehele gebied dat gevaar loopt is verplaatst.
Hier is een duidelijke kaart van het project te vinden. En dit is een video van de spectaculaire verhuizing (husflytt) van een van de gebouwen in oktober 2019.
Compensatie voor bevolkingsafname
De meeste mensen in Kiruna verzetten zich niet tegen de verhuizing. Veel bewoners zijn direct afhankelijk van de mijnbouw. Aan het onophoudelijke lawaai en nachtelijke explosies in de ondergrondse mijn zijn ze gewend. Vorig jaar mei was er een aardbeving die zo zwaar was dat de mijn tijdelijk gesloten moest worden.
Het mijnbouwbedrijf LKAB betaalt in principe alle kosten voor de verhuizing, geschat op 1,2 miljard dollar. LKAB is gezien de vraag naar ijzererst nog steeds voldoende winstgevend. Het is een moderne mijn met een wegenstelsel van 400 kilometer, computergestuurde boren en 2.100 werknemers, waaronder ook vrouwen. Dagelijks produceert de Kiruna-mijn genoeg ijzer voor zes Eiffeltorens. Nederland behoort tot de vier grootste afnemers. Het bedrijf automatiseert het productieproces en wil op termijn carbon dioxide free werken.
Vorig jaar ontstond er een conflict tussen het bedrijf en de lokale autoriteiten. LKAB verwijt de gemeente het proces te vertragen. Daardoor kan het mijnbouwbedrijf niet uitbreiden met als gevolg mogelijk ontslag van mensen. De gemeente voorziet echter een afname van de bevolking door de verplaatsing van het centrum en vreest daardoor inkomsten mis te lopen. Op zo’n manier zouden de kosten van de verplaatsing toch weer deels bij de burgers terecht komen, meent raadslid Gunnar Sellberg. Hij vindt dat LKAB het verlies moet compenseren. Als Kiruna bijvoorbeeld een hogere onderwijs voorziening zou kunnen realiseren dan kan wellicht de afname van de bevolking worden tegengegaan. Het bedrijf heeft de centrale overheid te hulp geroepen om de macht van de lokale autoriteiten te overrulen.
Een voorbeeld voor stedebouwkundigen
Uit het oogpunt van ruimtelijke ordening en stedebouw is het nieuwe stadscentrum van Kiruna een bijzondere uitdaging meent Göran Cars, een stedebouwkundige die voor de gemeente Kiruna werkt. ‘De fysieke dingen zijn op een bepaalde manier gemakkelijk. Het bouwen van een stadhuis is gemakkelijk.’ Maar hoe ga je om met geschiedenis, identiteit en cultuur? Luisteren naar de bewoners bleek van groot belang. Wat vonden we van de verplaatsing van de oude kerk? Cars kreeg vragen als: maar hoe zit het met een graf? Hoe zit het met de berken? ‘ Ik begreep dat niet. Het zijn kleine bomen! Maar ze zijn 100 jaar oud – zo oud als de kerk. Ik krijg keer op keer de vraag: “Hoe zit het met de berken?” Dus nu gaan we de berken verplaatsen.’
Kiruna als voorbeeld
Cars heeft in Kiruna intussen bezoek gehad van delegaties uit Maleisië, de Verenigde Staten en Nederland. Stedebouwkundigen daar zijn nieuwsgierig naar de ervaringen met het verplaatsen van (delen van) steden wat aan de orde kan komen als de zeespiegel door de opwarming van de aarde doorgaat met stijgen. Alhoewel er grote verschillen zijn (qua financiering zitten ze in Kiruna niet slecht) valt er in Zweden wel wat te leren meent Cars. De sleutel tot succes is een goede combinatie tussen respect voor het erfgoed en een aan moderne eisen aangepaste nieuwbouw. En de communicatie is van het allergrootste belang. ‘Wat we correct hebben gedaan, is dat we zijn begonnen met een dialoog’, aldus Cars. ‘Geen tekeningen, geen schetsen, geen enkel stukje echt gedetailleerde planning. Gewoon luisteren. Wat zijn verwachtingen, wat is kwaliteit, wat trekt mensen aan. Gewoon luisteren en luisteren.’
Reacties (11)
Het enige positieve wat ik hieraan heb kunnen ontdekken is dat het mijnbouwbedrijf van de Zweedse staat is, wat meteen een groot deel van de verklaring is voor alles dat er gedaan wordt voor het plaatsje en de bewoners, als je het prijskaartje weet.
Finland is ook een Europese mijnbouwgigant. Hier genoeg milieuschandalen in deze industrie. Maar ook een ander bezwaar: dat de grondstoffen voor een prikkie worden weggeven. Ook hier dat argument van banen en investeringen, maar er vloeit maar bar weinig terug naar de Finse maatschappij. Mijnbouw is booming. Dat hoeft geen verassing te zijn als je weet dat er hier o.a. (veel) goud, zilver, uranium, lithium, nikkel, grafiet, koper, zink, ijzererts en kobalt in de bodem “te halen valt”.
Maar net als met dit, is het met de rest van de natuur. De enige waarde die het lijkt te hebben is economische waarde. En die kan slechts benut worden als je het weghaalt. Bos is hout, moeras is brandstof en tuinaarde, zand is bouwmateriaal en de omgeving is een verzameling grondstoffen en commodities. Dat de natuur een bron zou zijn is waar, maar dan moet je de bron niet uitputten op beschadigen. Alleen SGP’ers en CDA’ers in hun kielzog denken dat de natuur altijd zal blijven geven en hun god hen altijd zal vergeven voor hun plunderwerk.
Waar is het midden eigenlijk?
In het midden is Leipzig. Die stad is omringd door dagbouwgaten en er waren serieuze plannen om de hele stad te verplaatsen en iedereen in plattenbau te huisvesten. In het midden is ook de vroedvrouwenschool in Heerlen. De katholieke kerk had bedongen dat onder deze papenproductieplek geen mijngangen gegraven mochten worden. Eromheen zakt alles weg.
Hebzucht kent geen middenweg.
Precies dat.
VVD-ers geloven stiekem ook wel in god, met z’n onzichtbare hand die de markt aanstuurt en Milton Friedman als profeet en Ayn Rand als moeder Maria, op weg naar het geen-gezeik-iedereen-rijk-paradijs.
Op zich is het indrukwekkend dat het verplaatsen van de stad rendabel lijkt te zijn (als inderdaad de mijn de verhuizing betaalt).
Als ons aardgas ook zo veel waard was, zouden we makkelijk die Groningse woningen kunnen herstellen!
De politieke partij heeft ooit het plan geopperd om de hele provincie Groningen te verplaatsen. Dat wil zeggen: de bebouwing, huizen, de stad Groningen zelf, fabrieken, kerken – alles naar buiten het aardbevinggebied. Maar ja, heb je dan nog een Groningen?
*zucht* de politieke partij DENK heeft ooit
Als de mijn CO2-neutraal produceren gaat, zal er nog heel veel CO2 geproduceerd worden om het ijzer uit het erts te halen.
Nog een aanvulling voor de liefhebbers van Zweedse crimi’s: de Netflix-serie Rebecka Martinsson speelt in en rond Kiruna.
lange schemering, uitgestrekte bossen, bevroren meertjes…?
Ik was in 2019 (in de goede oude pre-coronatijd toen we nog reisden) in Kiruna en in de mijn -en in de prachtige houten kerk die zijn ontwerp ontleent aan het model van een Sami-tent. Er rijdt enkele malen per dag een autobus met toeristen door een kilometerslange tunnel de mijn in naar een enorme hal 3 kilometer onder de aarde. De enorme grootte is onvoorstelbaar als je er niet geweest bent, net als de volledig geautomatiseerde ijzerertswinning met graafmachines die zo gebruikt kunnen worden in een Sci-fi film (deed denken aan Total Recall)
Mijnen en energiewinning zijn daar volledig in staatshanden waardoor de benadering van milieuschade net iets beter is dan bij ons. Locals daar zijn in ieder geval veel positiever over de afhandeling dan wat ik in Groningen gehoord heb (Ja, daar was ik afgelopen jaar….)