Een gastbijdrage van Arnoud Boot (UvA) en Rens van Tilburg (SOMO). Het stuk is met wat vertraging overgenomen van Me Judice. Het heeft tot kamervragen geleid.
Met weinig kapitaal en een balanstotaal van bijna zes keer het nationaal inkomen schuiven banken het risico op de staat. Alleen met een forse verhoging van het eigen vermogen van banken wordt de financiële sector weer gezond. Basel III is daarom slechts het begin, stellen Arnoud Boot en Rens van Tilburg.
De Tweede Kamer lijkt in slaap gevallen. De belangrijkste discussie over onze financiële sector – hoe maken we hem veilig? – wordt niet gevoerd. Nederlandse banken werden voorafgaand aan de crisis soms gefinancierd met maar 2 procent eigen vermogen1. Toezichthouders willen dit – met het zogenoemde Basel III akkoord – verhogen naar 5 à 7 procent. Er is weinig fantasie nodig om te beseffen dat op deze manier nog steeds volstrekt onacceptabele risico’s blijven bestaan. Een bedrijf met 93 à 95 procent schuld en een paar procent eigen geld valt zo om. Banken hebben nog altijd veel vrijheid om naar eigen inzicht uiterst risicovolle activiteiten te ontplooien. De verschaffer van eigen vermogen, de aandeelhouder, staat vrij machteloos als de leiding van de bank besluit het genomen risico ‘zomaar’ te vergroten. Daarom is een dergelijk kapitaalniveau bepaald niet comfortabel. Nederland moet, met zijn financiële sector van meer dan vijfmaal het nationaal inkomen, Zwitserland volgen en veel hogere kapitaaleisen afdwingen.
Basel is het minimum
De kapitaaleisen waarover wordt gesproken zijn minimumeisen. Iedereen, dus ook Nederland, kan hogere eisen stellen. De Tweede Kamer heeft daarom geen excuus om niet zelf het initiatief te nemen. Het parlement kan zich niet verbergen achter de ‘machteloosheid’ van Nederland binnen het grote Europa die centraal staat in het Europa-debat. De Tweede Kamer wacht de stresstesten van banken af. Die testen moeten laten zien of banken voldoen aan de laagste kapitaalniveaus. Dat is heel mooi, maar welk eigen plan heeft de Kamer? Het parlement moet bepalen welke veiligheid het van het bankwezen verlangt in plaats van zich in slaap te laten sussen door stresstesten, die – als ze ook maar enigszins lijken op die van vorig jaar – niet bepaald informatief zijn.
Kamerleden discussiëren over bonussen, maar het echte probleem is niet dat de bonussen terug zijn, maar dat het riskante bankieren spoedig weer zal beginnen. Niemand wil achterblijven. Risico’s worden onderschat. Het bankwezen zit binnen de kortste keren weer in de problemen.
Het eigen vermogen van banken dient om financiële tegenvallers op te vangen. Hoe hoger dit eigen vermogen is, hoe veiliger de bank. Volgens een analyse van de Bank of England (Miles, Yang, Marcheggiano, 2011) is een kapitaalseis wenselijk van ruim tweemaal ‘Basel III’. De Zwitserse toezichthouder stelt een niveau in van bijna 20 procent. Dat is begrijpelijk, in het licht van het verlies van 13 procent van het eigen vermogen van de Zwitserse bankkolos UBS tijdens de crisis. Nederland is, met zijn grote financiële sector, buitengewoon kwetsbaar voor financiële instabiliteit. Met Zwitserland en Ierland behoort Nederland tot de wereldtop wat betreft de omvang van de bankbalansen ten opzichte van het nationaal inkomen. We laten bijvoorbeeld het Verenigd Koninkrijk ver achter ons (zie figuur 1). De belangen van de Nederlandse belastingbetalers, die garant staan voor de Nederlandse bankiers, verdienen daarom bescherming, met Swiss Style kapitaalseisen.
Figuur 1: Verhouding bancaire activa en bbp
Bron: DNB, 2011
Onnodige bangmakerij
Vanwaar deze terughoudendheid van onze politici? De reden hiervoor is dat de banken dreigen dat zij minder geld kunnen uitlenen door hogere kapitaaleisen. Volgens de internationale lobby van banken zouden de oorspronkelijke Basel-voorstellen de economie van de eurolanden de komende jaren doen slinken met meer dan 4 procent en 4,6 miljoen banen kosten (IIF, 2010). Er is echter geen enkele reden om te geloven in deze rampscenario’s van de banken. Het eigen vermogen van banken heeft sterk gevarieerd in de tijd en tussen landen, zonder dat dit leidde tot grote verschillen in de kredietverlening (Miles, Yang, Marcheggiano, 2011). Wil iemand verdedigen dat de extreme schuldfinanciering van banken tussen 2004 en 2008 ons veel goeds heeft gebracht?
Figuur 2: Leverage van banken en groei bbp in het Verenigd Koninkrijk
Bron: Miles et al. (2011, p. 6).
Waandenkbeelden
Waandenkbeelden bepalen nu de discussie over het eigen vermogen van banken. Zo zeggen banken dat eigen vermogen duur is, maar eigen vermogen is alleen maar duur door de grote en onacceptabele risico’s waaraan banken het blootstellen (zie bijvoorbeeld Admati et al., 2010 en Bijlsma en Zwart, 2010). Free lunches bestaan niet. Door meer met schulden te financieren, neemt het risico toe en daarmee ook de kosten om dit weinige kapitaal aan te trekken. Het probleem is dat de markten de strategie van banken niet meer vertrouwen en een hoge risicovergoeding eisen (Boot en Schmeits, 1998). De kosten van kapitaal zullen dalen als de markt gelooft dat de bankiers geen grote risico’s gaan nemen. Kapitaal hoeft dus niet zo duur te zijn als het nu is.
De consequenties van de waandenkbeelden van banken gaan nog verder. Als banken echt denken dat kapitaal hoe dan ook duur is, dan zullen ze bij hogere kapitaaleisen paradoxaal genoeg geneigd zijn meer risico te nemen. Immers, zo zullen de verwarde bankiers denken, om toch over dat hogere kapitaal een zelfde hoog rendement te (blijven) maken moet het risico worden opgevoerd. Als dit gebeurt dan wordt de veiligheid die extra kapitaaleisen geven ondermijnd (zie Boot, 2011). De fout is wederom dat niet wordt onderkend dat een hoger kapitaal betekent dat dit kapitaal veiliger is geworden en dat daardoor voor beleggers een lager rendement acceptabel wordt.
Wat dit betekent is dat hoge kapitaaleisen op zichzelf niet voldoende zijn. Het risico-zoekend gedrag van banken zal ook langs andere weg in de hand moeten worden gehouden, bijvoorbeeld via toezicht. Daarnaast mogen structurele ingrepen in het bankwezen niet worden uitgesloten. Zo wordt in de VS getracht met de zogenaamde Volcker Rule de risico’s verbonden aan proprietary trading af te zonderen. En in Groot Brittanie heeft een onafhankelijke commissie voorgesteld het retail bankbedrijf te versterken door het apart te kapitaliseren en zo veel mogelijk qua risico’s immuun te maken van andere bancaire activiteiten (Independent Commission on Banking, 2011).
Weg met subsidie op schuld
Een ander belangrijk aspect moet worden onderkend. De fiscale bevoordeling van schuldfinanciering werkt verstorend. Rente-aftrek voor de vennootschapbelasting geeft een subsidie op schuldfinanciering en benadeelt financiering met eigen vermogen. Deze renteaftrek is in feite een overheidssubsidie voor het onveilig maken van banken. Het parlement moet daarom het initiatief nemen om het fiscale systeem aan te pakken, opdat eigen vermogen en schuldfinanciering fiscaal op gelijke wijze worden behandeld en banken niet meer worden bestraft voor veilige financiering van het eigen vermogen. Ook hier zou enige urgentie van de Tweede Kamer wenselijk zijn. Diezelfde subsidie op schuld heeft Nederland ook wereldkampioen hypotheekschulden gemaakt. Het IMF wees op de onacceptabele risico's daarvan.
Niet alleen worden de kosten van meer eigen kapitaal door de banken overschat, ze laten ook de opbrengst van veiliger banken buiten beschouwing. Veiliger banken hebben echter een directe opbrengst, namelijk het voorkomen van de kosten van een financiële crisis die historisch gezien al gauw leidt tot het verlies van zo’n 10% van het nationaal inkomen (Reinhart en Rogoff, 2009).
Het parlement moet aan het werk. Maak het Nederlandse financieel systeem veilig. Volg Zwitserland met hoge kapitaaleisen. Pak het fiscale stelsel aan. Juist Nederland heeft, met zijn grote bankensector, belang bij financiële stabiliteit. Gun ook de Nederlandse belastingbetaler het Zwitserleven-gevoel.
Voetnoot:
(1) ING bevond zich samen met UBS, Barclays en Deutsche Bank in de absolute topgroep qua leverage in Europa, zie bijvoorbeeld bericht CNNMoney.Com en Gros (2010).
Referenties:
Admati, A.R., P.M. DeMarzo, M.F. Hellwig en P. Pfleiderer, 2010, Fallacies, Irrelevant Facts, and Myths in the Discussion of Capital Regulation: Why Bank Equity is Not Expensive, Stanford GSB Research Paper 2065.
Bijlsma M. en G. Zwart, 2010, Zijn strengere kapitaaleisen kostbaar? CPB Document No 215, Den Haag.
Boot, A.W.A., 2011, Banking at the Cross Roads: How to deal with Marketability and Complexity? FED Atlanta 2011 Financial Markets Conference Navigating the New Financial Landscape, manuscript, ACLE, Universiteit van Amsterdam.
Boot, A.W.A. en A. Schmeits, 1998, Challenges to competitive banking: a theoretical perspective, Research in Economics, 52, 255-270.
Gros, D., (2010), Too interconnecdted to fail = too big to fail: What is in a leverage ratio?, Vox, 26 januari 2010.
Independent Commission on Banking, 2011, Interim Report Consultation on Reform Options, UK special commission, April.
Institute of International Finance, 2010, Interim Report on the Cumulative Impact on the Global Economy of Proposed Changes in the Banking Regulatory Framework, juni 2010, Institute of International Finance.
Miles, D., J.Yang en G. Marcheggiano, 2011, Optimal bank capital, Bank of England, External MPC unit, Discussion Paper 31.
Reinhart, C. M. en C. Rogoff (2009) This Time is Different: Eight Centuries of Financial Folly. Princeton University Press.
Te citeren als:
Arnoud Boot en Rens van Tilburg, 2011, "Juist risicovolle banken zijn dure banken”, Me Judice, 4e jaargang, 12 april 2011.
Bron foto: Flickr
Dit artikel kan worden overgenomen met bronvermelding. Toezending van bewijsexemplaren wordt op prijs gesteld. © Me Judice
Reacties (15)
Als je de verhouding bancaire activa/bbp beperkt tot de drie grootste banken is de Nederlandse positie nog veel buitensporiger. Ook valt de krankzinnige groei sinds 1990 op. N.B. vergelijk met Duitsland.[http://www.voxeu.com/index.php?q=node/6346]
Dit artikel verscheen 12/4/2011 in Me Judice. Buiten Plasterk [http://tinyurl.com/5u4fnja] heeft volgens mij geen politicus gereageerd. Oh ja toch Staal van D66, maar die is dan ook van de bankenlobby en mag die hobby van zijn partij in de Senaat uitleven.
Het is interessant dat de economen Arnoud Boot en Ewald Engelen vanavond in Nieuwsuur bijval hebben gekregen van Herman Wijffels (CDA, ex topman Rabo). Vooral de felle bewoordingen van Wijffels, en eerder in Buitenhof ook van de VVD-er Richard Hoogervorst over het voortbestaan van de bankpraktijken en het gevaar voor een nieuwe crisis doen hopen dat er eindelijk politiek momentum ontstaat om echt actie te ondernemen.
Inmiddels is de bankenlobby ook uit zijn winterslaap ontwaakt. Dit zullen de politici wel sneller oppikken.
Strengere eisen aan banken vergen economische offers.
http://tinyurl.com/3jm59gw
@3
Ik ben geen econoom en mijn financieel inzicht is niet dermate groot dat ik als scannend de zwakke punten uit dat artikel kan filteren, maar wat mij opvalt is dat ze aan 1 punt voorbij gaan: zonder subsidie zouden alle banken failliet zijn gegaan en was onze economie kapot gegaan.
Dit simpele feit wil maar niet tot bankiers doordringen. En wanneer ze over een jaar of 10 weer in de problemen komen kan de belastingbetaler zeker nog een keer opdraaien. Ik bedank daarvoor. Liever nu doorpakken, op de blaren zitten en bankieren weer saai maken zoals het hoort te zijn.
@4: Het is beetje hetzelfde als met de hypotheekrente aftrek. Iedere deskundige zegt dat we er vanaf moeten. Maar de vastgoedlobby ligt dwars. Als het zoals nu slecht gaat met de huizenmarkt moeten we wachten. En als het goed gaat met de huizenmarkt is het “wat zeik je nou? er is toch geen probleem”.
Ik zeg doen: het gaat de komende decennia economisch niet veel beter worden dan nu.
de banken en bankiers weten verdomde goed dat de Nederlandse staat ’the lenders of last resort’ zijn. Het is daarom ook stuitend om de heer Cees Maas nog steeds te zien rondlopen als deskundige, terwijl hij als persoon verantwoordelijk was bij ING voor alle debacles. Hij was namelijk Chief Risk Officer. En nu loopt hij rond in politiek Den Haag als de persoon die adviezen geeft. Den Haag zou hem voor het gerecht moet slepen ipv een lintje te geven. Maar ja, zoals Arnoud Boot en anderen reeds gisteren in Nieuwsuur gesteld hebben, in de Tweede Kamer loopt er niemand en dan ook niemand rond met kennis van zaken. Check de CVs van onze volksvertegenwoordigers maar. Slechts filiaalmanager Stef Blok kan enigszins claimen dat hij er iets van begrepen heeft. En die joker bij Groenlinks die bij van Lanschot gewerkt heeft, is ook een tandloze waakhond.
@6 Private Eye
De Zuidas heeft er ook niet veel van begrepen, hoewel het natuurlijk aan de CV’s en het netwerk niet gelegen kan hebben. Maar ja, door jeugdig elan komt het allemaal wel weer dik voor elkaar – dat kun je aan het bedrijfsleven overlaten:
http://tinyurl.com/6ybog4c
@5 JSK
Het zal wel de eerste door u genoemde optie worden. Recente rapport De Nederlandse Bank:
“In het rapport wordt erop gewezen dat huizenbezitters in Nederland weliswaar hun rentetermijn relatief lang vastzetten, maar dat uitgerekend de komende vijf jaar veel huishoudens hun rentevaste termijn zien aflopen. Het gaat om de helft van de huizenbezitters. Als de rente inderdaad stijgt, worden hun maandlasten fors hoger.
” [FD]
@ Cor Mol
De bankiers op de Zuidas zijn een stelletje losers en denken provinciaals maar willen betaald krijgen alsof zij op Wall Street of in de City werken.
Ik heb absoluut nul respect voor vele bankiers die er rondlopen. Als ze verliezen, dan springt de staat bij. En als ze winnnen, eisen ze een hoge bonus. Absurde risk-reward propositie.
Zoals Mervin King (President van de UK Centrale Bank) recentelijk opmerkte dat hij zich verbaasde dat na de crisis zo weinig bankiers achter tralies zitten. Harde opmerking en terecht.
#9 #10
Bij Private Eye is eenoog altijd koning. Nog een wonder dat er iets werkt.
De enige oplossing is volgens mij:
Splitsen van consumenten- en zakenbankdivisies in verschillende eenheden en opsplitsen in kleinere banken in het algemeen. Dan zou je systeemrisico’s moeten kunnen uitbannen, lijkt me. De hogere kapitaalseisen kunnen natuurlijk ook een stap in de goede richting zijn, maar dan moeten ze wel een heel stuk strenger.
Dat lijkt me niet @Hal: dan verplaats je de risico’s naar het schaduw bank systeem. Pensioenfondsen, hedgefondsen, private equity: die zijn helemaal moeilijk te reguleren. Ik denk dat er twee feiten zijn die niet snel gaan veranderen: 1). er zijn grote schaalvoordelen in de financiële sector, 2). de financiële sector zal alleen in belang toenemen, vanwege de economische groei maar ook vergrijzing en de groei van de zorgsector (denk ziektekostenverzekeringen).
Ik zie meer in een soort fusie tussen de publieke sector en de financiële sector, omdat het grote belang van de laatste er toch voor zorgt dat haar verliezen worden opgevangen door de eerste.
Ik blijf erbij dat het heffen van kansspelbelasting op winsten van speculatieve financiële transacties de financiële wereld weer terug zou brengen waar die moet zijn.
#12 the Yale Law Journal bevat een interessant artikel dat uw stelling stevig onderbouwt volgens het principe:
“any financial institution that is too big to fail is too big to survive”. De auteurs Jonathan r. macey & james p. holdcroft, jr. wijzen er ook nog op dat grote banken zich als lemmingen gedragen.
http://www.yalelawjournal.org/images/pdfs/964.pdf