Wie is er bang voor Mohammed?

Is de islam gevaarlijk? Wil ze echt de wereld veroveren? Kunnen terroristen hun gruwelijke daden écht recht-vaardigen met een beroep op de Koran?

En hoe zit het met zaken als eerwraak, kledingvoorschriften, uithuwelijken, lijfstraffen, jihadisme? Is dat allemaal islam? Of is de islam een religie van vrede? En hoeveel vrouwen mag een moslim eigenlijk hebben?

In mijn nieuwe boek Wie is er bang voor Mohammed?, dat morgen verschijnt, ga ik in op deze vragen én op actuele ontwikkelingen.

Ik probeer in dit boek vooral uit te leggen hoe de islam ‘werkt’: hoe imams omgaan met de bronnen van de islam, en zo tot controversiële uitspraken kunnen komen. Maar ook hoe islamitische intellectuelen in de negentiende eeuw de strijd aanbonden met het ongelovige Westen, en hoe hun oproep tot verzet uiteindelijk leidde tot het jihadisme. Ik behandel salafisten én moslimgeleerden die de islam juist willen vernieuwen.

Het is een boek, kortom, dat een hard maar (naar mijn eigen bescheiden mening) desondanks eerlijk oordeel velt over een religie die na eeuwen van successen in een diepe crisis is terechtgekomen.

Hieronder treft u een voorproefje aan.

***

In het Westen wordt de islam vaak beschouwd als een monolithisch geloof dat ‘onze’ waarden en cultuur bedreigt. Maar ondertussen beschouwen moslims juist ‘het Westen’ als een bedreiging. Zij zien een monsterverbond, een soort van Grote Samenzwering, bestaande uit de westerse regeringen, westerse organisaties, de westerse media en Israël, die wordt gesteund door corrupte Arabische leiders. Doel van dit monsterverbond is de verzwakking van de islam. Die overtuiging is diep verankerd.

Uit enquêtes blijkt dat zo’n zestig procent van de Europese moslims (maar slechts dertig procent in Frankrijk) de sharia belangrijker vindt dan de nationale wetgeving. Een dergelijk antwoord wordt in de media (en door onderzoekers) vaak geïnterpreteerd als een uiting van zorgwekkend ‘fundamentalisme’, maar wat de geënquêteerden in wezen willen zeggen is dat zij voelen dat ‘hun’ islamitische waarden bedreigd worden. Dat gevoel leeft onder gewone moslims, het wordt gekoesterd door jihadisten, maar ook progressieve hervormers voelen dezelfde dreiging.

Om een voorbeeld te geven: zelfs de Egyptische filosoof/Korandeskundige Nasr Hamid Aboe Zaid (1943-2010), een felle tegenstander van de conservatieve islam en een voorstander van de wetenschappelijke analyse van de Koran, vond dat de islam werd bedreigd. In zijn boek Mafhoem an-Nass (1991, ‘Het concept van de tekst’), verschenen ten tijde van de prowesterse dictator Hosni Moebarak, lezen we de volgende onheilspellende passage:

Niemand kan de ogen sluiten voor het verbond van de externe vijand, belichaamd in het wereld-imperialisme en het Israëlische zionisme, met de reactionaire krachten die in het binnenland de heerschappij voeren. En zo zijn wij vandaag in de situatie terechtgekomen dat wij zelf ons eigen voortbestaan moeten verdedigen, nu de vijand er vrijwel in geslaagd is door onze gelederen heen te breken om eens en voor altijd te proberen ons van ons ware bewustzijn te beroven en het door middel van zijn culturele instellingen en zijn media te vervangen door een vals bewustzijn dat moet bewerkstelligen dat wij ons uiteindelijk bij zijn bedoelingen neerleggen en ons volledig onderwerpen.

Let op de apocalyptische toon die Aboe Zaid aanslaat. Ook bij hem lijkt het een kwestie van ‘nu of nooit’. Het belang van deze angst voor de ondergang van de islam mag niet worden onderschat – juist omdát ze zo breed gedragen wordt. In westerse discussies over de wortels van het islamitisch terrorisme wordt vaak gewezen op verzen in de Koran en op discriminatie in het Westen. Maar minstens zo belangrijk is de idee dat de islam ernstig bedreigd wordt, en dat je als strijder écht iets kunt doen om de islam te verdedigen.

Dat gevoel is al twee eeuwen oud. De inval van Napoleon in het Midden-Oosten in 1798 maakte in één klap duidelijk dat de islamitische wereld machteloos stond tegenover de westerse grootmachten. Het was het begin van twee eeuwen van eerst sluipende en daarna openlijke kolonisatie van het Ottomaanse Rijk. Pakweg een halve eeuw later onderwierpen de Britten de laatste onafhankelijke islamitische koninkrijken in India. ‘Wij’ westerlingen, de daders zogezegd, zijn ons nauwelijks bewust van de enorme impact die de koloniale overheersing heeft gehad.

De huidige westerse aanwezigheid in het Midden-Oosten wordt door een grote meerderheid van moslims ervaren als een voortzetting van die overheersing. En al twee eeuwen lang worstelen islamitische intellectuelen met de vraag hoe de islamitische wereld, en de islam, zich hiertegen kunnen wapenen.

Regelmatig stonden er intellectuelen op die pleitten voor de modernisering van de islam door het accepteren van westerse waarden. Dergelijke intellectuelen bestaan nog steeds (denk aan Ayaan Hirsi Ali of de hierboven genoemde Aboe Zaid) maar zij hebben nooit op brede steun kunnen rekenen. Voor de meeste moslims leek het aanpassen van de islam aan westerse normen niet echt een antwoord op de toenemende westerse overheersing.

Daarnaast waren er voorstanders van het selectief opnemen van nuttige westerse verworvenheden, zoals techniek, wetenschap en democratie. Ook zij werden met argwaan bekeken. Wetenschap en techniek hebben hun weg wel gevonden in de islamitische wereld, maar zaken als democratie en vrijheid van meningsuiting worden door de meerderheid beschouwd als niet-islamitisch, en riekend naar westerse invloed.

Het meeste succes, in ieder geval onder de gewone, arme gelovigen, hadden conservatieve bewegingen als de jama’at-i islami en de Moslimbroeders. Zij beweerden dat de islam in verval was geraakt, en terug moest keren naar het geloof in de tijd van de vrome voorouders (de salaaf, vandaar salafisme). Na de Tweede Wereldoorlog leek het er even op dat het Arabisch socialisme in staat zou zijn om het westerse imperialisme te stuiten. Maar toen dat omstreeks 1980 ernstig in diskrediet was geraakt, werd de terugslag onvermijdelijk en volgde de doorbraak van het islamisme. En aan de opmars daarvan lijkt voorlopig geen einde te komen.

Het islamisme was aanvankelijk een reactie op de corrupte dictaturen van presidenten als Nasser en Assad, die een goddeloze ‘socialistische’ staat schiepen om het volk te onderdrukken en zichzelf te verrijken. Maar het is geen tegenbeweging of een religieuze stroming. Het is een breed gedragen gevoel. Het gevoel dat de islam het enige adequate antwoord is op de groeiende westerse overheersing…