De Noorse regering wil een einde maken aan het optisch bedrog op Instagram. Influencers moeten het vanaf nu melden als zij hun lijf of huid bewerken in een gesponsorde post. Met de wetgeving hoopt men de ‘lichaamsdruk’ te verminderen. Wat is die druk? En hoe is die ontstaan? Een artikel van Laura Mol, eerder verschenen op Studium Generale Utrecht.
Even de taille innemen, je jukbeen verscherpen, de billen vergroten en de spieren accentueren. Met Photoshop en andere foto-bewerkingsprogramma’s is het een fluitje van een cent. Er zijn zelfs standaard filters die dit voor je doen. Geloof niet wat je ziet op het internet is een goede stelregel, maar geloof al helemaal niet wat je ziet op Instagram. Op dit sociale medium is bijna geen ‘echte’ foto te vinden. De toeristische trekpleisters zijn té verlaten, de landschappen en veganistische salades té kleurrijk, en de lichamen té onbereikbaar. Volgens de Noorse regering is actie nodig. Zij komt met nieuwe wetgeving. Influencers, oftewel personen op het platform met veel volgers, moeten een waarschuwingslabel gaan toevoegen als ze op gesponsorde beelden hun lichaam of huid hebben geretoucheerd. Hopelijk beschermt dat hun volgers, veelal jonge mensen, tegen ‘lichaamsdruk’.
Lichaamsbeelden
Hoe beïnvloeden onrealistische lichamen op social media ons eigen lichaamsbeeld? Wie zijn daar gevoelig voor? En moeten we ons druk maken over schoonheidsidealen? Tijdens de avond ‘Je bent al mooi’ in de reeks ‘Van wie is het vrouwenlichaam?‘ gingen we daarover in gesprek. Prof. Liesbeth Woertman, emeritus hoogleraar Psychologie (UU) legt uit dat je lichaamsbeeld afhangt van met wie je jezelf vergelijkt en tot wie je je verhoudt. In een bejaardencentrum voelt iemand zich misschien fit en gezond. Maar tussen prachtfoto’s van fitnessmodellen vindt diezelfde persoon zichzelf een onvolmaakte slungel. Woertman stelt dat kinderen die zich tijdens de opvoeding geliefd voelen vaak een sterker zelfbeeld ontwikkelen. Negatieve ervaringen hebben het omgekeerde effect. Dit heeft allerlei vervelende consequenties in het verdere leven, maar één ervan is dat mensen gevoelig worden voor te veel vergelijking. Die vergelijking gebeurt in 2021 natuurlijk aan de lopende band. “Je laat duizenden ideaalbeelden per dag in je hersenen toe”, zegt Woertman. “Daar kun je natuurlijk nooit tegenop. Beelden komen binnen en doen hun werking onbewust. Dus probeer dat te minimaliseren. Je hebt er niets aan.”
As van ongelijkheid
“Culturele industrieën zoals de modellenindustrie, film, televisie en —niet te vergeten— de porno-industrie, maar ook digitale media zoals Instagram, schotelen ons voortdurend zeer specifieke beelden van schoonheid voor.” Sylvia Holla werkt als onderzoeker bij het kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis Atria. Zij onderzoekt de gevolgen van onze schoonheidsidealen op de maatschappij. Die gevolgen gaan verder dan een negatief zelfbeeld. Ze leiden tot het zogenoemde halo-effect, de aanname dat mensen die we mooi vinden ook allerlei andere positieve kwaliteiten hebben. Mensen die mooi gevonden worden krijgen vaak hogere beoordelingen, een hoger salaris, zelfs een rijker sociaal leven. Holla: “Mooi gevonden worden is dus een middel, een soort ‘esthetisch kapitaal’. Op die manier veroorzaakt het verschil in schoonheid ook sociale ongelijkheid.” Schoonheid als nieuwe as van ongelijkheid dus.
Kim Kardashian kopieën
Ons idee van schoonheid, vooral voor vrouwen, wordt steeds nauwer. Dat komt onder andere door social media. De wijze waarop vrouwelijke influencers hun foto’s bewerken is vaak hetzelfde. Ze gaan op elkaar lijken. Lang stijl haar, vaak in een hoge staart, een scherpe kaaklijn, volle lippen, kat-ogen, gebruinde huid, brede heupen en dikke billen. De invloed van Kim Kardashian, de ongekroonde koningin van Instagram, is groot. Grof gezegd wil iedereen, bewust of onbewust ,op haar lijken. Hoewel Kim en haar familie ontkennen aanstichter te zijn van onhaalbare schoonheidsidealen, zijn er dus Instagramfilters en zelfs kant-en-klare cosmetische ingrepen op de markt waarmee je ‘de look’ kunt nabootsen. Steeds meer jonge mensen in Nederland kiezen voor botox en lipfillers. ‘2020 was een opknapjaar‘, zegt een plastisch chirurg in een interview in de NRC. Hij zag meer patiënten dan ooit. Of er landelijk ook een stijging van cosmetische ingrepen is weten we niet, om de simpele reden dat in ons land cosmetische ingrepen niet centraal worden geregistreerd.
Het is dus mogelijk dezelfde ingrepen te ondergaan als Kim, of haar halfzusje Kylie Jenner. Met de nadruk op ‘voor een deel’. Want hoewel plastische chirurgie een taboe-onderwerp is en vaak ontkend wordt door beroemdheden, staat YouTube vol met experts die gezichten en lichamen analyseren. Zij vertellen welke procedures er waarschijnlijk nodig zijn geweest om dat ‘Instagram-waardige’ uiterlijk te krijgen. Face- en buttlifts, bijgeschaafde kinnen, strakgetrokken ogen, weggezogen wangen, doorgesneden (?) lipspieren en tummy tucks: duizelingwekkende procedures waarvan je het bestaan niet wist. De kosten lopen in de honderdduizenden dollars. De pijn en risico’s van deze schoonheidstirannie neemt men op de koop toe. En na al deze moeite upload men alsnog een foto of video met filter op het Instagram-account. De schijnwerkelijkheid gaat zelfs zo ver dat een andere zus van Kim, Khloe, een onbewerkte foto van zichzelf van het internet probeert te bannen. Zoals iemand op een forum zo treffend zei: ‘Imagine being bothered by looking like a normal person‘.
Transparantie en tegengeluid
Het ‘Kardashian-effect’ bestaat en zal voorlopig ook nog wel even bestaan. Er moet gezegd worden dat de vraag in hoeverre social media het lichaamsbeeld beïnvloedt lastig te onderzoeken en beantwoorden is. Maar het is problematisch dat mensen met veel (jonge) volgers niet eerlijk zijn over de ingrepen die ze laten doen en de filters die ze plaatsen. De Noorse regering zet met de wetgeving een kleine stap richting transparantie. Maar de Noorse Instagram-gebruikers volgen natuurlijk ook veel influencers uit andere landen, die geen disclaimers plaatsen. Frankrijk en Israël voerden al wel eerder vergelijkbare wetten in. Ook in Engeland en Denemarken gaan er stemmen voor op. Misschien volgt Nederland ooit. Op Instagram is er ook een anders tegengeluid. Die komt van de zogenaamde ‘body-positivity’-beweging. Het idee dat lijven, in alle vormen, kleuren en maten, er mogen zijn. De bedoeling is dat we stoppen met veroordelen en eigenlijk ook beoordelen. Ze strijden bijvoorbeeld tegen ‘fat-shaming’. Een mooi streven. De influencers in deze tak van Instagram nemen toe. Maar aan de honderd miljoenen volgers die de gehele Kardashian-familie heeft, zullen ze, vrees ik, nooit komen.
Terugkijken naar de lezing ‘je bent al mooi’, waarin je ook hoort welke rol de mode-industrie speelt in ons idee over schoonheidsidealen en hoe vanuit die sector gewerkt wordt om ons idee van schoonheid te vergroten.