Hulspas weet het | Niets doen is het beste

COLUMN - En Pangloss zei wel eens tegen Candide: ‘Alles hangt met alles samen, in de best mogelijke wereld. Want als jij niet uit een fraai kasteel was verdreven, met een trap in je rug, vanwege je liefde voor de jongedame Cunegonde; en als je niet naar de Inquisitie was gestuurd; als je Amerika niet te voet was overgestoken en als je de baron niet een flinke klap met een zwaard had uitgedeeld, en als je alle schapen uit het goede land Eldorado niet had verloren, dan zou je hier nu niet zitten, smullend van ingemaakte citroenen en pistachenootjes.’

‘Dat mag allemaal zo zijn,’ antwoordde Candide, ‘maar nu moeten we weer in de tuin gaan werken.’

Het is het beroemde slot van Voltaire’s Candide. Na alle doorstane rampen en tegenslagen was het rotsvaste geloof van doctor Pangloss (een parodie op de filosoof Leibniz) dat hij en Candide in de best mogelijke wereld leefden, nog steeds ongeschonden. Candide daarentegen had geleerd dat het leven chaos is, onbeheersbaar, en dat je je maar beter nergens mee kunt bemoeien en gewoon je eigen stukje grond moet bewerken.

Pangloss en Candide. Ik moet vaak aan ze denken, met name als het gaat om onderzoek naar ouderdomsziekten.

Neem het  NRC Handelsblad van woensdag 17 mei, met de kop: ‘Helft minder kans op dementie door gezond leven.’ Dat zou de uitkomst zijn van een dementie-voorspellend rekenmodel, LIBRA genaamd, ontwikkeld in Maastricht en Leiden. Het model is gebaseerd op een massa publicaties waarin gegevens zijn verzameld over (on)gezond gedrag en leeftijd waarop dementie zijn intrede deed. U raadt het al: bij de gezond levenden gebeurt dat later.

In de praktijk komt het erop neer dat een gezonde vijftiger of zestiger drie procent kans heeft op dementie binnen acht jaar; zijn ongezonde leeftijdgenoot 6 procent. Voor zeventigers zij de getallen 9 en 13 procent, voor tachtigers is de kans op dementie pakweg een derde, en maakt leefstijl niks uit. De mededeling van de NRC ‘helft minder kans op dementie’ geldt strikt genomen dus alleen voor de eerste groep, en hun kans is al miniem. Naarmate de kans groter wordt, haalt leefstijl(verandering) steeds minder uit. En uiteindelijk krijgt dementie iedereen te pakken die hij pakken wil.

Het artikel geeft ook een uitsplitsing van ongezond gedrag en de invloed op de kans op dementie. Ook daar niets om vrolijk van te worden: drankgebruik, weinig lichaamsbeweging, overgewicht, roken, et cetera – al die risicofactoren hebben dezelfde minieme kansbijdrage van rond de 10 procent. Alleen de factor ‘nieuwsgierigheid’ steekt daar iets boven uit: 17 procent.

LIBRA leert ons dat dementie niet te vermijden is, hooguit wat uit te stellen, maar dan moet je ophouden met alles wat de oude dag aangenaam maakt. Dementie is here to stay. De incidentie is de afgelopen jaren weliswaar gedaald, waarschijnlijk door een algehele verbetering van de volksgezondheid, maar dat effect is geweest en verder valt er weinig te verwachten. Er zijn geen medicijnen, daar is ook op redelijke termijn geen zicht op. Het enige dat een beetje helpt is alle geneugten opgeven en de batterij uit je e-bike slopen.

En toch gedragen doktoren en journalisten zich nog altijd als doctor Pangloss: ziet hoe mooi de wereld is! Alles komt altijd goed! Blijf actief! Wees nieuwsgierig!

Geen wonder. Voor hen is optimisme een morele plicht. Zij staan, als het om medische zaken gaat, voor constructive journalism. Maar de oudere patiënt Candide, die zijn zware leven heeft geleefd, die weet wel beter. Je leefstijl radicaal omgooien – hoe gelukkig word je daarvan? En wat win je ermee? Kansen, wat koop je ervoor? Waar is die onrust goed voor? Welk toeval zal alles alsnog in de war gooien?

Hij kijkt de arts aan, schudt zijn hoofd, pakt zijn schoffel, en stapt op de fiets. Sigaretjes in zijn binnenzak.