Hulspas weet het | De bijl in de opera!

COLUMN - Regisseur Lotte de Beer heeft in het Amsterdamse Compagnietheater een gekuiste Zauberflöte neergezet. Zoveel mogelijk gekuist van racisme. Berucht (maar dat ook pas sinds kort) is de figuur van Monostatos, de tempelwachter van de tovenaar Sarastro. Een zwarte man, volgens het libretto. En ook nog eens gemeen en onbetrouwbaar – maar dat komt vaak voor. En ondertussen zingt hij ook nog een aria waarin hij het betreurt dat hij geen vrouw kan krijgen omdat-ie zo zwart is.

Ik weet niet wat De Beer met Monostratos heeft gedaan (ik ben geen Mozartfan) maar enig wieden om de moderne mores tegemoet te komen is hier op zijn plaats. (Ik vertel straks waarom.) Tegenstanders van dergelijke ingrepen roepen dan dat het meesterwerk van het genie Mozart wordt aangetast (maar dat voel ik dus niet zo) en dat het werk niet over racisme gaat maar een allegorie is op de Vrijmetselarij. Wat een irrelevant argument is. Mein Kampf (hier alvast mijn eerste Godwin) gaat ook hoofdzakelijk niét over de joden.

Het politiek corrigeren van muziek heeft zijn grenzen. Misschien dat Die Zauberflöte nog met wat coupures op smaak kan worden gebracht; van een werk als Les Indes Galantes van Rameau zou alleen de ouverture overblijven. Maar alles bij elkaar zijn vreemde kleurtjes zeldzaam in de opera; veel ‘actueler’ (en opera wil actueel zijn) was de aanwezigheid van joden.

Bij ‘antisemitisme en muziek’ denkt iedereen direct aan Wagner, en hij had inderdaad de neiging om bij bad characters de regieaanwijzing mee te geven om het toch vooral een beetje ‘joods’ te doen. Hij kende zijn publiek. Daar kan de regisseur ingrijpen.

Maar wat te denken van de kibbelende Schriftgeleerden in Salomé van Strauss? Een verwerpelijke scene, maar potverdomme wat een geniaal stukje muziek! En wat te doen met Adams’ The Death of Klinghoffer? Een opera over een terroristische aanslag waarbij de jood Klinghoffer door de terroristen werd vermoord – maar deze opera werd nou juist veroordeeld door veel joden omdat de koren in deze opera stem geven aan Palestijnse anti-Israëlische grieven. Koortje eruit?

Het is niet allemaal desinteresse en onbegrip, daar in de opera. Neem (nu zo’n twee eeuwen oud) La Juive van Halévy. Een draak van een liefdesverhaal MAAR ook een felle aanklacht tegen het antisemitisme EN de joodse heldin weigert haar geloof te verloochenen en verkiest de dood. En raad eens? La Juive was een enorm succes. Een van de meest succesvolle opera’s van de negentiende eeuw. Werkelijk honderden keren opgevoerd. Iedereen kende het tragische verhaal van de joden en van de dappere Rachel. Pianobewerkingen waren te vinden in elk beschaafd huishouden. En toen moest Hitler nog komen.

Waaruit maar weer blijkt hoe weinig de inhoud van een opera er toe doet. En weet u, Wagner wist dat al. Hij heeft de opera ettelijke malen gedirigeerd. Met tegenzin, zoals hij met tegenzin Mendelssohn dirigeerde in Londen? (U kent het verhaal, hij veroorzaakte een schandaal door, toe hij moest beginnen, handschoenen aan te trekken.) Welnee. Hij beschouwde het als een meesterwerk, en hij vereerde de jood Halévy. Wie jood was, dat maakte hij zelf wel uit.

Bewerken dus, die Zauberflöte. Niet omdat het iets uithaalt maar vanwege de illusie dat opera een levend onderdeel uitmaakt van onze cultuur. En dat goede kunst het verschil kan maken. Kunst kan niet zonder die illusie.