Hoffelijkheid

Met enige regelmaat krijgen we bij Sargasso gastbijdragen toegestuurd. Af en toe plaatsen we die. Deze wilden we jullie niet onthouden. Hij komt van Kees van Oosten.

Andrée van Es, in de 80’er jaren voorvrouw van de PSP en GroenLinks, daarna opgeklommen tot directeur-generaal bij Binnenlandse Zaken en nu wethouder in Amsterdam voor burgerschap en diversiteit, breekt een lans voor hoffelijkheid. “Geen burgerschap zonder hoffelijkheid” heet het in de brief die zij daar 12 mei 2011 over schreef aan de gemeenteraad. “Welkom in het conservatieve kamp!” juicht Bart Jan Spruyt van de conservatieve Edmund Burke stichting. “Goed idee, Andrée!” twittert Ineke van Gent, Tweede Kamerlid van GroenLinks. Dus heb ik de brief van Van Es van 13 kantjes van internet geplukt en bestudeerd.

Waar het Van Es eigenlijk om gaat, is “verbondenheid versterken en verruwing tegen gaan”. Dat moet dan gebeuren door de gemeenschappelijke basis te versterken van mensen met een verschillende achtergrond, bevorderen dat iedereen mee kan doen en verantwoordelijkheid kan nemen voor zichzelf en voor zijn omgeving, zorgen dat minder mensen zich onveilig voelen door het gedrag van anderen, een betere samenwerking tussen burgers en overheid en het versterken van grootstedelijke competenties. Wat het in zo’n brief natuurlijk goed doet, is een citaat van de Amerikaanse filosoof John Rawls. Volgens de liberale Rawls brengt het ideaal van burgerschap de morele plicht van hoffelijkheid met zich mee.

Het meest bekend is John Rawls van zijn Theory of Justice (1972). Daar had Van Es beter uit kunnen citeren. Volgens Rawls hoeft sociale en economische ongelijkheid niet onrechtvaardig te zijn, als daardoor ondernemerszin en inventiviteit wordt aangemoedigd, waar iedereen van profiteert. Maar die ongelijkheid mag er niet op uitdraaien dat mensen zich ten koste van anderen verrijken en helemaal niet ten koste van de armsten. Dat een rechtvaardige samenleving, waarin de sterksten zich niet verrijken ten koste van de ongefortuneerden, de basisvoorwaarde is voor een vreedzame en hoffelijke samenleving, is een opvatting die je in de brief van Van Es tevergeefs zult zoeken. Woorden als ongelijkheid, gerechtigheid, rechtvaardigheid komen in de brief niet voor. PSP’ers en GroenLinksers van het eerste uur, Bram van der Lek, Marcus Bakker, Andrée van Es, ze zouden er geen goed woord voor over hebben.

Hoe kun je hoffelijkheid verwachten van mensen die vies en zwaar werk moeten doen voor een hongerloon? Van mensen die daardoor in de wao terechtkomen en voor profiteurs worden uitgemaakt. Of van alleenstaande moeders die gekort worden op hun uitkering omdat ze vinden dat ze thuis moeten zijn als hun kleuter uit school komt. Van gehandicapten die niet meer zelfstandig kunnen wonen doordat hun hulp of pgb wordt wegbezuinigd. Van vmbo-leerlingen die geen praktijklessen krijgen omdat er geen geld is voor gekwalificeerde praktijkleerkrachten. Van jongeren die eindeloos kunnen solliciteren, maar geen baan krijgen omdat ze een Marokkaanse achternaam hebben, met mosquito’s van straathoeken worden verjaagd en met straatcamera’s in de gaten worden gehouden. Van woningzoekenden die tien jaar moeten wachten omdat in alle steden goedkope sociale huurwoningen worden gesloopt en vervangen door koopwoningen. Van de mensen uit de laagste inkomensgroep die er sinds 1980 5% op achteruit is gegaan, terwijl de hoogste inkomensgroep (> 100.000 euro) er 60% op vooruit is gegaan.

Wat voor reden hebben al deze achtergestelde en gediscrimineerde mensen om hoffelijk te zijn tegen mensen die een zorgeloos bestaan hebben, zich wel druk maken om verruwing van omgangsvormen maar onverschillig zijn over het lot van mensen die het slecht hebben?