Het vijfde rapport over de rechtsstaat in Europese lidstaten is deze week met enige vertraging gepubliceerd. Het zou op 3 juli uitkomen, maar volgens Politico heeft commissievoorzitter Ursula Von der Leyen (VDL) de publicatie een paar weken opgehouden in afwachting van haar herbenoeming. Het rapport is nogal kritisch over de huidige Italiaanse regering van Giorgia Meloni en VDL sloot niet uit dat ze uit die hoek steun nodig zou kunnen hebben voor haar tweede periode als commissievoorzitter. Vorige week donderdag werd ze in het Europarlement met ruime meerderheid herkozen. Meloni’s partijgenoten hebben volgens Reuters tegen haar herbenoeming gestemd. Maar Meloni verzekerde zaterdag dat zij met Von der Leyen wil blijven samenwerken.
De samenvatting van de bevindingen van de rechtsstaat onderzoekers over Italië laat zien dat er sinds het aantreden van Meloni’s rechtse regering weinig voortgang is gemaakt op een aantal voor de rechtsstaat kritische punten. Dat betreft onder andere het uitblijven van noodzakelijke nieuwe wetgeving inzake smaad en de bescherming van het beroepsgeheim en journalistieke bronnen. Op de Index voor Persvrijheid van Reporters Sans Frontières (RSF) is Italië vijf plaatsen gezakt naar de 46e plaats. Journalisten, met name degenen die onderzoek doen naar criminele praktijken hebben nog steeds te maken met SLAPP-zaken, intimidatie en geweld. Twintig journalisten staan onder permanente politiebescherming. Meloni zelf heeft verschillende smaadzaken aangespannen tegen verslaggevers die kritiek op haar hadden, waaronder een zaak waarin een journalist werd veroordeeld tot het betalen van een schadevergoeding omdat hij op sociale media spotte met de lengte van de premier.
De huidige regering, waarin Meloni’s partij Fratelli d’Italia (FI) een meerderheid heeft, is volgens kritici bepaald geen garantie voor de persvrijheid in het land. Afgelopen weekend werd een Turijnse journalist in elkaar geslagen door aanhangers van een neofascistisch groep Casa Pound die banden heeft met de FI. Meloni heeft de aanval meteen veroordeeld. Oppositieleider Elly Schein drong aan op ontbinding van neofascistische organisaties ‘zoals de grondwet vereist’. Ook Carlo Calenda, leider van de centrumpartij Azione meent dat Casa Pound te lang is beschermd door rechts.
Censuur bij de RAI
Begin mei gingen de journalisten van de publieke omroep RAI in staking. De belangrijkste reden was de ‘strikte controle op journalistiek werk’ en de ‘poging om de RAI te reduceren tot spreekbuis van de regering’, aldus de vakbond. Ook het gebrek aan personeel en de slechte arbeidsvoorwaarden werden bekritiseerd. In het rapport van de Europese Commissie over de rechtsstaat krijgt de regering onder andere het advies de publieke omroep voldoende middelen te geven en zijn onafhankelijkheid te garanderen. De politieke binding van de publieke omroep is al langer een probleem. Het rapport meldt dat er na de benoeming van de nieuwe CEO van de RAI en andere topfiguren, waaronder redacteuren van nieuwsprogramma’s, een redactionele reshuffle plaatsvond die leidde tot het aftreden van verschillende journalisten en presentatoren.
De RAI kwam dit voorjaar in opspraak wegens een geval van censuur. Antonio Scurati, de schrijver van een geromantiseerde biografie in drie delen over Benito Mussolini zou op de avond voor de nationale Bevrijdingsdag een voordracht houden maar werd op het laatste moment van het scherm geweerd. De presentator van het programma wilde zoiets niet accepteren en las zelf zijn verhaal direct in de uitzending voor. Scurati had een betoog geschreven waarin hij de dictatuur van Mussolini verbindt aan de weigering van de huidige Italiaanse premier Giorgia Meloni om de aanleiding van de Bevrijdingsdag ook maar één keer te noemen: het verslaan van de fascistische dictatuur.
Verrechtsing
Hoe zwaar de Europese Commissie haar eigen aanbevelingen neemt zal de komende jaren moeten blijken. Meloni’s positieve inzet voor samenwerking met Von der Leyen zal door de Commissievoorzitter ongetwijfeld worden verwelkomd. Ze zijn immers van elkaar afhankelijk bij het vinden van een oplossing voor wat ook in de komende jaren een van de heetste hangijzers zal blijven in de Europese politiek: de migratie. Meloni wil haar belofte waar maken dat het land minder onder druk komt te staan van bootvluchtelingen. VDL moet de andere 26 regeringsleiders tevreden kunnen stellen zonder al te opzichtige schade aan de humanistische reputatie van de EU.
Het Europese parlement is na de laatste verkiezingen naar rechts opgeschoven. De consequenties voor het Europese beleid zullen mede afhankelijk zijn van de richting waarin de samenwerking tussen Von der Leyen en Meloni zich zal ontwikkelen.