Hoe komen we af van Geert Wilders? (1)

ANALYSE, OPINIE - Geert Wilders heeft zich de afgelopen jaren ontwikkeld als een blok aan het been van de parlementaire systeem. Het wordt hoog tijd om na te denken hoe we onze democratie van Geert kunnen verlossen.

De Duitsers kunnen zich erover verbazen: hoe is het mogelijk dat de Nederlandse Grondwet een volstrekt ondemocratische partij toestaat? In Duitsland zou zoiets ondenkbaar zijn. Dat heeft alles te maken met de Duitse geschiedenis, maar inmiddels wordt duidelijk dat het hier inderdaad gaat om een gebrek van de Nederlandse Grondwet. De reden waaróm Wilders geen partij heeft opgericht, maar een stichting die op een partij lijkt, is algemeen bekend: Geert wilde treden in de voetsporen van Pim Fortuyn, maar niét diens fouten herhalen. Hij wilde chaos zoals bij de LPF te voorkomen. Het gevolg is echter dat Geert de vorming van een serieuze partij op de rechterflank tegenhoudt. Van voorloper is Nederland daarmee een zielige achterblijver geworden.

De opvolger van Fortuyn

Opvolger van Fortuyn: het is een droombeeld, of spookbeeld, dat al vijftien jaar door Nederland waart. Wie zal zijn prestatie kunnen herhalen? Wie zal in staat zijn het politieke landschap te transformeren, zoals hij dat in 2002 deed, door rechts van de conservatief-liberale VVD een ‘echte’ conservatieve, nationalistische partij te scheppen?

In eerste instantie waren het de kikkers die uit de LPF-kar die hun leermeester probeerden te imiteren. De lijst is lang en treurig. Mat Herben zette de LPF voort richting de klippen; Winnie de Jong en Cor Eberhard kwamen met conservatieven.nl, Heinsbroek en Wijnschenk kwamen met ‘Lijst Nieuwe Politiek’,  en zo waren er nog meer. Het was al met al duidelijk dat Fortuyn weinig tijd had besteed aan de kwaliteit van zijn kandidatenlijst. Maar de droom van een doorbraak op rechts bleef lokken. Een crisis binnen de VVD leidde ertoe dat Rita Verdonk in 2007 een poging waagde met ‘Trots op Nederland’. Maar Rita werd vermalen in Elsevier, en haar campagneleider Kay van der Linde constateerde en plein public dat hij ‘gebakken lucht’ verkocht.

Inmiddels had zich een andere Fortuyn-imitator aangemeld, ook al een ontevreden VVD’er: Geert Wilders. Hij was al in 2004 uit de partij getreden, en had in 2006 de Partij van de Vrijheid opgericht. Geert, die uit de VVD was gestapt na een scherpe aanvaring met fractievoorzitter Van Aartsen (over een eventueel Turks EU-lidmaatschap), besloot van meet af aan dat zijn partij een ijzeren fractiediscipline zou kennen. Kritiek op de partijleider werd niet getolereerd.

Dat kon niet voorkomen dat in de loop der jaren juist een aantal PVV-kamerleden op het idee kwamen… om Pim Fortuyn te imiteren en een ‘echte’ rechtse partij te starten. En de rijen van Hero Brinkman, Van Klaveren en Bontes zijn de afgelopen maanden nog eens versterkt met klein grut als Thierry Baudet, Jan Roos en Jan Dijkgraaf. Allemaal dromend van een herhaling van dat ene opmerkelijke doelpunt, in het voorjaar van 2002. Dromend van de ondergang van Geert. Merkwaardig, eigenlijk. Want is dat doelpunt al niet lang geleden gemaakt door diezelfde Geert? Heeft de PVV dat gat op rechts niet hervonden én gevuld?

Een verbeterde PVV

Dat de droom nog steeds voortleeft, komt doordat Geert door zijn concurrenten wordt beschouwd als een indringer, een usurpator. Ten eerste omdat de PVV niet democratisch is. Ze is niet conservatief-rechts, ze is Geert Wilders. Maar een veel belangrijker verwijt is dat Wilders met zijn bombastische en hysterische aanvallen op de islam zichzelf én zijn partij onmogelijk heeft gemaakt in Den Haag. De PVV heeft zichzelf (in hun ogen) daarmee gediskwalificeerd. Ze wordt uitgekotst, en zal nooit kunnen functioneren als een gerespecteerde kracht op de rechtervleugel.

Alle nieuwe pogingen tot partijvorming na de doorbraak van Geert Wilders in 2007 zijn er dan ook op gericht om een verbeterde versie van de PVV neer te zetten. Een partij die wél luistert naar zijn kiezers en weliswaar luid klaagt over de Haagse elite, over immigratie en islamisering (want dat is bon ton op rechts), maar die nooit zal pleiten voor een ‘kopvoddentaks’ of het verbieden van de Koran. En dit alles in de hoop dat de huidige PVV-aanhang de hopeloosheid van Wilders’ positie zal inzien en bereid zal zijn om hem in de steek te laten.

De vraag is natuurlijk: zal dat zo werken? Het antwoord is nee. Die aanhang zit namelijk helemaal niet te wachten op een ‘nette’ versie van Wilders.

Nederland gidsland

Wat je ook van Nederland zegt, één ding staat vast: qua maatschappelijke ontwikkelingen lopen we nogal eens voorop, en slaan we ook graag door. Ruim voordat de Fransen de Bastille bestormden, kraaiden de patriotten hier al revolutie. Geen land zo vroom als het Nederland van de verzuiling – en geen land zo goddeloos en ‘progressief’ als het Nederland dat daarna ontstond.

Ook Pim Fortuyn was zijn tijd vooruit. Hij hanteerde een unieke combinatie van drie actuele pijnpunten. Fortuyn vervloekte het politiek correcte ethische ‘links’ van de PvdA, en ook de neoliberale afbraak van de verzorgingsstaat door dezelfde partij – én hij wees op de door Den Haag (de schuld kon gelijkelijk over de partijen worden verdeeld, maar ook hier was de PvdA de gebeten hond) jarenlang gefaciliteerde opkomst van de islam.

De vrolijke, nederige gastarbeiders van de jaren vijftig en zestig hadden hun vrouwen uit hun vaderland naar Nederland gehaald en gezinnen gesticht. En nu waren er ‘zwarte’ wijken, met moskeeën, hangjongeren en onverstaanbare imams. Die aardige arbeiders waren ‘moslims’ geworden die met argwaan werden bekeken en leefden met de rug naar de traditionele Nederlandse samenleving. Janmaat had er ooit voor gewaarschuwd maar werd door de politiek uitgekotst. Pim nam dat stokje over en veroverde Nederland. Jaren voordat zich elders in Europa vergelijkbare bewegingen opstonden, was Nederland in de greep van het ‘fenomeen’ Pim Fortuyn.

Ruimte op rechts

We zijn inmiddels vijftien jaar later, en inmiddels vertrouwd met bewegingen als UKIP, AfD, Front National, de Vijfsterrenbeweging en ga zo maar door. Bewegingen die Geert Wilders als een soort founding father beschouwen. Niemand twijfelt er nog aan dat er, door allerlei omstandigheden, in heel Europa, aan de rechterkant electorale ruimte is ontstaan. Ruimte voor de vorming van een conservatieve, nationalistische partij.

Iedereen mag van zo’n partij denken wat hij of zij wil – maar één ding móét men erkennen: de betreffende groep kiezers dient serieus genomen te worden en verdient een evenredige en professionele vertegenwoordiging binnen het democratisch bestel. Hun grieven – bezorgdheid om de afbraak van hun sociale en financiële zekerheid, afkeer van ‘de politiek’ die anderen voor lijkt te trekken en trots op de ‘bedreigde’ nationale cultuur – dienen gehoord en verwoord te worden. Dat vereist solide partijvorming én de acceptatie van dergelijke partijen door de ‘oude politiek’.

Na vijftien jaar is het beeld gemengd. Om een paar voorbeelden te geven: UKIP ruziet en maakt in het Britse districtenstelsel nauwelijks kans om gehoord te worden. (Het Brexit-referendum was een godsgeschenk.) AfD heeft last van neonazistische oprispingen binnen de gelederen. Front National heeft zich losgemaakt van Jean Marie Le Pen, maar het Franse politieke systeem (en de politieke elite) werpen forse barrières op. Maar iedereen is het erover eens dat ‘nieuw rechts;’ in opmars is. Dat hier sprake is van een nieuwe politieke kracht. Maar dan is er dus de PVV. Die maakte de afgelopen jaren juist een tegengestelde ontwikkeling door. Die stelt steeds mínder voor.

De neergang van de PVV

In tegenstelling tot het buitenland (en in tegenstelling tot het geklaag over de gesloten politieke elite) werd de nieuwlichter Geert Wilders hier opmerkelijk snel geaccepteerd. Ga er maar aan staan: de PVV was nog geen drie jaar oud toen zij al als ‘gedoogpartner’ functioneerde van een kabinet van CDA en VVD. (Goed, ze had 24 zetels behaald, maar toch.) Anderhalf jaar later, in april 2012, maakte Wilders een eind aan deze gedoogsteun. Mark Rutte liet daarop weten nooit meer met de PVV in zee te zullen gaan.

Sindsdien doet de PVV (lees: Geert Wilders) geen serieuze pogingen meer om binnen het parlementaire systeem politieke macht te verwerven. De partij trekt zich meer en meer terug uit de realiteit van alledag. Het bekendste voorbeeld is het huidige verkiezingsprogramma van één A4-tje, met voorstellen als het verbieden van de Koran, en zonder zelfs maar de pretentie van een financiële onderbouwing. De schaarse capabele PVV-Kamerleden worden daardoor gedwongen tot volstrekt bizarre uitspraken (zoals Fleur Agema, die vertelde dat er in het programma niets stond over armoedebestrijding, ‘omdat daarvoor geen ruimte was’.)

Net zo opvallend is het volkomen verdwijnen van Wilders achter de muur van zijn twitteraccount. Hij maakt hierbij dankbaar gebruik van het argument dat hij bedreigd zou worden. Wilders wordt echter (ook) zeer uitgebreid beveiligd. Angst speelt niet echt een rol; Wilders geeft simpelweg aan dat ‘wij’ alleen nog maar dingen doen die ‘wij leuk vinden’, hetgeen neerkomt op Volendam, het Jeugdjournaal en een dierenasiel. (Het is natuurlijk nooit uit te sluiten dat een gestoorde loner een aanslag zal proberen te plegen, maar Al Qaeda en ISIS zullen waarschijnlijk niet zo dom zijn om een van de voornaamste aanjagers van de Europese islamofobie uit te schakelen: met elke uithaal van Wilders groeit onder moslimjongeren de onvrede. Vergelijk het met de IRA, die ontelbare aanslagen pleegde maar hun felste tegenstander dominee Paisley altijd met rust liet.)

Die afwezigheid doet Wilders geen kwaad. De PVV is de afgelopen jaren niet echt gekrompen. Ook het politiek isolement heeft geen effect. Mark Rutte waarschuwde Wilders in april 2012 dat hij hem ‘kapot’ zou maken; hij meende dat het met Wilders in de politieke woestijn snel gedaan zou zijn. Dat bleek niet het geval. Geerts electoraat is hem trouw gebleven – ook zonder enig uitzicht op reële macht, of enige vorm van campagne voeren. Wilders verschilt namelijk fundamenteel van andere, ‘gewone’ politici. Het enige dat zijn aanhangers van hem verwachten is dat hij de Haagse politiek schrik aanjaagt. Hij moet de elite duidelijk maken dat het anders moet – dat zij het anders moeten doen. Wilders zélf hoeft niks te doen. Zijn enige taak is het systeem onder stroom zetten.

Geert weet dat en heeft zijn tactiek daarbij aangepast. Wat hij moet laten zien, is dat hij totaal anders is dan de zittende politici. Zijn aanhang zit niet te wachten op genuanceerde verhalen, ook niet op een kabinet-Wilders. Wat men van Wilders verwacht, is voortdurende, heldere signalen die die afstand onderstrepen en vergroten. En dat is voor Wilders niet moeilijk: hij weet hoe hij zijn collega’s allemaal op de kast kan jagen. Met name zijn anti-islam en anti-Europa retoriek zijn daarvoor bij uitstek geschikt. Wetende dat juist deze status stemmen oplevert. Stemmen waar hij verder niets mee kan. Maar dat zal hem worst zijn. En zolang Geert op deze wijze stemmen trekt, blijft hij voor velen de enige die in staat is om Den Haag écht bang te maken.

[Wordt vervolgd]