Hoe intolerant is het neo-atheïsme? (4)

Schrijver en opiniemaker CJ Werleman schreef ‘The New Atheist Threat: The Dangerous Rise of Secular Extremists’ over de intolerante achterkant van de missionaire atheïstische beweging die de afgelopen vijftien jaar is ontstaan. Hieronder volgt een fragment (pp.33-35).

Grosso modo bezoeken neo-atheïsten dezelfde manifestaties, luisteren naar dezelfde podcasts en sprekers, lezen ze dezelfde boeken en blogs, downloaden ze dezelfde Youtube-videos; en volgen ze dezelfde publieke persoonlijkheden (atheïsten) op sociale media. Dat alles schept een hooggestemde echokamer, hetgeen degenen in haar die zich in haar draaicirkel bevinden voorziet in een voortdurend zelfbevestigende feedback loop.

Een echokamer wordt veelal gedefinieerd als “een situatie waarin informatie, ideeën of overtuigingen worden versterkt of bevestigd door overdracht en herhaling binnen een ‘in-gesloten’ systeem, waar afwijkende of rivaliserende perspectieven worden gecensureerd of niet toegestaan.

Nicholas DiFonzo is een hoogleraar psychologie aan het Rochester Institute of Technology. Hij is tevens de co-auteur van Rumor Psychology, en schrijver van The Watercooler Effect. DiFonzo legt uit dat de reden dat het vrijwel onmogelijk is om een overgrote meerderheid van de mensen feiten te laten accepteren als feiten erin ligt dat mensen “in toenemende mate ontkoppeld zijn, in ideologische echokamers die elkaar onderling wantrouwen, net als officiële informatiebronnen.”

In een opinieartikel voor de New York Times, schrijft hij: “Mensen bestaan in gelijkgestemde sociale cliques, clans of clubs. Neem het internet: conservatieve politieke blogs neigen er in het overgrote deel naar om aan te haken bij andere conservatieve blogs; progressieve blogs bij andere progressieve blogs. Deze polarisatie schept vruchtbare grond voor geruchten.”

Het schept ook vruchtbare grond voor een luidkeelse sekte. “Harris zou wel eens de eerste persoon kunnen zijn die een religie uit het atheïsme heeft gemaakt,” vertelde Reza Aslan me toen ik hem interviewde voor mijn podcast, Foreign Object.

“Alle sekten koesteren een klasse van hogepriesters die over menselijke mogelijkheden en vooruitgang spreken in obscuur, gespecialiseerd jargon,” merkt Chris Hedges op. “Ze beloven een gezond, lang en geweldig leven, een waar menselijk lijden overwonnen zal zijn en vrede en geluk zullen zegevieren. Jezus maakt dit mogelijk voor fundamentalisten; wetenschap maakt dit mogelijk voor de neo-atheïsten.”

Dawkins, Harris, Hitchens, Shermer, Krauss en anderen zijn per ongeluk de hogepriesters geworden van de cultus van het neo-atheïsten. Ik zeg per ongeluk omdat het de cultus van de wetenschap is die elk van bovengenoemden uitvent.

“De cultus van de wetenschap belooft de aangetaste en moreel inferieure bevolkingsgroepen van het menselijk ras uit te roeien of te hervormen. Deze cultus leidde uiteindelijk, in Nazi Duitsland, in de afslachting van Joden, de geesteszieken, zigeuners, ‘inferieure’ rassen en homoseksuelen. In de Sovjet-Unie leidde het tot massale uithongeringsprogramma’s en pogroms,” roept Hedges in herinnering.

Neo-atheïsten omarmen wetenschap en de rede als de fundamentele bouwstenen van hun wereldbeeld, maar zonder het zelf in de gaten te hebben, hebben ze ironisch genoeg hubris, onwetendheid en fundamentalisme omarmd, want ze zijn slachtoffer van het geloof in hun eigen zelf-gegenereerde memen en kopzinnen. Neo-atheïsten geloven dat zij en degenen die hun wereldbeeld delen degenen zijn die de stem van de rede en kennis vertegenwoordigen.

Dit is een vorm van tribalisme, hetgeen alweer ironisch is, aangezien dit het tribalisme van religieus fundamentalisme is waaraan ze juist trachten te ontsnappen. Reinhold Niebuhr waarschuwde: “We moeten hun onwaarheid bestrijden met onze waarheid”, maar maande daarbij tot voorzichtigheid “we moeten tevens de onwaarheid in onze eigen waarheid bestrijden.” Het laatste is wat neo-atheïsten nalaten te doen. De echokamer beschut neo-atheïsme van externe kritiek en alternatieve gezichtspunten.

Zoals alle sekten geloven de neo-atheïsten dat “de beste menselijke individuen, door hen gedefinieerd als ‘rationeel’ en ‘Verlicht’ machtig genoeg zouden moeten worden om een nieuwe manier van zijn op te leggen aan de rest van de planeet. Zij zien deze ‘beste’ individuen in zichzelf en veronderstellen dat zij het beste van de natie vertegenwoordigen.”

In een artikel voor de New Statesman verhaalt Bryan Appleyard op geestige wijze hoe het gesprek tijdens een etentje op het neo-atheïsme uitkwam. “Twee atheïsten – John Gray en Alain de Botton – en twee agnosten – Nassim Nicholas Taleb en ikzelf – ontmoeten elkaar voor een diner in een Grieks restaurant in Bayswater, Londen. Het gesprek is gemoedelijk, vriendelijk en dan, plotseling, verhit als het neo-atheïsme ter sprake komt. Drie van ons, waaronder beide atheïsten, hebben verbaal misbruik ondergaan uit de koker van deze sekte,” schrijft Appleyard. “Alleen Taleb lijkt zonder kleerscheuren te zijn ontkomen, en dit, zo concluderen we, moet zijn omdat hij wiskunde kan en mensen bang zijn voor wiskunde.”

In 2012 bracht De Botton het boek Religion for Atheists: a Non-Believer’s Guide to the Uses of Religion uit. Daarin betoogt hij dat er ondanks de verlopen houdbaarheidsdatum van de godsdienst toch veel is dat atheïsten kunnen leren door het bestuderen van godsdienst of godsdienstige theologen en filosofen. Hij speelt ook met het idee dat een atheïst als hijzelf de vertroosting van de stilte en meditatie zou kunnen zoeken in wat hij voorstelt als een “atheïstische tempel”. Welnu, “dat was genoeg om een neo-atheïstische fatwa met volle kracht op zijn hoofd te doen nederdalen.”, zo schrijft zijn vriend Appleyard:

“Met name het idee van een tempel deed hen reiken naar de beste boeken met vervloekingen (…) er volgden zelfs bedreigingen met geweld. De Botton is te kennen gegeven dat hij in elkaar zal worden getrimd en aan zijn darmen opgehangen. Een email stelde eenvoudigweg: “Je hebt het atheïsme verraden. Ga heen naar de andere kant en sterf.”

De Botton vindt het verbijsterend, de onverwachte verschijning in de hedendaagse cultuur van een tirannieke sekte, die het prima vindt om een meute op te zwepen. “Zoiets zeggen in de trant van ‘Ik ben een atheïst; ik vind godsdiensten niet geheel en al bar en boos’ is een dramatisch opzienbarende uitlating geworden, en als je het op het internet zegt, krijg je ziedende boodschappen waarin je een fascist, een idioot of een dwaas wordt genoemd. Dit is een behoorlijk merkwaardig moment in onze cultuur. Vanwaar heeft dit zo plaatsgevonden?”

De Botton gelooft dat het neo-atheïsme tot een sekte is geworden als een gevolg van de opkomst en invloed van Richard Dawkins. Via hem is “Darwin omarmd als het ultieme, sluitende bewijs dat niet enkel God niet bestaat, maar ook dat godsdienst als geheel een uniek gevaarlijke bedreiging vormt voor wetenschappelijke rationaliteit.” De Amerikaanse filosoof Jerry Fodor stelt: “Er is deze merkwaardige veronderstelling dat als je een darwiniaan bent, je ook een atheïst moet zijn. In mijn geval ben ik een anti-darwiniaan en een atheïst. Maar mensen zijn zo incoherent in deze kwesties dat ik het lastig vind uit te dokteren wat hen drijft.”

CJ Werleman, The New Atheist Threat: The Dangerous Rise of Secular Extremists, Dangerous Little Books, 2015, 298 pagina’s (Kindle/Paperback)