Het referendum gaat niet waarover het gaat, meent Peter Kanne, verkiezingsonderzoeker bij I&O Research, en kan daarom slechts tot cynisme leiden: zie je wel, de politiek doet toch wat het doet.
Op 6 april 2016 vindt een raadgevend referendum plaats over de Associatieovereenkomst tussen de Europese Unie en Oekraïne. Het referendum, een initiatief van GeenPeil en het Forum voor Democratie, komt voort uit onvrede over “de ongebreidelde uitbreidingsdrift van de Europese Unie”.[1] De initiatiefnemers willen met dit referendum “een helder signaal aan Den Haag en Brussel afgeven – én een stukje zeggenschap terug claimen.”[2]
Voorstanders van het instrument referendum zien als belangrijk pluspunt dat burgers zich in het onderwerp gaan verdiepen, dat er publiek debat ontstaat en dat kiezers het laatste woord krijgen over wetten en besluiten. Als argument vóór het instrument referendum wordt ook vaak aangedragen dat politici het zich niet kunnen permitteren om grotere groepen burgers links te laten liggen. Stel dat een meerderheid op 6 april ’tegen’ stemt en dat de 30 procent opkomstdrempel wordt gehaald, krijgen de kiezers dan echt hun “stukje zeggenschap terug”?
Bij dit referendum gaat het op al deze punten mis. Een maand voor het referendum blijkt maar twee procent zijn kennis van de Associatieovereenkomst als ‘goed’ te omschrijven en nog eens twintig procent zegt ‘ongeveer’ te weten wat er in staat. Slechts vijftien procent is van plan zich de komende weken (meer) in het verdrag te verdiepen, maar dit zijn vooral de hoger opgeleiden die zich al enigszins in de inhoud verdiept hebben. De meeste kiezers moeten het dus vooral hebben van de vertaling van journalisten en politieke vertegenwoordigers.
Maar ook dat is een probleem. Het lijkt soms wel alsof het om de Koran gaat, zoveel onenigheid is er over wat er nu wel en niet in het verdrag staat. Er is nauwelijks helder, open debat waar kiezers hun mening aan kunnen scherpen. Zo roepen de tegenstanders dat dit verdrag een eerste stap is naar een EU-lidmaatschap van Oekraïne. Voorstanders betichten tegenstanders van leugens omdat dat er niet letterlijk in staat. Voor nuance, er wordt inderdaad niet gesproken over een EU-lidmaatschap maar dat neemt niet weg dat het heel goed een eerste stap zou kunnen zijn, is nauwelijks ruimte. De (weinige) geïnteresseerde kiezers voegen zich in de loopgraven van het kamp waar men zich het meest thuis voelt en laten zich het desbetreffende evangelie welwillend aanleunen. De rest haakt af.
Begin maart waren – volgens onderzoek van I&O Research – de tegenstemmers ruim in de meerderheid.[3] Initiatiefnemers Baudet en Roos raken een terecht punt. We zien dat het oorspronkelijke sentiment van de initiatiefnemers, het anti-EU-sentiment, de belangrijkste drijfveer is voor de nee-stem. Bijna driekwart van de tegenstemmers ziet de overeenkomst (inderdaad) als een eerste stap naar een (ongewenst) Oekraïens EU-lidmaatschap. Verder willen tegenstanders niet dat de EU met een corrupt Oekraïne samenwerkt. Dat de overeenkomst de corruptie kan doen afnemen – zoals voorstanders claimen – wordt door tegenstanders niet geloofd. Maar Nederlanders willen geen referendum over de vraag of Nederland lid moet blijven van de EU. En mocht er toch een referendum over het Nederlandse EU-lidmaatschap komen, dan wil twee derde dat Nederland in de EU blijft. Slechts 22 procent vindt dat Nederland eruit moet.
Maar daar gaat het referendum van 6 april dus niet over. Als de drempel wordt gehaald en het ’tegen’ wint, wat is dan het signaal van de kiezers? Als het kabinet de uitslag (bij een ’tegen’) overneemt en het verdrag niet ratificeert, vrezen insiders dat Nederland aan internationale geloofwaardigheid en invloed inboet. Er zal irritatie zijn, zoals dat ook in 2005 het geval was na het Nederlandse ‘nee’, tegen de Europese Grondwet. Maar de EU-landen zullen er wel weer een mouw aan passen. Als het ‘voor’ wint, gaat sowieso alles zijn Europese gangetje.
Op de uitbreiding en macht van de EU zal de uitslag weinig tot geen invloed hebben. De GeenPeil-mannen hebben dan een boel losgemaakt, maar geen ‘stukje zeggenschap’ teruggegeven. Juist als het ’tegen’ wint, heeft een meerderheid van de kiezers die zijn komen stemmen zich laten (mis)leiden door een sentiment waar dit referendum niet over gaat (het anti-EU-sentiment). Het zal een averechts effect hebben op de toekomstige betrokkenheid van kiezers en het politiek cynisme zal verder toenemen.
[1] http://forumvoordemocratie.nl/?s=referendum
[2] http://forumvoordemocratie.nl/?s=referendum
[3] Peiling I&O Research die liep van 4 t/m 6 maart: verhouding voor/tegen (als we de categorie ‘weet ik niet’ weglaten) 43 procent voor en 57 procent tegen. Gepubliceerd in de Volkskrant van 12 maart 2016.
Deze bijdrage verscheen in de Hofvijver van 29 maart 2016.
Reacties (16)
“Juist als het ‘tegen’ wint, heeft een meerderheid van de kiezers die zijn komen stemmen zich laten (mis)leiden door een sentiment waar dit referendum niet over gaat (het anti-EU-sentiment).”
En wat zeg je dan over verkiezingsbeloften die niet worden nagekomen? Zeg je dan ook dat de kiezers zich hebben laten misleiden en dat het oneigenlijke verkiezingen waren? Of vind je juist dat de democratie beter maar in zijn geheel kan worden afgeschaft en het censuskiesrecht weer moet worden ingevoerd? Deze vorm van meta-argumentatie (want ook deze argumenten gaan niet over de vraag of het Associatieverdrag een goed verdrag is) lijkt me heilloos.
Maar het maakt niet zo heel veel uit of iedereen precies weet wat er in dat verdrag staat, het gaat erom wie men gelooft als het om de uitleg ervan gaat. En daar hebben de voorstanders een enorm probleem: ze zijn ongeloofwaardig geworden als het om de EU gaat. Let wel, ze zijn niet alleen ongeloofwaardig op dat terrein. Er is ook een geloofwaardigheidsprobleem als het om straaljagers, thuiszorg of belastingvoordelen gaat.
Is het onterecht dat velen politici niet vertrouwen wanneer het over de EU gaat?
“Het referendum gaat niet waarover het gaat (…) en kan daarom slechts tot cynisme leiden”
Maar dat is precies wat de initiatiefnemers beogen, dus zij bereiken sowieso hun doel. Het is een catch-22 voor politici.
@1:
Bij landelijke verkiezingen stem je op personen. Bij dit referendum, echter, stem je direct voor een wet. Niemand kan weten wat een persoon in de toekomst zal gaan doen, maar de gevolgen van een wet zijn meestal vrij goed voorspelbaar. Bij dit referendum, bijvoorbeeld, zal een Nee Hervorming van de EU alleen maar lastiger maken.
Waarom ? Omdat Rutte dan naar zijn collega’s zal moeten om het verdrag terug te laten draaien. Dat betekent natuurlijk, dat hij op andere vlakken dingen zal moeten toegeven; we praten per slot van rekening over onderhandelingen tussen allemaal souvereine landen, dus daar geldt Tit-for-Tat. Dat maakt het alleen maar moeilijker om ook nog eens met hervormingsplannen voor de EU te komen.
Voor wie het allemaal niet weet, komt er nog een factor bij. Poroshenko wordt prominent genoemd in de Panama Papers.
@4:
Ja, het Ja-kamp blijkt gelijk te hebben: de corruptie wordt zeker niet van binnen uit bestreden.
@2
Het enige wat dus een weldenkend mens kan doen is het referendum negeren. Het gaat immers niet waar het over gaat.
En de initiatiefnemers bereiken hun doel. Mensen die toch al tegen de EU waren gaan woensdag heel boos NEE stemmen.
Dus de boosmens gaat zich woensdag boos gedragen.
Ehm…wat was het doel eigenlijk?
;-)
@2: Precies. Daarom begrijp ik echt niet dat partijen meedoen aan een ja-campagne. Elke stem is een stem tegen het systeem, ook een voor-stem.
Een mooi Catch 22 situatie ook voor Pechtold. Hij gelooft in referenda, kon dus moeilijk bezwaar maken tegen alle betekenissen, die er aan worden gegeven.
Maar de schijnheiligen, die het volk willen raadplegen over anti-establishment sentimenten, slagen er in het instrument referendum volledig te verzieken.
Ik geloof dat een referendum, met een heldere vraagstelling en een goed informatiecampagne meerwaarde kan hebben. Ik vermoed dat Pechtold dat standpunt zou delen. Maar Roos en Baudet halen precies die gedachte onderuit.
Eerlijk zeggen ze nu waar het ze om gaat, zeker. Maar het gevoel dat we nooit meer een referendum moeten doen, groeit met de minuut. Dat is niet echt een bijdrage aan de democratie.
@7
Heel goed opgemerkt. De ‘Brussel-schoppers’ hebben hun momentje woensdag. Laat ze maar. Daarna gaan we gewoon weer over tot de orde van de dag.
@8
Het had Pechtold gesierd als hij had toegegeven dat het hele fenomeen ‘referendum’ op een totale mislukking is uitgelopen.
Uiteraard kan hij zijn politieke standpunten handhaven. Maar dat overdreven Ja-gedoe benadrukt alleen maar de karikatuur die het referendum is geworden.
En ik hoor ook niemand over het feit dat PvdA en CDA het referendum bindend hebben verklaard.
Wat een zootje is het geworden.
De vraag is of een referendum aangevraagd onder valse voorwendselen eigenlijk wel rechtsgeldig is, Als je een vergunning of een subsidie aanvraagt om oneigenlijke redenen wordt die toch ook ingetrokken als men daarachter komt? Feitelijk komt het er nu op neer dat we 40 miljoen over de balk gaan smijten om een paar anti EU onderbuiken tevreden te stellen, wat heeft dat nu helemaal met democratie te maken? Ik hoop ook niet dat de politiek zich door deze misleiding laat beïnvloeden, maar ik vrees het ergste.
Ik blijf erbij, de enige verstandige optie is gewoon Ja stemmen.
Waarom ? Omdat dit referendum zeker herhaald gaat worden, als er ook maar een sprankje aanwijzing is dat het succes kan hebben. Er is nu eenmaal heel veel ontevredenheid onder een bepaalde groep mensen, en die mensen zullen altijd tekenen voor referendum. Ook als de opkomst niet wordt gehaald, want dan komt er wel een verhaal over te weinig stemhokjes of te weinig media-aandacht of zo. Er is maar 1 ding, dat ervoor kan zorgen dat mensen minder snel voor een referendum zullen tekenen: de verwachting dat ze het zullen gaan verliezen.
Dus … als je zo weinig mogelijk kans wil hebben op nog zo’n referendum, dan kan je het beste proberen om het nee-kamp het referendum te laten verliezen. En dat betekent Ja stemmen.
@3: “… de gevolgen van een wet zijn meestal vrij goed voorspelbaar. Bij dit referendum, bijvoorbeeld, zal een Nee Hervorming van de EU alleen maar lastiger maken.”
Als de gevolgen van een wet goed voorspelbaar waren, dan was er niet zo veel reparatiewetgeving nodig geweest. Dan had Pechtold kunnen voorzien dat zijn referendum ook gebruikt kon worden voor andere doeleinden. Dan hadden we de euro niet of veel later ingevoerd. Dan hoefden we niet om de zoveel jaar de onderwijsstructuur overhoop te gooien. Dan waren de pensioenen 50 jaar geleden al omgezet naar een ander model. Dan was die belastingvrijstelling voor elektrische auto’s twee jaar geleden heel anders uitgevoerd. Dan was de NS nooit gesplitst. Dan was de WOB waarschijnlijk nooit aangenomen. Nee, dat overschat je schromelijk.
En dat het hervorming van de EU lastiger zal maken? Of ze luisteren naar Nederland of ze luisteren niet. Angstvallig instemmen omdat je anders misschien in de toekomst invloed verliest levert echt niet meer invloed op.
Maar goed, het is ook weer een argument dat noch over het verdrag, noch over Oekraïne gaat, maar wederom over de EU zelf.
@12:
Volgens mij hadden vele mensen voorzien hoe deze referendumwet misbruikt zou gaan worden … maar toch is hij aangenomen. En dat komt, omdat het aannemen van een wet niet alleen afhankelijk is van de effecten van die wet, maar ook van belangen en machtsverhoudingen in het parlement.
En hetzelfde geldt voor de EU. Ze luisteren niet naar Nederland omdat ze naar Nederland luisteren. Ze luisteren naar Nederland, omdat dat in hun belang is. Als we onder dat verdrag uit willen, dan zullen we dus met iets moeten komen dat in hun belang is, dus dat betekent dat we iets anders zullen moeten opgeven.
@11
Populisten kan je nooit tevreden stellen. Ook als de EU is verdwenen, als alle moslims het land uit zijn. Ja, dan nog zullen ze weer wat anders vinden wat een normaal mens niet eens kan bedenken. En ze zullen er ook weer een referendum over willen houden….
http://www.volkskrant.nl/opinie/regering-speelt-vals-om-ja-stem-referendum-af-te-dwingen~a4274192/
En ondertussen beschuldigen de valsspelers de regering weer van vals spelen.
Ik moet wel zeggen dat de amusementswaarde van dit referendum hoog is. Je krijgt steeds meer inzicht in de egoistische denkwijze van ‘de populist’ die meer ‘zeggenschap’ eist.
@15:
Die heren moeten zich diep gaan schamen. En geen woord over Pechtold, die ze voor een debat heeft uitgenodigd.