Het Midden-Oosten

COLUMN - Sommige wetenschapsjournalisten benutten ook Facebook om iets over de wetenschap te vertellen. Eén van hen is Huub Eggen, die elke dag commentaar geeft op een satellietfoto of een foto van de wolken of op een ander voorbeeld van de natuurkunde van het vrije veld. Van hem komt bovenstaande NASA-foto van het Midden-Oosten (je kijkt naar het oosten; klik = groot).

Huub geeft altijd natuurkundig commentaar – laat ik zijn geste eens beantwoorden met wat historisch commentaar. Het is misschien wat pedant als je dingen gaat aanwijzen waar je bent geweest, maar ik heb de afgelopen tien jaar een aanzienlijk deel van dit gebied mogen bereizen. Hier is een foto waar ik wat aantekeningen bij heb gemaakt:

Linksonder staat CP: dat is de Cilicische Poort, een ooit smalle pas door het Taurusgebergte waar mijn reisgenoot en ik in 2003 eindeloos naar op zoek zijn geweest – tot we ons realiseerden dat de poort vanzelfsprekend niet meer smal was maar met dynamiet was verbreed. Meer foto’s hier.

Iets rechtsboven staat Issus: de plaats waar Alexander de Grote in november 333 v.Chr. slag leverde met Darius III Codomannus. Ik houd er niet zo van te spreken over het wereldhistorische belang van deze of gene veldslag, omdat het doorgaans kwakgeschiedenis wordt, maar dit keer kun je achteraf zeggen dat de afloop gevolgen had van enige betekenis. Door toenemende handel en steeds grotere politieke eenheden werd het oostelijk Middellandse Zee-gebied in die tijd cultureel steeds homogener. Door bij Issus het Perzische leger te verslaan, besliste Alexander niet alleen zijn oorlog met de Perzen, maar werd ook duidelijk dat de groeiende culturele eenheid – de vakterm is koinè – een Grieks gezicht zou hebben. Hier is het slagveld van Issus.

Langs de kust: Beiroet en Tyrus. Tyrus speelde in de eerste helft van het eerste millennium v.Chr. een belangrijke rol als de tussenschakel tussen Assyrië, dat tribuut eiste, en de rest van het Middellandse Zee-gebied, dat vanuit Tyrus en enkele kleinere Fenicische steden werd gekoloniseerd. Foto’s hier. En o ja, er is een monument voor ook de Nederlandse gesneuvelden van UNIFIL.

Beiroet is uiteraard contemporaine geschiedenis: hier bloeide de Arabische moderniteit – de Nahda – en hier leek ze op de klippen te lopen, maar de stad bleek onbedwingbaar en wie haar nu bezoekt ziet dat het een levendige plek is met een rijk cultureel leven. Ik verwijs u naar mijn stukje over de Beiroetse journalist Samir Kassir, wiens analyse van le malheur arabe door de Syriërs werd bekroond met een moordaanslag.

Iets meer naar het binnenland: de Bekaa-vallei, voor al uw wijn en het mooiste heiligdom uit het Midden-Oosten, Baalbek. Over de vluchtelingen schreef ik al eens, maar leest u het interview gerust nog eens.

Links achter ziet u Van, ooit een Armeense stad, waarvan de bevolking zo’n honderd jaar geleden werd gedeporteerd naar Deir ez-Zor, midden op de foto. De Armeense genocide, inderdaad. Het moderne Van ligt even verderop en is onlangs door een zware aardbeving getroffen. Deir ez-Zor, dat ooit een tof museum had, is momenteel een basis van ISIS.

Ik heb aan geen van beide steden overmatig prettige herinneringen: ook een westerse toerist, die doorgaans langs eventuele spanningen oploopt, voelt dat er in zulke steden iets aan de hand is. Leerzame ervaring: vliegen van Teheran naar Damascus. Dan ben je even niet de rijke westerling die van of naar een rijk land vliegt en door het grondpersoneel en de stewardessen voorkomend wordt behandeld; dan is de behandeling ineens – hoe zal ik het zeggen? Nog altijd correct, dat zeker, maar toch minder vriendelijk.

Links van het midden ligt het oeroude Harran, een stad waar enkele Bijbelverhalen spelen en waar de Romeinse generaal Crassus ten onder ging in een veldslag tegen de Parthen. Foto’s daar. Curieus detail: in ik weet niet in hoeveel geschiedenisboeken staat dat Crassus’ legers in de problemen kwamen “in de eindeloze woestijn”. De auteurs schrijven elkaar vrolijk over zonder te kijken hoe het echt is, want (a) onze bronnen vermelden gevechten in een moeras en (b) één blik op een satellietfoto is voldoende om te zien dat het gebied in elk geval nu wordt geïrrigeerd. Dat moet toch de vraag doen opkomen hoe dat vroeger was.

Alles draait in het Midden-Oosten om watermanagement. Om die reden heb ik ook rechtsboven Zuid-Irak nog even aangewezen: Sumerië of Babylonië, het rijkste gebied van het Midden-Oosten, met de mogelijke uitzondering van Egypte. Hier is het allemaal begonnen. Meer over Babylonië leest u daar.

Dat ik Tell Ahmar aangaf, is omdat ik het er onlangs over had: hier. Maar let ook even op de grauwe lijn die naar Zuid-Irak wegloopt: dat is de Eufraat, die het beste kan worden opgevat als een smalle, vruchtbare corridor dwars door een eindeloze woestijn. Dat is heel bijzonder om te ervaren.

Ik verontschuldigde me al dat dit een pedant stukje zou zijn: “Kijk mij eens, ik ben overal geweest.” Maar het is een verrotte interessant gebied, waar ik graag kom. Ik word binnenkort vijftig en als ik een balans opmaak, dan zijn de reizen door het Midden-Oosten een van de fijnere dingen in mijn leven. Niet dat ik er zou willen wonen, maar ik ben een bevoorrecht mens.

Afbeelding: Midden-Oosten (NASA).