Het einde van het debat, en de kunst van de dialoog

Op Sargasso is volop ruimte voor gastbijdragen. Hieronder een bijdrage van Christopher Baan, student International Development aan de universiteit van Wageningen (met een minor in klimaatbeleid).

Het is soms moeilijk te accepteren hoe weinig we eigenlijk weten over wat duurzaamheid écht is. Een grote uitdaging die voor ons ligt is om duurzaamheid in de mainstream te krijgen van de organisaties en instituten die voor een groot deel bepalen hoe de wereld eruit ziet en in de mainstream van ons dagelijkse leven.

Het is algemeen aanvaard dat we makkelijker omgaan met mensen met een vergelijkbaar wereldbeeld en overeenkomstige waarden. Dat zijn de mensen waar je het meestal mee eens bent, en waar je een open en eerlijke dialoog mee kunt voeren. Door met vergelijkbare mensen om te gaan die ons wereldbeeld bevestigen, gaan we zogeheten cognitieve dissonantie uit de weg, het ongemakkelijke gevoel dat wat je doet, niet overeenkomt met je waardensysteem. Met vrienden kun je daarom gemakkelijker op eenzelfde niveau praten en hoef je niet continue je standpunt te verdedigen.

Als hoogopgeleide man zul je niet gauw omgaan met ‘tokkies’, omdat zij wellicht andere opvattingen hebben over het nut van onderwijs en intellectuele ontwikkeling. Als lid van een linkse partij zul je niet gauw vriendschappelijk aankloppen aan het huis van een PVV’er, en reserveer je dat moment voor officiële debatten. Als vertegenwoordiger van de tabaksindustrie zul je je niet op je gemak voelen in een kliniek voor longkankerpatiënten. Als lobbyist van de olieindustrie is het onwaarschijnlijk dat je met een gemakkelijk gevoel je gezicht kunt tonen op de jaarlijkse klimaatonderhandelingen van de VN.

Je kunt je best blijven doen, maar iets houd je waarschijnlijk tegen om juist diegene met een totaal andere opinie op te zoeken. Terwijl dat juist de grote uitdaging van de toekomst is en een van de belangrijkste eigenschappen van toekomstige leiders: het aangaan van de dialoog met de ‘ander’, en om voorbij de eigen comfort zone te gaan.

Niet alleen in Nederland, ook in veel andere west-Europese landen is de politiek de weg kwijt. De burger heeft over het algemeen weinig tot geen vertrouwen meer in wat partijleiders beloven en in de ideoligiëen die zij claimen te vertegenwoordigen – kunnen we nog wel spreken van een ideologie? Partijpolitiek is een real life show geworden onder invloed van steeds meer wijdverspreide media, zowel oude (tv, kranten) als ‘nieuwe’ (twitter, blogs, hyves).

Tenslotte, alsof er geen behoorlijke uitweg in het midden meer is, radicaliseert de politiek in een angstwekkend tempo. Dat alles wordt vaak als een reactie gezien op groeiende onzekerheid en bezorgdheid over de gevolgen van globalisering, snellere informatiestromen, toenemende migratie en dynamiek van de mens om zich te verplaatsen, verstoring van economische en milieusystemen, toenemende sociale complexiteit en extreme onzekerheid over wat onze toekomst zal brengen (denk aan klimaatverandering, economie, vergrijzing). Uiteindelijk doet de moderniteit zich voor in allerlei gewenste en ongewenste vormen, in wat Ulrich Beck de manifestaties van ‘reflexive modernity’ noemde: met de auto hebben we het auto ongeluk uitgevonden, met toenemende luxe en overvloedig eten komt obesitas. Alsof dat nog niet genoeg is, zijn onze huidige instituties totaal niet capabel om dergelijke complexe problemen op te lossen.

Kortom: we moeten steeds meer leren omgaan met zogenaamde wicked problems zoals klimaatverandering, nucleaire proliferatie, terrorisme, voedsel(on)zekerheid, duurzaamheid, migratie, obesitas, energie, etc. Welk antwoord wordt er van ons verwacht en hoe reageren we op dergelijke problemen waar geen consensus is over het probleem, om maar te zwijgen over de aanpak? Zullen we ooit in staat zijn om met behoorlijke oplossingen te komen, of zullen we niet verder komen dan ‘klungelige’ oplossingen?

We zijn ons steeds vaker bewust van het belang van samenwerking over onze grenzen heen. Samenwerking waarbij we onze aannamens kunnen testen en kunnen veranderen. Hier en daar komen veelbelovende initiatieven op, zoals het concept van megacommunities, waarbij de drie sectoren (publiek, privaat, en civil society) in een niet-gebonden setting samenwerken aan een complex probleem en van elkaars expertise leren. Dergelijke initiatieven gaan verder dan de traditionele publiek-private partnerships die momenteel zo in zwang zijn. In alle hoeken van de samenleving, van concepten zoals open space en world café, tot transdisciplinair onderzoek in de wetenschap of zelfs simpelweg met laboratoriumvergaderingen, ziet men de noodzaak en de waarde van samenwerking en het bijeen brengen van mensen met uiteenlopende achtergronden

Als we inderdaad de baanbrekende leiders willen zijn die we voor ons zien, en een serieus gevaar willen vormen voor de status quo manier van zakendoen en beleid maken, dan zullen we voorbij onze comfortabele grens moeten, en zullen we juist het contact moeten zoeken met mensen die totaal andere waardenpatronen en wereldbeelden erop na houden. Dan zullen we juist met deze mensen in dialoog moeten, in plaats van ze te vermijden.
De discussie is uit, de dialoog is in. Met discusses werp je slechts een muur op bij de ander. We zullen nog het meest kunnen leren van diegene waarmee we het meest oneens zijn. En juist daar zitten de plekken met de sterkste status quo, waar het verzet tegen verandering het grootst is. Juist daar zit de invloedrijke elite in het bedrijfsleven, voor wie verandering gelijk staat aan verlies. Het zal niet lang meer duren of deze mensen zien dat de status quo niet langer geaccepteerd is, dat we niet anders kunnen dan veranderen.

De kunst van het wederzijds leren is essentieel als we uit de huidige situatie van ‘onduurzaamheid’ willen innoveren. Om duurzaamheid iets beter begrijpen, te leren en te leven, is de dialoog een essentieel onderdeel en zullen we voorbij de discussie moeten.

We hebben inmiddels genoeg geleerd van historische, legendarische fouten in het ‘preken en overtuigen’ (denk aan kolonialisme en missionarissen) om ons te realiseren dat niemand de waarheid in pacht heeft, en dat het ‘preken’ van duurzaamheid wel eens het einde van duurzaamheid zou zijn.

Overtuigen is uit, inspireren is in. Vraag door, wees nieuwsgierig naar wat de ander te bieden heeft, en vraag door om te weten waarom je gesprekspartner bepaalde overtuigingen of waardenpatronen heeft. Zet je gesprekspartner in de stoel van een CEO van een groot bedrijf of in de het torentje aan het Binnenhof, en stel hem/haar voor moeilijke keuzes.

Het vragen van advies is een enorm krachtige manier om mensen betrokken te krijgen en om stil te staan bij hun aannames. Waarom maak je eigen bepaalde keuzes? Wat bepaalt hoe jij beoordeelt wat eerlijk is en wat niet? Karl Henrik Robèrt, een Zweedse wetenschapper met aanzien, suggereert: “in a good dialogue, you should never say ‘no’, and never say ‘no, but’. Instead, say ‘yes, and…”

Abraham Lincoln heeft ons nog een wijze les te leren: “I don’t like that man. I must get to know him better.”

Meer lezen:

The Natural Step
Dr. Karl-Henrik Robèrt, Communicating with Naysayers
Putting the Future Back in the Room
Meetings and group genius in science
Wicked Problems and Social Complexity (pdf)
Why game-changers will win out
Breakthrough Institute
Beck to the future