ANALYSE - De digitalisering van onze wereld heeft economisch veel mogelijk gemaakt en overhoop gehaald. Het heeft, volgens mensen als Nick Srnicek [1], een nieuw soort economische entiteit in het leven geroepen dat ze platform hebben gedoopt. Dat begrip platform vertroebelt echter meer dan ze verheldert. Net als eruit voortvloeiende begrippen als platformeconomie en platformkapitalisme.
In het eerste artikel van deze serie is duidelijk geworden dat we dat woord platform ook niet nodig hebben om onconventionele economische spelers als Airbnb beter te begrijpen. Airbnb is namelijk geen bedrijf maar een markt, waarvan ze zelf marktmeester is. Wat een markt is weten we, al is dit wel een wat ongebruikelijke markt, omdat ze geprivatiseerd is. Het is wel een vrij zuiver voorbeeld van zo’n geprivatiseerde markt. Buiten het juridische omhulsel en haar winstoogmerk, is er niets bedrijfsachtig aan Airbnb.
Dat is anders bij het onderwerp van dit artikel: Deliveroo. Dat is een meer hybride economische speler. Haar activiteiten zijn een samenstelsel van marktachtigheid en bedrijfsachtigheid.
Deliveroo – de markt
Ga naar de website van Deliveroo – hier vind je de Belgische variant, in Nederland is ze niet meer actief – en je komt op een markt voor eten. Als je iemand bent met een eetvraag dan kun je hier op zoek naar eetaanbod. Deliveroo levert de infrastructuur waarop vraag en aanbod elkaar kunnen vinden. Vergelijkbaar met Airbnb die de marktinfrastructuur voor bed and breakfasts verzorgt. In die zin is Deliveroo, net als Airbnb, ook een geprivatiseerde markt.
Als vraag en aanbod elkaar vinden, wordt de transactie via de digitale infrastructuur van Deliveroo afgehandeld. In die transactie zit een belasting verdisconteerd, waarmee Deliveroo haar marktinfrastructuur in stand houdt en daarnaast een betaling voor de dienst die ze erbij levert.
Deliveroo – het bedrijf
In het leveren van die dienst zit het verschil met Airbnb. Deliveroo levert aan iedereen die gebruik maakt van haar markt ook een dienst: de bezorging. En die dienst is natuurlijk de hoofdreden dat mensen überhaupt gebruik maken van de Deliveroo-markt. Voor die dienst heeft ze bezorgers, fietsend met kubusjes op hun rug. Die bezorgers brengen het eten van aanbod – de restaurants – naar vraag – de hongerige huishoudens. Die bezorgdienst is een conventionele bedrijfsmatige activiteit.
De manier waarop die dienst door Deliveroo georganiseerd wordt is dan weer vrij ongewoon. Allereerst vanwege de rol die software daarbij speelt. (Software die zo belangrijk is dat het algoritme zelfs een naam heeft gekregen – Frank.) Maar ook door de ongewone verhouding tussen Deliveroo en de bezorgers. Hoe dat werkt komt naar voren in het vonnis van de rechtbank in de door de FNV aangespannen zaak over werknemersrechten.
De rechtzaak
Kort iets over die (ondertussen beslechte) rechtzaak. Die draait om de vraag of de bezorgers van Deliveroo werknemers zijn, of zelfstandig ondernemers. De FNV spande de zaak aan, omdat ze zag dat de mensen die de arbeid leveren, zelf verzekeringen, vrije dagen en pensioenen moesten betalen en regelen. Wordt wat zij doen als ondernemerschap gekwalificeerd, dan worden er dus geen premies betaalt voor werknemers- en zorgverzekeringen. Dat lopen zowel de bezorgers als de maatschappij dan mis.
Die kosten voor werknemers is voor bedrijven als Deliveroo natuurlijk reden om haar bezorgers (althans, waar het de beloning betreft) niet als werknemers te willen zien. De FNV heeft de zaak in hoger beroep echter gewonnen. Dat betekent dat deze bezorgers wel als werknemers moeten worden beschouwd. Daarbij draait het, aldus de Hoge Raad (zie §3.4-3.5 van het vonnis), om de vraag of ‘de werknemer zich verbindt om in dienst van de werkgever tegen loon gedurende zekere tijd arbeid te verrichten’.
Los van de rechtszaak bieden de beschrijvingen in het vonnis ook gedetailleerd inzicht in de opmerkelijke verhouding tussen Deliveroo en haar bezorgers. Met name de marktachtige trekken waarop die bezorgdienst georganiseerd is. Het laat ook zien dat de traditionele categorieën werknemers en ondernemer niet echt toereikend zijn als we het over die bezorgers hebben.
Conventionele bezorgdiensten
Laten we ter vergelijking eens kijken hoe een conventionele bezorgdienst eruit zou zien. Als een traditioneel bedrijf de bezorging zou organiseren, dan zou dat gebeuren door een hiërarchische organisatie, met medewerkers in loondienst. Medewerkers die samenwerken op afdelingen met elk een eigen taak, of geografisch gebied. Er worden inschattingen gemaakt van de drukte en op basis daarvan een weekplanning. De daadwerkelijke drukte is voor het loon niet van belang. Het wordt door de werkgever doorbetaald, ook als er weinig te doen is. Het laat zich misschien vergelijken met de vroegere PTT.
Een andere conventionele manier van organiseren is uitbesteden aan marktpartijen. Dan moeten er ondernemers gevonden worden die elke dag in elke stad tientallen of honderden maaltijden bezorgen. Er moet voortdurend over de prijs worden onderhandeld. Elke bezorgopdracht moet worden geadministreerd, gefactureerd en betaald. Er moet constant heen en weer gebeld worden met externe partijen die snel moeten weten waar een bakje eten gehaald en waarheen het gebracht moet worden.
Beide organisatievormen lenen zich niet voor de logistieke service die Deliveroo biedt. De eerste is te inflexibel en zou relatief kostbaar zijn door de medewerkers in loondienst. De tweede vereist veel communicatie en administratie om die relatief eenvoudige dienst uit te besteden en is om die reden ook te kostbaar. Bovendien bestond er in het pre-deliveroo-tijdperk geen markt van opdrachtnemende bezorgers.
De organisatie van haar bezorgmarkt
Het leveren van een bezorgdienst, zoals Deliveroo en soortgelijke bedrijven doen, is in de eerste plaats natuurlijk mogelijk geworden door de digitale technologie. Door de beschikbaarheid van smartphones en apps die van algoritmes gebruik kunnen maken, zoals Frank, het hart van de Deliveroo-organisatie. Maar om van start te gaan was er meer nodig dan dat. Want zoals gezegd bestond er nog geen markt van bezorgers met vierkante kubusjes op hun rug die in afwachting van een bezorgopdracht rondfietsten. Er was niemand om iets aan uit te besteden, Deliveroo moest die markt zelf organiseren.
Dat deed ze in eerste instantie, niet door toekomstige bezorgers te helpen een eigen bedrijf op te zetten, maar door ze vanaf 2015 aan te nemen met een oproepcontract (§2.2). Vanaf medio 2018 stapt ze over op bezorgen via een opdrachtovereenkomst. Dan is het volgens Deliveroo zelf uitbesteden geworden en zijn de bezorgers opeens ondernemers (§2.4).
Dat met deze rechtszaak de vraag of het hier echt over ondernemerschap gaat wordt getoetst is niet zo verwonderlijk, als we een aantal praktische zaken in ogenschouw nemen. De Deliveroo outfit bijvoorbeeld. Als de bezorgers ondernemers zijn, dan verwacht je dat ze zelf kubusjes hebben waarop ze hun eigen onderneming promoten. Bel Piet, hij bezorgt graag uw friet. Maar dergelijke kubusjes zie je niet. In de praktijk gebruikt bijna elke bezorger de kleding en het kubusje van Deliveroo zelf, die hen met korting wordt aangeboden (§3.9.9). Bovendien blijkt uit de door Deliveroo opgestelde regelingen “dat de bezorgers als bezorgers van Deliveroo (her)kenbaar moeten zijn” (§3.9.10).
Wat verder opvalt:
- Deliveroo neemt de administratie voor deze zelfstandige ondernemers voor z’n rekening. “De normale gang van zaken is dat Deliveroo namens de bezorger de aan Deliveroo gerichte factuur opstelt” (§2.4 / §3.8.1)
- Wat er aan bedragen op die factuur staan is ook volledig aan Deliveroo. Zij stelt eenzijdig de hoogte van het loon vast. Daar hebben de bezorgers geen invloed op, van onderhandelingen is geen sprake (§3.8.2).
- De ondernemers aan wie ze het bezorgen uitbesteed zijn niet zodanig ondernemer dat ze dat bezorgen zonder instructie onder de knie hebben. Want “voordat bezorgers (of hun vervangers) als zelfstandige kunnen beginnen bij Deliveroo moeten zij een aantal instructiefilms van Deliveroo hebben bekeken.” (§2.9)
- Verder heeft Deliveroo voor de bezorgers een ongevallenverzekering afgesloten. (§3.11.1)
Dat uitbesteden van Deliveroo lijkt dus meer op onzelfstandig ondernemerschap. Ze neemt de bezorgers in bijna alles onder haar hoede.
Uitbesteden op een interne markt
Een telefoon krijgt de bezorger van Deliveroo niet. Wel dient de bezorger gebruik te maken van de digitale infrastructuur, van Frank. Om opdrachten aan te kunnen nemen, moeten ze ingelogd zijn. Die digitale infrastructuur moet worden geaccepteerd als werkomgeving, terwijl de bezorger volgens Deliveroo geen werknemer, maar een externe partij is.
Accepteert de bezorger die werkomgeving en logt hij of zij in dan wordt het mogelijk om bezorgopdrachten aan te nemen. Afhankelijk van de locatie ten opzichte van andere bezorgers, krijgt de bezorger ook daadwerkelijk opdrachten aangeboden. Is de afstand die andere bezorgers naar restaurant en bezorgadres moeten afleggen kleiner, dan zullen zij de opdracht aangeboden krijgen. Zij hebben dan een competitief voordeel. Andere eigenschappen van bezorgers – zoals de snelheid waarmee een bepaalde bezorger doorgaans zijn bestellingen afhandelt – spelen daarbij mogelijk ook een rol. Daarover gaf Deliveroo in de rechtszaak geen openheid. (§3.7.3)
Vanaf het moment dat een bezorger is ingelogd is hij dus in competitie met andere bezorgers, zoals op een markt. En dat we het hier over een markt hebben blijkt ook uit de hogere prijs die het algoritme voor een bezorgdienst biedt als er te weinig bezorgers zijn. Deliveroo noemt dat zelf ook ‘marktwerking’ (§3.8.2)
Deliveroo doet het dus voorkomen alsof ze bezorgopdrachten uitbesteed aan zelfstandige ondernemers op een (externe) markt. Beter kunnen we echter spreken over inbesteding aan onzelfstandige ondernemers op een interne markt. De bezorgers moeten inloggen op de digitale marktplaats, waarvan Deliveroo de marktmeester is en de enige opdrachtgever. De verdiensten zijn een gegeven. De administratie en de verzekering wordt ze uit handen genomen. En in de outfit van Deliveroo, werken ze aan de naamsbekendheid van hun enige opdrachtgever.
Conclusie
Deliveroo bestaat dus uit twee onderdelen. Ze is een private digitale markt waarop eters en restaurants elkaar ontmoeten. Wordt er een bestelling gedaan, dan levert Deliveroo daar een dienst bij. Die dienst wordt op haar eigen interne markt inbesteed aan bezorgers die elkaar beconcurreren om opdrachten, maar die eigenlijk nauwelijks zelfstandigheid kennen. De rechter heeft ze tot werknemers benoemd, maar misschien is onzelfstandig ondernemer een betere benaming [2]. Op die interne markt vervult Deliveroo zelf een dubbelrol. Ze is marktmeester en de enige opdrachtgever [3].
Deliveroo is dus een hybride constructie van bedrijfsachtigheid en marktachtigheid, waarin ze zelf verschillende rollen speelt. Daarmee wordt een glimp getoond van de mogelijkheden die algoritmes en tech bieden voor het anders organiseren van economische organisaties.
[1] De schrijver van Platform Capitalism.
[2] Er wordt ook wel over schijnzelfstandigheid gesproken, maar dat wekt de suggestie dat we of over echte zelfstandige moeten spreken, of over werknemers. Het laat derhalve deze nieuwe organisatorische constructie van de geprivatiseerde interne markt buiten beeld. Daar komt de ongewone positie van die bezorgers uit voort. Een positie die anders is dan zowel de traditionele ondernemer als de traditionele werknemer en misschien een eigen label verdient.
[3] Dat maakt haar tot een soort monopolist, of preciezer, een monopsonist – ze is op deze markt de enige koper van de bezorgdienst.
———
Dit artikel is onderdeel van de serie Workshop Nieuw Kapitalisme. Deze serie verschijnt tevens op Substack. Geïnteresseerden kunnen zich daar inschrijven voor een nieuwsbrief, die bij elk nieuw artikel wordt verstuurd.
Reacties (20)
Mensen die dat laten bezorgen zijn de schuldigen van dit alles. Zo weinig mogelijk betalen, wel lekker eten. Daardoor hoge werkdruk, onverantwoord fietsgedrag bezorgers en lekker veel geld voor de investeerders van zoiets.
Zie je bij Picnic ook trouwens. Een e-commerce bedrijf met distributiegebouwen en bezorgers. Oprichter Michiel is broer van topman Ahold. Kwestie van tijd dat Ahold de boel overneemt. Vaak laten gevestigde bedrijven nieuwelingen experimenteren.
Sorry? Er zijn zat valide redenen dat je laat bezorgen, en de verantwoordelijkheid verschuiven naar het individu lost nooit iets op. Het is het systeem dat fout is en daar kan je je als individu ook niet aan onttrekken als je wilt meedraaien in de samenleving.
Ja als je weinig geld heb koop je goedkope kleding die door kinderen gemaakt zijn in Bangla Desh. Valide reden. En de rijkere buurman doet het ook, want ja, die gaat niet meer betalen.
Afnemer is en blijft verantwoordelijk. We zijn geen socialistisch land met een planeconomie. Collectief is ouderwets.
Net zoals de vakbonden die komen alleen op voor de vaste krachten. De kruimels zijn voor de tijdelijke payrollkrachten en Oosteuropeaanse arbeidsmigranten. Daar pochen ze dan wel weer mee, de duurbetaalde semi-ambtenaren bij de fnv.
“Afnemer is en blijft verantwoordelijk”
De afnemer wéét in de meeste gevallen niets van de uitbuiting. Dat geldt ook voor thuisbezorgd etc.
De afnemers kijken de andere kant op. Kom op zeg! We zijn geen domme mensen die nog door linkse predikers moeten worden verteld wat rechtvaardig en goed is. We kiezen voor onszelf en hebben schijt aan de ander, dat is liberaal. De tijdgeest. Of een ander ver weg of dichtbij daar last van heeft is bijzaak.
Ik denk dat je hier veel te zwart-wit in denkt
Je zou ook kunnen denken dat ik dit al meer dan twintig jaar meemaak in de praktijk. Laag loon, nooit vastheid. Bedankje en schouderklopje wordt nooit uitgedrukt in een bonus. Wel dat je onbetaald eerder naar huis mag. En dat ik een beetje klaar ben met dat hypocriete morele gezeik van de duurbetaalde luitjes. Denken alleen maar aan hun eigen carrière. Naar boven likken, en naar onderen trappen. Belerend, zogenaamd sociaal en meelevend toontje van zo’n geitenwollensokkenmens maakt het alleen erger.
Hahaha, meedraaien in de samenleving. Aan welke eisen en verplichtingen moet je voldoen?
Het kan best dat de klanten weten dat de bezorgers (en de mensen die kleding of schoenen maken) uitgebuit worden.
Blijkbaar kunnen we niet op de goede wil van individuën vertrouwen (beter gezegd: er zal altijd een groep blijven die het niet weet, of niet weten wil, of het geen barst uitmaakt).
In plaats van daarover te klagen is beter maatregelen van de overheid te eisen.
Bijvoorbeeld dat de bezorgers van Deliveroo gewoon als werknemers behandeld worden.
Vroeger geloofden mensen in God, tegenwoordig in de overheid. Hahahahahaha
De overheid vertrouw ik zoals ze mij vertrouwen. Dat doen ze niet, alleen hun eigen soort: hoger opgeleid, geslaagd, mooi alles voor elkaar.
Het heeft gewoon geen prioriteit, vooral straks met een zeer rechtse regering. Ik lach mijn collega’s al uit die pvv stemden. Die krijgen deksel op hun neus. Zo dom.
Waarom ze dan geen linkse partij meer stemmen of lid zijn van een vakbond.
Omdat meeste vakbondsleden een vaste baan hebben, daarom heeft dat hun prioriteit. Ooit bij de fnv een proeflidmaarschap gehad. Zodoende weet ik het een en ander. Waardeloos en tijdverspilling. Dan betaal ik mee voor de jubilea van oude knarren die al 50 jaar lid zijn. Dank je de koekkoek.
Het is de vorige keer ook al gezegd: het is niet ongebruikelijk dat markten privaat georganiseerd worden, en het is ook niet zo dat airbnb dan ineens niet meer een bedrijf is. Een organisatie kan én marktmeester zijn, én een bedrijf. Afhankelijk in wat voor aspect je geïnteresseerd bent kies je dan de meest nuttige invalshoek.
We moeten zaken niet bijzonderder maken dan nodig.
Dit is dan ook niet waar. Airbnb levert wel degelijk diensten. Allereerst de markt zelf: het bij elkaar brengen van vraag en aanbod. Maar Airbnb levert ook allerlei diensten hieromheen, bijvoorbeeld voor verhuurders:
https://www.airbnb.nl/host/homes?from_footer=1
Ik zie hier in ieder geval hulp bij het worden van een verhuurder, schadeverzekering en annuleringsverzekering, identiteitscontrole, bemiddeling en noodhulp.
Dit is dus de vraag, en ook waar de rechtszaken over gaan. De constructie van Deliveroo bestaat niet, er zijn alleen de smaken van werknemer of zelfstandig ondernemer. Of dit een eigen label verdient is afhankelijk van de vraag in hoeverre je deze constructie wilt faciliteren met andere regels dan die van zelfstandig ondernemer of werknemer. Volgens mij willen we dat niet, dus moet je ook niet een nieuw label willen maken.
Precies. Ik mag eigenlijk niet meer reageren van Ad, maar het blijft een simpel, onweerlegbaar feit dat Airbnb simpelweg een dienstverlener is. Hun dienstverlening lijkt sterk op die van makelaars, en dat zijn ook gewoon bedrijven. Alleen controleert Airbnb zo’n groot deel van de markt, dat je ze wel zo’n beetje als monopolist kunt zien. Daar zit ‘m het cruciale verschil met ‘gewone’ bedrijven.
Het is een karakteristiek verschijnsel op internet: als je een dienstverlener zoekt die mensen met elkaar in contact brengt, dan kun je het beste terecht bij die dienstverlener waar iedereen al zit. En dus eindig je met een klein groepje bedrijven dat de hele markt in handen heeft. Monopolisten, maar nog steeds bedrijven.
Het is zeer ongebruikelijk. De meeste markten hebben geen andere marktmeester dan de overheid. Het is niet zo dat Airbnb de eerste is, dat klopt. Met de komst van (big) tech groeit het aantal economische organisaties dat je als geprivatiseerde markten kunt kwalificeren – vaak, zoals bij Deliveroo, in een hybride vorm – maar dat is juist reden daar eens beter naar te kijken.
Juridisch is Airbnb een bedrijf, dat laat ik zelf zien aan het begin van dat stuk. In wat ze doet is ze geen bedrijf, in die zin dat haar core-business niet het leveren van een product of dienst is * .
Het bij elkaar brengen van vraag en aanbod is economisch gezien niet hetzelfde als het leveren van een dienst. Een dienst in de economische zin van het woord, wat de zogenaamde tertiaire sector van de economie doet, is de levering van een niet-fysiek product. Als je je auto laat repareren dan betaal je voor een dienst en vindt er dus net als bij de aanschaf van een auto een transactie plaats tussen koper en verkoper. De core-business van Airbnb is niet het verkopen van een dienst, maar het organiseren van een markt, waarop je een dienst kan kopen bij een verhuurder van een huis, of appartement.
Je kunt het wel een dienst vinden dat Airbnb dat doet, zoals je het ook een dienst kan vinden dat de overheid een marktplein aanlegt, maar dat maakt wat de overheid doet nog niet tot een economische dienst, net zomin als het bij elkaar brengen van vraag en aanbod door Airbnb als een economische dienst beschouwd kan worden.
Organisatorisch bestaat die constructie wel, maar juridisch past die niet in de mal van werknemer of zelfstandig ondernemer. Vooralsnog denk ik dat het goed is dat de rechter besloten heeft dat die bezorgers als werknemers moeten worden gezien (omdat er nu maar twee smaken bestaan). Maar het zou goed zijn als dergelijke constructies wat beter bekeken worden, om te zien of die niet een ander ‘label’ moeten krijgen. Dan zou je tegelijk ook andere contractvormen uit de zogenaamde flexibele schil kunnen meenemen, zoals nul-urencontracten. Want die hele flexibele schil valt een beetje tussen werknemer en zelfstandig ondernemer in.
* je hebt gelijk dat het leveren van verzekeringen, een bijproduct van Airbnb, wel diensten zijn
Dit klopt echt niet. De meeste markten worden juist privaat georganiseerd. De overheid stelt uiteraard regels, maar dat is ook zo bij Airbnb.
Het aanbieden van een markt is ook een dienst, uiteraard. Er zijn allerlei bedrijven die als dienst vraag en aanbod bij elkaar brengen.
Het is vrij simpel: verhuurders (feitelijk ook de huurders) betalen aan Airbnb, waar ze voor betalen is de dienst die Airbnb aanbiedt. Die verzekeringen etc. zijn geen bijkomende diensten, maar integraal onderdeel van het pakket dat Airbnb biedt, zodat er een plek ontstaat waar verhuurders graag willen verhuren en huurders graag komen. Airbnb biedt daarmee bescherming aan beide partijen voor de transactie die ze aangaan.
Het is trouwens goed om te bedenken dat Airbnb al lang geen monopolist meer is, als ze dat ooit is geweest. Ik kan als verhuurder kiezen voor een heel scala aan websites (marktplaatsen) waar ik accommodatie kan huren, datzelfde geldt voor verhuurders. Met als gevolg dat dezelfde accommodatie vaak op meerdere marktplaatsen te vinden is.
Precies, de constructie van deliveroo is gewoon een vorm van flexibel werknemerschap, waarvan blijkt dat die niet mag. Voor een deel heb je flexibel werknemerschap binnen bepaalde regels nog steeds. Maar vroeger had je dit ook, bijvoorbeeld daghuurders met stukloon.
Precies. Het hele idee van kapitalisme (in al zijn verschijningsvormen, dus niet alleen de neoliberale variant) is nou net dat de markt grotendeels zelfstandig kan werken. De overheid grijpt alleen in wanneer er sprake is van marktfalen. (De meest fundamentalistische gelovigen in de vrije markt ontkennen het bestaan van marktfalen, maar dat is weer een ander verhaal.)
De meeste markten worden niet georganiseerd, maar ontstaan omdat bedrijven afnemers zoeken en andere bedrijven of consumenten iets willen kopen (Hayek noemt dat spontaneous order). Dat gebeurt (meestal) met inachtneming van de regels die de marktmeester, de overheid, stelt. En de overheid helpt daarbij, door bijvoorbeeld de infrastructuur voor markten te organiseren.
Zoals ik hierboven al heb geantwoord, nee, in economische zin is het organiseren (dat is wat je bedoelt denk ik) van een markt geen dienst. In het geval van Airbnb koopt de huurder een dienst bij de verhuurder, namelijk de overnachting. Dat kan Airbnb helemaal niet verkopen, want ze bezit geen B&B’s en ze koopt ook geen overnachtingen in. Het is een markt en geen (door)verkoper van diensten.
Op welke bedrijven doel je? De beroepsgroep waarvan je dat kan zeggen (die ik in het stuk over Airbnb ook noem) zijn bemiddelaars, maar zij leveren een dienst die je afneemt en dat zijn geen markten.
Ze betalen de verhuurder voor de dienst, die de verhuurder levert. Airbnb verhuurt geen B&B’s, want die bezit ze niet en die koopt ze ook niet in.
Natuurlijk wel. De dienst van een markt is namelijk precies het bij elkaar brengen van vraag en aanbod, zodat verkoop überhaupt kan plaatsvinden. De organisatie die dat doet, heeft uitgaven aan het organiseren van de markt, en daar staan inkomsten tegenover. Net als elke andere dienstverlener.
Bij Airbnb betaalt de verhuurder en/of huurder aan Airbnb om op de markt te mogen staan, en zodoende zichtbaar te zijn voor potentiële klanten. De bijkomende diensten zorgen voor dat de transactie zo probleemloos mogelijk plaatsvind (betaling, annulering, schade).
Allereerst is Airbnb bepaald niet uniek. Booking, Wimdu, natuurhuisje.nl, marktplaats, werkspot: het aantal bedrijven dat digitale marktplaatsen aanbiedt is eindeloos. Maar ook fysieke marktplaatsen worden door bedrijven gerund, zoals veilingen, winkelcentra en beurzen.
Airbnb rekent servicekosten aan zowel verhuurder (3%) als huurder (14%). Je betaalt dus als huurder niet alleen voor de dienst van de verhuurder, maar ook voor de diensten van Airbnb.
Kijk, Airbnb is (was) natuurlijk wel een bijzonder bedrijf: ze hebben een nieuwe markt gecreëerd die eerder nog niet bestond, namelijk van de vakantieverhuur van niet-commerciële woonruimte. Waarvan de prijs/kwaliteitsverhouding flink gunstiger bleek dan van het reguliere aanbod. Daar was de overheidsregulering nog niet op bedacht, en het heeft tijd nodig gehad om dat recht te trekken.
Inmiddels is van die unieke positie niet veel meer over, het gros van wat er op Airbnb staat is commerciële verhuur die ook aangeboden wordt op andere plekken. Ze zijn niet perse goedkoop meer.
Wat je constant doet is het begrip dienst zodanig oprekken dat alles er wel onder kan vallen.
Dan kun je ook zeggen dat geld een dienst is, want het brengt vraag en aanbod bij elkaar. De hele secundaire sector van de economie (de industrie) valt dan eigenlijk ook onder de tertiaire sector (de dienstverlening), want het leveren van een product, dat is toch gewoon een dienst van die producenten? Het aanleggen van een marktplein of de infrastructuur waarover handelswaar zich laat vervoeren, is dan ook een dienst. De overheid is dan een hele grote economische dienstverlener. Haar activiteit is dan volgens jouw redenering niet het creëren van de condities om markten te laten functioneren, maar ze is een economische speler die op allerlei manieren economische diensten levert.
Wat economisch onder dienst valt, onder #2.2 heb ik daar al iets meer over geschreven, is veel specifieker en maakt het mogelijk verschillende soorten rollen en functies in de economie te onderscheiden. Als jij die onderscheiden niet wenst te maken, so be it.
Dat Airbnb het zelf heeft over servicekosten, dat begrijp ik wel, ze identificeert zichzelf ook als bedrijf. Dat wil echter niet zeggen dat ze een economische dienst levert. Die servicekosten hoef je ook helemaal niet te betalen als je gebruik maakt van de markt Airbnb. Je kunt zonder ook maar iets te betalen al het aanbod op die markt zien, zoals je ook een gewone markt op kan lopen zonder iets te betalen. Bij de aanschaf van een overnachting, dan betaal je, aan de verhuurder. Dat de transactie via Airbnb loopt, wil niet zeggen dat je van Airbnb iets koopt. Je kunt die overnachting ook helemaal niet bij Airbnb aanschaffen, want zij bezitten helemaal geen overnachtingsplekken. Hun inkomsten zijn een heffing op de transactie, tussen een verkoper en een koper.
Wat betreft de bedrijven die je noemt. Booking is inderdaad vergelijkbaar met Airbnb, maar Markplaats is eigenlijk meer een digitale advertentiefolder, waarbij je vervolgens zelf contact opneemt met de verkoper en Marktplaats niets met de eventuele transactie van doen heeft. Marktplaats verdient haar geld denk ik ook via advertentie-inkomsten. Je kunt betalen voor een prominentere plek in de digitale folder. Dus nee, marktplaats is geen markt (wat zou kunnen veranderen als transacties wel via haar zouden gaan lopen). Wat ook geen markt is, is een winkelcentrum. Waarbij ik veronderstel dat je doelt op de verhuurder van winkelruimte. Dat is een dienstverlener, winkelruimte is de dienst die je daar kan aanschaffen. Verhuurders van winkelruimte hebben in de regel geen enkele betrokkenheid bij de transacties die in de winkels plaatsvinden.
Ja, dat is wel een goed punt. Alleen red je je verhaal er niet mee.
De echte rol van de marktmeester is die van toezichthouder. En niet die van dienstverlener die actief vraag en aanbod bij elkaar brengt, zoals Airbnb dat doet. Je verhaal over Airbnb loopt daar dus al spaak: ze zijn geen marktmeester. Of het is in elk geval niet de basis van hun bedrijfsmodel. (Natuurlijk kunnen ze wel voorwaarden verbinden aan hun dienstverlening, maar dat kan elk bedrijf.)
En nu ik toch bezig ben, dit is feitelijk onjuist:
Dat ze volgens de Nederlandse rechter die dienst zelf moeten leveren is waarschijnlijk juist een van de redenen waarom ze hier zijn vertrokken. Deliveroo wil helemaal niet bezorgen. Ze willen vraag (bezorging van maaltijden) en aanbod (als Zzp’er werkende bezorgers) bij elkaar brengen. Precies zoals Airbnb dat doet met huur en verhuur.