COLUMN - De digitalisering en de moderne media veroorzaken een ongehoorde mogelijkheid tot transparantie. De kiezer weet alles of kan alles weten. De kiezer is ook over alles te raadplegen. En dat raadplegen kan sneller dan we ooit hebben gedacht. Maar doen we dat ook? Neen. Die gebrekkige praktijk voedt de behoefte aan onmiddellijkheid: populisme en directe democratie.
Binnenkort congresseert de PvdA. Eenvoudige vraag: hoe doet een partij in nood dat? En op welke wijze wordt een verbinding met de kiezer gelegd?
Verraad in het regeren
Wat voelt een gemiddelde sociaaldemocraat? Ik doe maar eens of ik dat ben en kijk in mijn ziel.
Ik snap dat ‘regeren compromissen sluiten is’, maar dat is iets anders dan afruilen van standpunten. Dat was de benadering van Kamp en Bos bij de formatie van de huidige coalitie. Zo ontstond een mengsel van politieke keuzen, met onvrede bij achterbannen, rebellie, zoeken naar meerderheden als wrange vruchten. Als kiezer voel ik mij eigenlijk verraden.
Is dat een traditie voor socialisten? Misschien wel: een citaat uit de HP van 6 februari 1982, toen de PvdA ook in crisisstemming verkeerde:
“We hadden het idee dat rechts de verzorgingsstaat dreigde aan te tasten. Het frappeert dat wij, zo gauw we in de regering zitten, de indruk wekken dat we dat zelf wel zullen doen.”
De verandering ten opzichte van dit sentiment van ruim dertig jaar geleden, is maar klein.
Die afruil van politieke keuzen van Kamp en Bos was nieuw, maar misschien niet de hoofdoorzaak van de onvrede. Ook politieke en psychologische mechanismes, ook omstandigheden zijn bepalend. Maar terwijl de crisis lijkt weg te ebben, is het verval in de peilingen dramatisch. De PvdA kan weer groeien, maar is een (flinke) splinter geworden.
Logisch verlangen
Wat zou een partij, op een belangrijk ogenblik, met een congres moeten aanbieden aan zijn leden? Ik zou denken:
- Versterking van de verbinding met de leden;
- Ruimte voor leden om stellingen te betrekken over actuele vraagstukken;
- Versterkt profiel van leiders bij de achterban;
- Het ontwerp van een nieuwe koers of coalitie;
- Of….??
Een slagje concreter: ik zou me serieus genomen voelen als partijlid, als ik in discussie mocht over de vraag of deze coalitie moet worden doorgezet. Ik zou me serieus genomen voelen, als we een eerlijk gesprek zouden voeren over de flodderige cover-up praktijken van onze coalitiepartner. Ik zou serieus willen praten over de dreiging dat de straat de lokale democratie gaat hinderen. Ik zou serieus willen praten over de beheersing van de vluchtelingenstroom.
Wonderlijk: Timmermans schrijft een boekje, Samsom een plan. Maar op de agenda staat geen visie of partijlijn…
En dan wat verder weg: kan ik met de partij in gesprek over kleinschaligheid, bestuurbaarheid en menselijke maat, zonder managementcultus en informatieterreur? Kan dat in het onderwijs geregeld worden, in de zorg, in de volkshuisvesting, in de opvang van vluchtelingen?
Kortom, ik wil graag dat er gepraat wordt over “mijn terechte en begrijpelijke zorgen”. Maar dat valt niet echt mee.
Congresagenda
Op 13 februari congresseert de PvdA in Amersfoort. De agenda telt veertien punten. Ik neem aan dat de speeches van de voormannen gaan over de politieke actualiteit, dus Asscher en Samsom mogen en moeten spreken. Maar verder?
De agenda heeft een punt “Van Waarde”, en ledendemocratie en nog een punt “Actuele moties”.
Van Waarde is het WBS project waarin de sociaaldemocratische geloofsartikelen tegen het licht worden gehouden en opnieuw worden vertaald naar actueel politieke keuzen. De leden konden zich daarover uitspreken, hetgeen 1800 leden, 4% van het totaal aantal leden deden.
Misschien is het onwennige nieuwigheid; maar ik vind participatie van 4% der leden een alarmsignaal van betekenis.
Opvallend is dat de Tweede Kamerfractie vaak in moties wordt toegesproken en beoordeeld. Maar dat is een lastig punt: de politieke expressie van de fractie (controle, wetgeving) moet onderscheiden worden van de politieke lijn van de partij. Misschien is de activistische voorzitter van het type Max van der Berg van destijds wel iets dat het meeste ontbreekt in het bestuur Spekman. Hij wil dat wel, maar we zien het niet erg.
Linksom
De PvdA heeft ook weer een groep ontevredenen, die Linksom heet: daar circuleert een verdienstelijke analyse van hoe er wordt gehandeld met moties, met statuten en reglementen en met de actualiteit. Maar het strakke en programmatische van “Tien over Rood” ontbreekt.
Wat overheerst is de indruk dat de partij geen notie heeft over wat de leden nu eigenlijk verwachten, hoe de leden willen meedoen aan de collectieve wilsvorming, via een ledenpanel, via contacten met voormannen en voorvrouwen, op congressen.
Ik bedoel: ik ben een redelijk geschoolde gepensioneerde, maar moet ik een dag gaan vergaderen over een pakket stukken van 179 A-vier? Moet ik dat boek gaan lezen? Hoe krijg ik de minder urgente dingen van tafel, zodat ik me druk kan maken over de dingen, die er wel toe doen? Ik heb er niet het begin van een antwoord op.
Beschrijvingsbrief
Voor een congres krijg het partijlid een beschrijvingsbrief: zo heet het al jaren. Zoals gezegd: een vrij verstikkend boekwerk. Het kan betekenen dat je geen idee hebt hoe je met je politieke achterban wilt omgaan. Maar misschien ook wel dat je bang bent dat je achterban zich ergens mee bemoeit.
Ik houd het maar op het eerste. Maar het wordt hoog tijd dat politieke partijen serieuzer investeren in de manieren om hun functioneren te verbeteren. Zelfs met de ledenparticipatie via moties komen we niet veel verder.
Moderne media
Als iedereen zo blij is met de social media, waarom gebeurt er dan zo ongelooflijk weinig vernieuwends op dit terrein?
Lang geleden begon D66 met de stemkastjes: de traditionele politiek lachte ze uit en waterdicht was het niet: de slimme partijtijger vond uit dat als je de knop stevig bleef vasthouden, de stemming in je voordeel uitviel. Maar die kinderziekte lijkt voorbij. Alleen is ook daar de vernieuwing tot stilstand gekomen.
Kunnen we met onze huidige ICT slimmeriken niet een website bouwen, die door zijn interactiviteit een democratische focus kan aanbrengen in de richting, die de leden graag willen? Hoe zouden populisten dat aanpakken? Politiek is geen marktonderzoek, maar communicatie tussen groepen mensen, die een bepaalde richting uit willen. Daartoe zijn de moderne media heel handig.
Reacties (16)
Interessant artikel.
Ik denk niet dat een web-site het probleem oplost.
De organisators van zo’n congres moeten begrijpen dat leden inspraak willen, en niet willen worden platgegooid met papierwerk of toespraken die niet over de hete hangijzers gaan.
Mij trof het citaat uit 1982. Zo kennen we de PvdA inderdaad. In de oppositie aan de kant van de sociaal zwakkeren gaan staan. In de regering een neoliberaal beleid voeren dat naar buiten toe verkocht wordt als sociaal. Zo van: als wij het doen, is het minder erg….Tel het eens bij elkaar op: de privatisering, de afbraak van het sociale verzekeringsstelsel, van de zorg voor allerlei groepen. Heeft de PvdA zich aan de andere kant verzet tegen al die gunsten die het bedrijfsleven de afgelopen decennia kreeg (belastingfaciliteiten, subsidies voor kolencentrales, de agro-industrie)? Waarom zou je zo’n partij nog steunen als er alternatieven zijn?
@1: natuurlijk, het is geen simpel probleem. Maar als het functioneren van politieke partijen beter kan worden door een modernere communicatie met de leden, dan kan het een goed middel zijn een interactieve website te gebruiken.
We zien allemaal en overal hoeveel sneller we elkaar bereiken en de communicatie meer focus krijgt; tenminste als we ons daar een beetje op toeleggen.
@2: klopt als een zwerende vinger. Het is ook een probleem dat in het DNA van sociaaldemocraten gebakken zit: links doen in de oppositie, maar kleurloos meebewegen als je aan de macht bent. Het is ook ingewikkeld mee te doen, want als je je hebt overgeleverd aan het zetten van kleine stappen voorwaarts, dan moet je vuile handen durven maken. En daar komen zwerende vingers van. Als wij het doen is het minder erg… ja.
Het citaat uit 82 is over de periode Den Uyl, maar het was tijdens Kok niet echt anders: het verlies van de rode veren.
Ik vind de neergang erg, niet omdat ik er lid van ben (de PvdA is een gesloten bolwerk, dat geen onafhankelijke geesten toe staat), maar omdat het verval ruim baan maakt voor enge groeperingen. Het gevoel is een beetje de teloorgang van de Weimarrepubliek, omdat links geen echte alternatieven meer had en de bruine horden konden toeslaan.
@3
Als je wilt (mee)regeren dien je pragmatisch te zijn. De PvdA die is dat. In de oppositie kan je jezelf profileren, in de regering niet (zo gemakkelijk). De SP (en eigenlijk ook GL) is te dogmatisch om te regeren. En zo loopt ‘links’ eigenlijk een beetje leeg. Links haalt van nature nooit een meerderheid, dus dient een linkse partij wel pragmatisch te zijn om mee te kunnen regeren.
Ik denk dat linkse mensen over het algemeen nogal idealistisch zijn ingesteld. Juist daarom komt er zo weinig terecht van al die idealen. Het zij zo.
@4: Je moet dat anders formuleren denk ik: zolang de SP (of een andere linkse partij) vasthoudt aan al haar dogma’s, zal regeren niet lukken. De SP is volgens mij best een pragmatische partij die wil besturen, en dat lukt ook in bijvoorbeeld Noord-Brabant en Amsterdam.
Maar ze zijn wel zo strategisch om in te zien dat het electoraal meer loont om oppositie te voeren dan om deelsuccesjes te boeken via compromissen.
@5
OK. Maar waar moet een linkse stemmer dan op stemmen die de partij van zijn keuze wil zien mee doen aan beleid maken?
Zowel SP als GL hebben nog nooit meegeregeerd. En met name de SP is er goed in om vanaf de zijlijn te vertellen hoe het allemaal moet.
In A’dam kan de SP met D66 en notabene de VVD besturen.
Maar landelijk laat men het afweten.
En de komende verkiezingen wordt helemaal een dilemma.
Het ziet er naar uit dat de PvdA wil aansterken in de oppositie.
Dus dan zijn er helemaal geen linkse partijen meer beschikbaar die beleid kunnen waarmaken.
Dat is het dilemma precies. Als de PvdA in de oppositie moet aansterken kan er weer geknabbeld worden aan de steun voor SP en GL, maar het schiet niet op.
Links blijft ongeveer even groot en dat is niet groot genoeg. Dus moet je bruggen bouwen met het fatsoenlijke of redelijke midden.
Wie die optelsommen maakt kan zien dat de verhouding links en rechts vrijwel niet verandert.
Alleen de wisselingen worden sterker en het populisme is wat weinig berekenbaar.
Juist daarom zou ik vitalere interne processen willen in politieke partijen en betere deelname van leden.
De PvdA hoeft helemaal niet meer aan te sterken. Ze hebben hun kansen gehad. Iedereen die nu nog bij de PvdA zit houdt of zichzelf of anderen voor de gek: varen onder het sociaaldemocratisch vlaggetje terwijl ze gewoon behoudend-laf geworden zijn. Geen socialisme meer te bekennen.
Lijkt me ook beter voor de bestuurderscultuur dat de PvdA gewoon alleen nog maar verglijdt in vergetelheid – het lost natuurlijk het probleem van de baantjescarroussel niet echt op, maar geeft er dan in elk geval wel een nieuwe ronde aan.
Overigens, @7, de PvdA is niet links meer natuurlijk. De verhouding links/rechts verandert wel degelijk: de boel is flink naar rechts opgeschoven met alle gevolgen van dien: een flinke afbraak van veel sociale rechten, toename van kloof tussen arm en rijk, minder mogelijkheden tot sociale mobiliteit.
(Overigens, jawel, het echte kwaad is de VVD, die heel doelbewust uit zijn op het afbreken van al die sociale structuren. Dat is beleid en dat lukt prima. En ook daar zitten veel misleide kiezers achter, mensen die ten onrechte denken dat de VVD er is voor de ‘hardwerkende burger’ en het goed besturen van een land, ipv voor het behartigen van de belangen van een behoorlijk kleine inner circle.
Maar de PvdA laat het allemaal toe. En praat het goed. Dan verdien je niet beter dan gedecimeerd te worden, en de mensen die wel idealen hebben kunnen beter een ander heenkomen zoeken waar ze niet vermorzeld worden in de dogma’s en traagheid van de partijmolen.)
@Inca: Je hebt kritiek op de PvdA en dat ze niet meer links zijn, maar ben je zelf wel met de tijd meegegaan?
Als je kijkt naar peil.nl dan is de modale kiezer naar rechts verschoven.
Links als instituut is aan het leeglopen, net zoals het christelijk smaldeel leegloopt.
@8
Je verlegt ‘links’ en vervolgens constateer je dat de boel naar rechts is opgeschoven. Als alleen SP en GL nog links zijn dan bestaat links nauwelijks nog.
@10, dat lijkt me de juiste conclusie ja. En zelfs GroenLinks en de SP hebben af en toe al standpunten die niet eens meer echt links zijn, maar vooral gematigd-neutraal.
Je kunt de PvdD ook nog wel tot links rekenen overigens.
Maar dat is verder toch het enige wat we nog kunnen constateren. “Links” hangt oospronkelijk samen met het streven naar een iets eerlijkere verdeling in de wereld. Maar de verdeling wordt alleen maar ongelijker, de sociale rechten worden afgebroken, en de PvdA faciliteert dat en praat dat goed – en dus zijn ze niet links meer.
@11
Dan kunnen we links wel ten grave dragen. GL was een paar jaar terug op sterven na dood. En of ze definitief uit hun as herrijzen moeten we nog maar afwachten. Eén Jesse Klaver maakt nog geen zomer. En de SP? Ach, wat moeten we daar van zeggen?
De PvdA is met Kok (evenals de democraten met Clinton en de Labour Party met Blair) de derde weg op gegaan en daarmee zichzelf verloochent. Wil deze partij nog wat betekenen zal er iemand in de gelederen moeten zijn die – op Nlse leest – net zo charismatisch is, dezelfde zinnige ideeën heeft als Sanders en Corbyn nu. Dan kunnen ze deze regering ontbinden, nieuwe verkiezingen uitschrijven en hopen dat deze ideeën aanslaan en op een overwinning.
(Als je erover nadenkt gaat dit om verschillende redenen hier in NL niet gebeuren: er is en komt niemand met zo’n instelling in de PvdA voor, en de problemen zijn hier anders dan in de USA of in GB; nog niet zo extreem).
@Inca: “… oospronkelijk samen met het streven naar een iets eerlijkere verdeling in de wereld. Maar de verdeling wordt alleen maar ongelijke”
Dat is maar hoe je het bekijkt. “Aantal mensen dat in extreme armoede leeft neemt af”***
*** http://www.nu.nl/buitenland/4138850/aantal-mensen-in-extreme-armoede-leeft-neemt-af.html
Nederland wordt wereldser (effect van de globalisering) en de verschillen tussen arm en rijk binnen Nederland worden groter (Nederland is minder een eiland). Tegelijkertijd wordt de mondiale armoede kleiner.
Mijn sommetjes gaan over wat wij in het spraakgebruik als links en rechts zien, niet een inhoudelijk politiek oordeel.
Ik bedoel: ik vond Femke Halsema, die ik redelijk hoog heb zitten, al taal uitslaan die bij een klassieke liberaal hoort. Maar dat doet voor deze berekening er weinig toe.
De scheiding in de Nederlandse politiek gaat over het algemeen tussen VVD en PvdA, met rechtse en linkse partijen daar om heen.
De eerste breuk daarin was Paars: het CDA (wij zijn niet rechts en niet links) stond er even buiten.
De tweede breuk is die van deze regering: links en rechts samen? Dat moet wel kleurloze brei worden.
Maar goed: zo tellend zijn de afwijkingen van 75 maar heel beperkt.
@15, geen inhoudelijk oordeel, alleen maar cijfertjes. Dat illustreert de teloorgang ook wel prima. Dat de PvdA probleemloos de afbraak van allerlei voorzieningen faciliteert doet er niet toe, want we kunnen de PvdA nog steeds links van de VVD plaatsen. Niets aan de hand dus.