Grote en kleine zondaars

De Europese Commissie publiceerde dinsdag het tweede rapport over de rechtsstaat in de 27 EU-landen. Deze ‘rechtsstaat-APK’ is oorspronkelijk een initiatief van D66 Europarlementslid Sophie in ’t Veld. Het rapport beschrijft de stand van zaken op het gebied van rechtspraak, rechtsbescherming, corruptiebestrijding en vrijheid van de media. Het doet geen aanbevelingen en er zijn geen sancties aan verbonden. In dit tweede rapport gaan opnieuw de meeste zorgen uit naar de ‘usual suspects’ Hongarije en Polen. Beide landen hebben zich onmiddellijk van de bevindingen gedistantiëerd.

De vraag wordt dan ook opgeworpen wat de zin is van deze jaarlijkse keuring waarvoor in elk land tientallen organisaties gegevens moeten inleveren. Heeft het wel zin alle kleine zonden tegen de principes van de rechtsstaat elk jaar vast te leggen als de grote zondaars vrijuit blijven gaan? “Het is niet het belangrijkste doel van het rapport om de problemen die we hebben met Hongarije en Polen op te lossen”, zei een hoge ambtenaar van de Commissie. “Het is echt veel makkelijker om het debat over elkaars systemen in veel bredere zin te faciliteren, want wie weet wie er in de toekomst partners gaat uitdagen.” Het doel van dit rapport ligt meer op het gebied van de preventie van ontsporingen, voegde hij er aan toe. Zo zien we dat landen als Malta en Slowakije maatregelen hebben genomen om de situatie in hun land te verbeteren.

Oostenrijk

Het rapport over de rechtsstaat signaleert enkele zorgwekkende trends in Oostenrijk, waaronder de verbale aanvallen op de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht, integriteitsrisico’s van Kamerleden en een zeer hoog aantal advertenties van de staat in de media. Die aanval op de onafhankelijkheid van de rechtspraak heeft te maken met een lopend onderzoek naar corruptie waarbij politici van de regerende Ostenrijkse Volkspratij (ÖVP) zijn betrokken, inclusief premier Sebastian Kurz. De ÖVP heeft Justitie beschuldigd van een politieke bias. De Groene minister van Justitie Alama Zadic heeft de beschuldigingen met klem van de hand gewezen. Het rapport van de Europese Commissie heeft het conflict weer doen oplaaien.

Premier Kurz (34) is flink aangeslagen door het corruptieonderzoek. Hij haalde zelfs zijn moeder er bij in een interview over een nieuw onderzoek naar zijn uitspraken voor een parlementaire onderzoekscommissie in de nasleep van de Ibiza-affaire. Kurz en zijn kabinetchef zouden de onderzoekscommissie vals hebben voorgelicht over benoemingen bij een staatsbedrijf. Nu is hij onderwerp van een onderzoek door het bureau van het Openbaar Ministerie dat zich met corruptie vezig houdt. Eerder kwam zijn trouwe vriend minister van Financiën Gernot Blümel in de problemen toen hij weigerde een dossier van duizenden pagina’s te overhandigen aan de onderzoekscommissie. De minister bond pas in toen de Oostenrijkse president Alexander Van der Bellen, die de actie van Blümel ongekend noemde, dreigde het leger te sturen om de stukken op te halen. Met de kritiek van de partijgenoten van Blümel en Kurz op Justitie loopt de Oostenrijkse regering het gevaar eenzelfde richting op te gaan als buurland Hongarije. En het wordt allemaal nog erger als de vermoedens juist zijn dat een hoge ambtenaar op het ministerie van Justitie, die direct invloed op alle onderzoeken heeft, nauwe banden onderhoudt met het kamp van Kurz.

Slovenië

Buurland Slovenië komt ook niet ongeschonden door de rechtsstaat-APK. Hier heeft de Commissie zorgen over de onafhankelijkheid en de pluriformiteit van de media. Die zorgen zijn meer dan terecht, vindt de hoofdredacteur van het het Sloveense persbureau STA die geen goed woord over heeft voor zijn premier Janez Jansa: “Hij wil ons kapot maken.” Ook de publieke omroep staat onder druk. Jansa staat bekend om het aanvallen van journalisten via Twitter in de stijl van de oud-Amerikaanse president Donald Trump, van wie hij een groot bewonderaar is. Jansa heeft in zijn strijd tegen de ‘leugens’ van de journalisten bij de publieke omroep nu zijn eigen spreekbuis gevonden in het nieuwe kanaal Nova24tv, een paar jaar geleden opgericht door partijgenoten en sympathisanten van de premier.

Een tweede zorgenpunt als het gaat om de rechtsstaat in Slovenië is de obstructie van het land bij de start van het nieuwe Europese Openbaar Ministerie onder leiding van de Roemeense Laura Kovesi, voormalig hoofd van het anti-corruptiebureau in haar eigen land. Slovenië weigert vooralsnog aanklagers te leveren. Dat betekent dat allerlei Europa-brede corruptieonderzoeken worden opgehouden. Volgens Daniel Freund, Europarlementslid voor de Groenen, heeft dat te maken met het feit dat een van de aanklagers op het aanvankelijke ingediende lijstje ooit onderzoek heeft gedaan naar Jansa. Slovenië heeft nu nieuwe vacatures gepubliceerd en Jansa belooft in de herfst het gevraagde personeel te zullen leveren.

Oostenrijk en Slovenië zijn niet te vergelijken met Hongarije en Polen. Maar misschien is het rapport van de Commissie juist daarom wel van betekenis als waarschuwing. En als aansporing om er alles aan te doen om te voorkomen dat meer landen het verkeerde pad op gaan.