Goed zijn in verstoppertje leidt tot meer seks bij java-apen

COLUMN - Wanneer mensen seks hebben doen ze dit meestal op een plek waar ze alle privacy hebben, uit de buurt van anderen. Uit recentelijk onderzoek blijkt echter dat wij niet de enige verstoppers van seks zijn.

Java-apen die in grote sociale groepen leven, hebben een voorkeur voor het verstoppen van hun seksuele gedrag voor de leider van de groep. Op deze manier lukt het ondergeschikte mannelijke java-apen zelfs om vaker te paren dan de leider. Stiekem aan seks doen lijkt dus een uitstekende manier om zo veel mogelijk nakomelingen te krijgen.

Java-apen leven in grote sociale groepen die vaak uit meerdere mannetjes en vrouwtjes bestaan. Binnen de groep heerst een dominantie hiërarchie waarbij er één leider is: het alfa-mannetje. Tussen de mannetjes bestaat hevige concurrentie om de vrouwtjes. Deze strijd om te paren met de vrouwtjes heeft een evolutionaire oorzaak: hoe meer nakomelingen een mannetje verwekt, hoe meer van zijn genen door worden gegeven naar de volgende generatie.

Over het algemeen heeft het alfa-mannetje het recht om met alle vrouwtjes in de groep te paren. Er zijn echter nog vele andere mannetjes in de groep die maar al te graag willen paren met de vrouwtjes. Deze mannetjes hebben een creatieve strategie gevonden om dit toch voor elkaar te krijgen: door hun seksuele gedrag te ‘verstoppen’ voor het alfa-mannetje.

Stiekeme seks

Dat apen hun seksuele gedrag verstoppen voor anderen blijkt uit onderzoek in het Biomedical Primate Research Center (BPRC) in Rijswijk naar een sociaal gehuisveste groep van dertig java-apen. Deze apen konden zich vrij bewegen van het binnenverblijf naar het buitenverblijf en andersom. Twee onderzoekers hielden tegelijkertijd zowel het binnenverblijf als het buitenverblijf in de gaten. Aan de hand van de observaties bepaalden de onderzoekers in welk verblijf groepsgenoten zich bevonden op het moment dat er gepaard werd. In het bijzonder werd bijgehouden waar het alfa-mannetje op dat moment was.

Uit de resultaten bleek dat mannelijke java-apen optimaal van de twee ruimtes gebruik maakten door in een andere ruimte te paren dan waar het alfa-mannetje zich bevond. Het aantal paringen in de afwezigheid van het alfa-mannetje was vele malen groter dan het aantal paringen in de aanwezigheid van het alfa-mannetje. Deze paringen vonden ook plaats met vrouwtjes waar het alfa- mannetje mee paarde. Wat opviel was dat het initiatief ook vaak van het vrouwtje kwam. Het lijkt er dus op dat het vrouwtje er naast het alfa-mannetje nog vele andere mannetjes op na houdt en dus niet zo trouw is aan het alfa-mannetje als men misschien denkt.

Voordelen stiekeme seks

Het feit dat zowel mannetjes als vrouwtjes zoveel moeite doen om hun seksuele gedrag te verstoppen voor het alfa-mannetje, heeft een bepaalde reden. Uit de resultaten blijkt dat het alfa-mannetje een remmende werking heeft op het paringsgedrag van groepsgenoten, waardoor ze uit zijn zicht paren. Wanneer het paartje in dezelfde ruimte seks heeft als waar het alfa-mannetje op dat moment is, kan het gebeuren dat het alfa-mannetje ze op heterdaad betrapt en hij tussenbeide probeert te komen. Dit zal echter niet vriendelijk gebeuren met een aai over de bol, maar met veel agressie en geweld. Door te paren in de afwezigheid van het alfa -mannetje wordt fysieke schade voorkomen en kan er dus volop worden gepaard zonder verstoord te worden.

Succesvolle tactiek

Of stiekeme seks ook echt meer nakomelingen oplevert, is nog maar de vraag. Uit dit onderzoek kan niet geconcludeerd worden dat het een succesvolle tactiek is. Daarvoor is het noodzakelijk om te onderzoeken wie de vaders van de uiteindelijke nakomelingen zijn. In een onderzoek naar stiekeme seks in de verre familie van de java-apen, resusapen, bleek dat 45% van de nakomelingen verwekt werden door stiekeme seks. Van de overige 55% was het alfa-mannetje de vader. Het alfa-mannetje lijkt dus toch aan het langste eind te trekken, maar groepsgenoten komen al heel ver door goed verstoppertje te spelen.

Literatuur:

Berard, J.D., Nürnberg, P., Epplen, J.T. & Schmidtke, J. (1994). Alternative reproductive tactics and reproductive succes in male rhesus macaques. Behaviour 129: 177-201.

Overduin-de Vries, A.M., Uhrenholt Olesen, C.U., de Vries, H., Spruijt, B.M. & Sterck, L. (2013). Sneak copulations in long-tailed macaques (Macaca fascicularis): no evidence for tactical deception. Behavioral ecology and sociobiology 67:101-111.

Door Joy Kerklaan.