REPORTAGE - Wat als er geen of ongezond water uit de kraan komt? Dan vang je regenwater op. Een eenvoudige oplossing zorgt soms voor een revolutie, blijkt in Nepal. Hier ontstaan duurzame en zelfvoorzienende initiatieven om regenwater, poep en plas te hergebruiken.
‘Je schrijft een artikel over water in Nepal?’ De afwezige blik van de souvenirventer maakt plaats voor een goedkeurende grijns. Terwijl ik de roepies tel, zet hij zijn bontgekleurde mutsje af. Dan duwt hij onverwachts zijn jonge, maar slechts met plukjes haar bedekte, schedel onder mijn neus. ‘Er is water genoeg in dit land, maar wat er hier in Kathmandu uit de kraan komt, maakt je ziek en je haren vallen er spontaan van uit!’ Of ik dat alsjeblieft ook voor hem wil opschrijven.
De kalende verkoper legt in één zin de vinger op de zere plek. Nepal zit niet verlegen om watervoorraden en het heldere, gebottelde Himalayawater smaakt bij elke slok naar meer. Maar die voorraden zitten diep weggestopt en het ontbreekt dit land aan de middelen en infrastructuur om ze aan te boren en via waterleidingen te vervoeren naar huishoudens.
Zeker rond deze tijd van het jaar, twee maanden voor de regenperiode, is de watersituatie in het land kritiek. Vanuit het vliegtuig is te zien hoe het rivierennet in Nepal heeft plaatsgemaakt voor uitgedroogde zandbanken. Elke tien dagen komt er precies één uur lang water uit de kraan. Voor hen die zijn aangesloten op het waterleidingnetwerk is dat het moment om de tanks op het dak zo vol mogelijk te laten lopen. Vervolgens zingen zij het met de opgespaarde liters weer anderhalve week uit.
Revolutie
Het leidingensysteem is verouderd en dat komt de kwaliteit van het water niet ten goede. Ook de fotograaf, Pradip, zegt dat hij het water altijd eerst kookt voor hij er ook maar iets mee doet, of dat nu wassen of drinken is. Zijn voorkeur gaat echter uit naar het water dat hij zelf heeft opgevangen in zijn eigen regenwaterton, op het krappe balkon van zijn flatje in Kathmandu.
Pradip is niet de enige die uit de nood een deugd lijkt te hebben gemaakt en de duurzame potentie van regen heeft (her)ontdekt. De Nepalese organisatie BSP-Nepal voert sinds 2004 een Rain Water Harvesting programma uit in samenwerking met RAIN Foundation. De methode is eenvoudig: in de drie maanden dat de moesson over Nepal trekt, ‘oogst’ je het regenwater. Daar kun je in de droge periode vervolgens weer gebruik van maken.
In de bergdorpen van Nepal, daar waar geen waterleidingen liggen, is de waterschaarste het meest kritiek. Geïsoleerd als de bewoners hier leven, zijn ze het meest kwetsbaar voor de gevolgen van klimaatverandering en ontbossing. De bevolkingsgroei en de verstedelijking betekenen een druk op de watervoorraden. De schommeling van droge en natte seizoenen maakt de beschikbaarheid van de waterbronnen nog wisselvalliger. In dorpen die nog niet zo gek lang geleden hun eigen waterbron hadden, moet men steeds verder in het dal afdalen om water te vinden. Hier, in de meest afgelegen nederzettingen van het land, lijkt zich uit noodzaak nu een kleine blauwe revolutie te voltrekken.
Verbluffend
Vanuit het moerassige Nepalganj, ver van de toeristische trekkingroutes, slingeren we in onze Indiase 4×4 omhoog langs de rijstterrassen. Als we de laatste haarspeldbocht achter ons hebben gelaten, blinken de aluminium golfplatendaken van Kubinde ons tegemoet. Dat zijn de daken van de huishoudens die via BSP-Nepal een tank op hun dak hebben geplaatst om regenwater op te vangen.
Het traditionele riet heeft plaatsgemaakt voor aluminium en de daken zijn voorzien van kunststof dakgoten en een afvoerpijp. De pijp komt uit op een grotendeels ingegraven betonnen tank met een inhoud van 10.000 liter. Dat klinkt misschien als een behoorlijke hoeveelheid voor één huishouden, maar als je daar het gebruik van de gemiddelde Nederlander naast legt (123 liter per dag, 45.000 liter per jaar) blijkt dat ineens spaarzaam.
In Kubinde gebruikt Medan, de trotse eigenaar van een van de eerste regenwatersystemen in het dorp, zijn water bovendien niet alleen om te koken en te wassen, maar ook voor de irrigatie van zijn gewassen en de verzorging van het vee. En sinds kort drinkt ook het hele gezin gulzig van het opgevangen water. ‘Eerst was ik bang dat de investering zinloos zou zijn. Maar het water smaakt goed en we worden er niet ziek van’, glundert de boer. ‘Mijn vrouw zegt zelfs dat het zachter is en dat ze veel minder water nodig heeft voor de was!’
Het verbluffend simpele regenwaterconcept heeft verandering gebracht in het dorp. De vrouwen en kinderen zijn vele uren minder tijd kwijt met het halen van water. Daardoor kunnen ze de zorg voor meer vee op zich nemen, of de moestuin uitbreiden en gewassen voor de verkoop verbouwen, vertellen ze – hoewel ze er zelf lachend aan toevoegen dat het nu eerst eens tijd is om van hun welverdiende rust te genieten.
Een andere bijkomstigheid is dat er door de beschikbaarheid van water ook aan hygiëne kan worden gewerkt. Er is water om de handen te wassen, bovendien kan het gebruikt worden voor latrines met een put, zodat uitwerpselen niet meer in beekjes terecht komen. Zo profiteren de nederzettingen benedenstroom van hygiënischer water. Even simpel en effectief als het regenwaterconcept en de systemen vullen elkaar aan: de mest van het vee en de inhoud van het toilet worden opgevangen in een tank.
Dit is een verkorte versie van een artikel dat in de Vice Versa special over water verscheen.