ELDERS - Portugal is altijd een trouwe bondgenoot geweest van de VS. Het NAVO-land is een belangrijk bruggenhoofd voor de Amerikanen in Europa. Ook voor geheime operaties. Een Nederlandse politicus werkte er ooit aan mee.
Portugal is bijna uit de crisis. De minister van Financiën had vorige week goed nieuws voor gepensioneerden. Woensdag riep de OECD de regering nog wel op een groot aantal nieuwe bezuinigingsmaatregelen te nemen, maar premier Coelho wil er vooralsnog niet over praten. In Lissabon stonden intussen bewoners van zes wijken op de stoep van zijn collega van Binnenlandse Zaken om te protesteren tegen het sluiten van veertien politiebureaus.
Het Portugese Parlement is naast alle besognes die voortvloeien uit de eurocrisis nog steeds niet klaar met een onderzoek naar een affaire van meer dan dertig jaar geleden. Op 4 december 1980 verongelukte een vliegtuig met daarin de toenmalige minister-president Francisco de Sa Carneiro, de minister van Defensie Adelino Amaro da Costa en hun beider echtgenoten, op weg naar een verkiezingsbijeenkomst in Oporto. Alle inzittenden kwamen om het leven. Eerdere onderzoeken hebben uitgewezen dat er sprake was van sabotage. Maar de precieze toedracht is enkele jaren geleden opnieuw in onderzoek genomen door een commissie van het parlement, inmiddels de negende. Een van de mensen die nu is gehoord is de journalist Frederico Duarte Carvalho. Hij schreef een boek over de affaire waarin hij een link legt met de Amerikaanse presidentsverkiezingen, gewonnen door Reagan, en wapenleveranties aan Iran in ruil voor vrijlating van door het regime van Khomeiny gegijzelde Amerikanen. Frederico vertelt hier zijn verhaal voor de camera. De grote lijn daarvan staat ook hier en hier.
Volgens de omstreden October Surprise conspiracy theory zou het Amerikaanse presidentskandidatenteam Reagan-Bush in 1980 hebben voorkomen dat zittend president Carter kon profiteren van de vrijlating van de 52 Amerikanen die sinds november 1979 werden vastgehouden in de Amerikaanse ambassade in Teheran. Reagan en Bush zouden Iran zo ver hebben gekregen dat de vrijlating werd uitgesteld tot na de presidentsverkiezingen in ruil voor wapenleveranties en het deblokkeren van Iraanse tegoeden. De gijzelaars kwamen vrij op de dag dat Reagan werd geïnstalleerd als nieuwe president. De wapenleveranties liepen via Portugal en Israël. De toenmalige minister van Defensie van Portugal Amaro kwam er toevallig achter dat Portugese militairen meewerkten aan de deal. Hij zou van plan zijn geweest de zaak aan te kaarten bij de Verenigde Naties, maar zover is het nooit gekomen. Dat de premier ook aan boord was van het vliegtuig waarin hij verongelukte was volgens de advocaat van de familie puur toeval.
Ook het Amerikaanse Congres heeft de zaak onderzocht maar kwam tot de conclusie dat er te weinig bewijs bestond voor deze samenzweringstheorie. Maar het Portugese Parlement is er dus nog steeds niet klaar mee. Het is zeer de vraag of alle feiten rond deze affaire ooit aan het licht zullen komen. Manipulatie van verkiezingen: het zou wat zijn in de VS, het land dat overal in de wereld democratie pleegt te brengen…Wat is dan nog het verschil met, pakweg, Afghanistan?
De medewerking van Portugal aan Amerikaanse operaties is historisch gezien niet vreemd. De Amerikanen hebben het NAVO-land altijd al gebruikt als bruggenhoofd in Europa. Tijdens de dictatuur van Salazar was dat eenvoudig te regelen. Na de Anjerrevolutie werd het even spannend voor de Amerikanen omdat de communisten aan invloed wonnen onder bescherming van de militaire coupplegers. Op zoek naar achtergronden over de banden tussen de VS en Portugal vond ik een interessante uitzending van Andere Tijden van vorig jaar mei over een eerdere poging van Amerikanen tot beïnvloeding van verkiezingsuitslagen, dit keer van de Portugese. Bevreesd voor de groeiende aanhang van de Portugese Communistische Partij besloten de Amerikanen te investeren in de meest belovende concurrent, de socialisten van Mario Soares. Om te vermijden dat die steun zou uitlekken -met het dan te verwachten averechts effect- schakelde de CIA relaties in bij de Europese zusterpartijen. Een medewerker van de Duitse socialistische partijvoorzitter Willy Brandt bemiddelde bij de heimelijke bezorging van grote sommen geld voor de opbouw en de verkiezingscampagne van Soares’ partij. Een van de koeriers was de toenmalige buitenlandsecretaris van de PvdA Harry van den Bergh. Hij reisde op gezag van minister van Buitenlandse Zaken Van der Stoel zelfs met een diplomatiek paspoort. In 2013 leek hij verrast te horen dat hij die reizen naar Lissabon als CIA-agent had gemaakt.