Europa en de Amerikaanse spionnen

ELDERS - De Amerikaanse National Security Agency (NSA) bespioneert de hele wereld. Enkele recente reacties uit verschillende Europese landen.

Het Duitse blad Der Spiegel onthulde deze week op basis van documenten van klokkenluider Edward Snowden dat de NSA -anders dan president Obama beweert- veel verder gaat in zijn spionage dan de bestrijding van het terrorisme. Amerikaanse spionnen zijn actief in de Verenigde Naties, de Europese Unie, het Internationaal Atoomagentschap in Wenen en vele bevriende landen. Het doel is eenvoudig en klassiek: een informatievoorsprong opbouwen op iedereen.  Op politiek, economisch en veiligheidsgebied. Sommigen reageren laconiek: dit is van alle tijden en elk land probeert dat. Het is weliswaar in strijd met diplomatieke codes en internationale verdragen, maar het gebeurt nu eenmaal en is moeilijk tegen te houden. De “fout” van de NSA is alleen dat ze ontdekt zijn. Maar niet iedereen legt zich er zo gemakkelijk bij neer.

In Duitsland gebruikte Peer Steinbrück, leider van de sociaaldemocratische SPD, de onthullingen over de NSA om zijn rivaal bij de aanstaande Bondsdagverkiezingen Angela Merkel (CDU) uit te dagen. Hij wil de onderhandelingen over een nieuw vrijhandelsverdrag tussen de EU en de VS onderbreken totdat volledigheid klaarheid is verschaft over de activiteiten van Amerikaanse spionnen in zijn land. “Wie weet zitten ze ook wel onder mijn bureau”, riep hij uit. Eerder had de Duitse regering verzekerd dat er geen Duitse wetten zijn geschonden, maar dat gelooft niet iedereen.  Net zo min als in de onschuld van de sociaaldemocraten. Merkel had eerder al verwezen naar de betrokkenheid van SPD-kopstuk Steinmeier bij de inlichtingendiensten toen deze partij in 2002 nog in de regering zat. Met de Stasi nog vers in het geheugen zal deze affaire de komende weken nog wel een rol blijven spelen in de Duitse verkiezingsstrijd.

In Engeland, de trouwste Europese bondgenoot van de VS, wordt anders gereageerd op Snowden’s onthullingen. De Britse autoriteiten leveren met alle liefde een bijdrage aan de vervolging van klokkenluiders, journalisten en hun verwanten.  Ze probeerden Glenn Greenwald, die het verhaal van Snowden voor de Guardian  schreef, te intimideren door de arrestatie van zijn partner David Miranda en de inbeslagname van al zijn elektronische apparatuur. De krant zelf werd eerder al  onder druk gezet met het in deze tijd tamelijk onzinnige bevel om alle digitale documenten van Snowden af te geven. Voor het voormalige hoofd van de Londense politie Lord Blair is het allemaal nog niet genoeg. We hebben strengere wetten nodig, vindt hij,  om te voorkomen dat members of the public uit principe staatsgeheimen gaan openbaren. Anders dan de Duitsers vertrouwen de Britten blind op hun geheime diensten, schrijft Christoph Scheuermann in Der Spiegel . En de vriendschappelijke relatie tussen de Amerikaanse en de Britse geheime diensten is nauwelijks een punt van discussie. Dat is dan ook waarschijnlijk de reden dat filmmaker Laura Poitras, die een hoofdrol speelde en nog speelt in de onthullingen van Snowden, in Berlijn aan haar documentaire over deze zaak werkt.

Uit Scandinavië komen andere geluiden. In een unieke samenwerking tussen Aftenposten (Noorwegen), Dagens Nyheter (Zweden), Helsingin Sanomat (Finland) en Politiken (Denemarken) beschuldigen de directeuren van deze kranten de Britse regering naar aanleiding van de actie bij hun collega The Guardian van het in gevaar brengen van de vrijheid van meningsuiting. Dit is een westers, democratisch land onwaardig, schrijven ze. De Britten voegen zich hiermee onder het mom van verdediging van de democratie bij autoritaire landen als China en Iran die iedereen in het westen veroordeelt om hun houdingen tegenover de media.

Laura Poitras is in haar column in Der Spiegel minder verbaasd over het optreden van westerse regeringen. “Our governments do not want citizens to be informed when it comes to the topic of surveillance. The governments of the United States, Britain, Germany, and others would like this debate to go away. It won’t.”

Zou de Scandinavische samenwerking uitgebreid kunnen worden tot een Europees verbond tegen al te vrijpostige Amerikanen en hun helpers? Het Europees Parlement besloot voor de vakantie een onderzoek in te stellen naar aanleiding van Snowden’s onthullingen, maar parlementslid Amelia Andersdotter van de Zweedse Piratenpartij heeft zo haar twijfels. Om te beginnen is er volgens de Amerikaanse mediadeskundige Jay Rosen een verandering nodig in de journalistiek: “Only a more activist press, working together, stands a chance of resisting [the surveillance state].” Een oproep die aansluit bij recente discussies op dit blog.