Energiedialoog als versnelling gebruiken

COLUMN - Misschien waren mijn verwachtingen minder hoog gespannen. Of ik ben al zo vaak beleidsmatig teleurgesteld dat het alleen nog maar mee kan vallen. Of ik word gewoon oud, kan ook. In elk geval hoop ik dat. Maar hoe dan ook: ik ben positiever over het recente Energierapport dan de meeste reacties die ik in de (social) media voorbij heb zien komen.

Kijk, zo’n Energierapport heeft niet de functie van een beleidsplan met maatregelen en actiepunten die in de komende jaren allemaal moeten worden afgevinkt. Het is veeleer een toekomstschets: waar zou het heen kunnen gaan, en waar zou het heen moeten gaan? Ik moet zeggen: waar eerdere Energierapporten neigden tot “’t kan vriezen, maar ’t kan ook dooien”, geeft dit stuk veel meer richting.

Bijvoorbeeld: laten we primair sturen op CO₂, andere grootheden (efficiencyverbetering, hernieuwbare bronnen, innovatie) zijn in dit licht bezien middelen. Dat is een stevige uitspraak. Hoe geven we die handen en voeten? Hoe krijgen mensen en organisaties die liever op alle parameters sturen voldoende comfort dat ook hun wensen en zorgen worden bediend? En: voor CO₂-intensieve bedrijven is op den duur geen plaats meer in de economische herberg. Da’s ook niet mis.

Hoe regelen we dat? Wat is de rol van die industrieën zelf, wat van de overheid? Hoe snel kunnen we gaan in verhouding tot landen met vergelijkbare industrieën die op dezelfde wereldmarkten concurreren? Of: ruimte wordt een sleutelfactor voor de energievoorziening van de toekomst. Klopt: de overwegend ‘ondergrondse’ en weinig zichtbare energievoorziening komt steeds meer bovengronds. En omgekeerd trouwens: wat bovengronds geloosd werd (CO₂ in de atmosfeer) moet juist naar ondergronds (CO₂-opslag).

De effecten van die veranderende energievoorziening worden direct zichtbaar en voelbaar, zeker in een land waar de ruimte schaars is. We zien dat het verzet toeneemt. Hoe gaan we met die omslag om? Wat kan of moet top-down worden bepaald, wat bottom-up? Hoe komen we van een energievoorziening voor de consument naar een energiesysteem van de burger-prosument?

Zo zijn er meer uitspraken in het Energierapport die wel degelijk richting geven, maar die echt niet algemeen aanvaard en onweersproken zijn. Dat daarover een maatschappelijk debat moet worden gevoerd, of in lijn met het Energierapport: een dialoog, lijkt me een terechte constatering. De valkuil is echter dat zo’n debat of dialoog in plaats van de nodige maatregelen komt. Ik denk dat de wat zurige reacties op het Energierapport die vrees verwoorden. Dat begrijp ik: er is de noodzaak van versnelling van de energietransitie, er ligt een Urgenda-klimaatzaak die tot maatregelen noopt, er zijn klimaatafspraken in Parijs gemaakt die uitwerking behoeven, het klopt dat we economische kansen missen als we blijven weifelen, en dat groene koplopers richtinggevende maatregelen nodig hebben waar ze mee verder kunnen.

Dat is allemaal waar, maar dat neemt niet weg dat een aantal wezenlijke transitievragen – hierboven noemde ik er al een paar – wel degelijk gedachtewisseling en beantwoording behoeven. Niet als truc om maatregelen uit te stellen, maar als parallelspoor: én maatregelen voorbereiden, zoals maatregelen om aan de klimaateisen uit de Urgenda-zaak te voldoen, én een aantal wezenlijke strategische kwesties doorspreken. Ik denk zelfs dat een combinatie mogelijk is: via dialoog een aantal maatregelen ontwikkelen en testen, waarna de politiek de knoop kan doorhakken.

Neem het kolendebat: informeer de dialoog met opties en de consequenties van de keuzes, hoor de reacties en opvattingen, formuleer de voorkeursroute, en leg deze ter besluitvorming voor aan de politiek. Openhouden? Dan bye-bye klimaatdoelstellingen. Onteigenen en dichtspijkeren? Dan schadeclaim door de eigenaren. Norm per kilowattuur opleggen? Dan kunnen de kolencentrales wellicht verder met biomassabijstook en CCS. Uitfasering plannen in samenspraak met Duitsland en andere landen? Da’s het meest kosteneffectief, maar zal wel tot 2040 lopen.

Alles heeft zo zijn mogelijke consequenties, hoe wegen de boeren, burgers en buitenlui deze? Luisteren, en dan go for it. Dat kan voor meer issues. Mij lijkt dat wel een verfrissende manier van beleid maken, ook in de wetenschap dat we anders makkelijk verzanden in prachtige plannen waarover iedereen het eens lijkt, maar waarvan de uitvoering toch stagneert omdat er onderhuids nog ongelooflijke meningsverschillen zaten.

Jan Paul van Soest is partner bij De Gemeynt, samenwerkingsverband van adviseurs, denkers en entrepreneurs. Zijn column verscheen eerder op Energiepodium.nl