Is het u ook opgevallen, die overdreven haat die Frans Timmermans plotseling ten deel valt sinds hij voortrekker is voor de lijstcombinatie van PvdA en GroenLinks? Zo kreeg ik vanuit het niets een serie appjes van een tante: dat de voormalige Eurocommissaris een ramp voor het land zou betekenen, aangezien hij als ‘klimaatpaus’ zoveel kapot had gemaakt voor het bedrijfsleven.
“PvdA pluche socialisten! Stikstof en palletbrandstof waarvoor bomen gehakt moeten worden. Door zijn gedram komen veel bedrijven op de rand het het faillissement. Alles wordt in Nederland kapot gemaakt.” Ze eindigde haar tirade met “Walgelijk mens!!” Ik neem maar aan dat ze daarmee Timmermans en niet mij op het oog had.
Afkeer van fatsoen en intellect
Bovenstaande sentimenten zie ik geregeld weerspiegeld op social media. De laatste dagen gaat het over de enorme bedragen wachtgeld waar ‘ons Frenske’ tijdens de verkiezingscampagne aanspraak op maakt. Media nemen dit frame gretig over, met ‘scherpe’ vragen of Timmermans inderdaad multimiljonair is (geschat vermogen: €4,3 miljoen). Gek is dat, ik hoor die vraag nooit stellen aan de schijnbaar sobere premier Mark Rutte, die goed zou zijn voor een vermogen van twee miljoen euro.
Op de een of andere manier worden dit soort frames zorgvuldig bewaard voor politici en bestuurders van progressieve snit, die met twee woorden kunnen spreken en weten hoe je tafelservies behoort te gebruiken. Eerder al werd Sigrid Kaag gebombardeerd tot elitaire heks en Rob Jetten tot klimaatdrammer. Zoek eens op Twitter op ‘het Kaagmens’ en je treft zelf columnisten in een landelijke krant die deze verontmenselijkende term gebruiken.
Femke Halsema werd aan een vergelijkbare behandeling onderworpen. Vanwaar is een deel van Nederland toch zo vatbaar voor een hetze tegen politici met fatsoen, die er blijk van geven wel eens een boek of twee te hebben gelezen?
Afgunst en superioriteitsbesef
Dit verschijnsel is overigens niet nieuw. Het Nederlandse politieke landschap van de afgelopen twintig jaar overpeinzend, moet ik regelmatig denken aan de cynische overpeinzingen over democratie van de Amerikaanse journalist en satiricus Henry Louis Mencken (1880-1956), onder meer verwoord in Notes on Democracy (1926).
In navolging van Nietzsche was Mencken uitgesproken negatief over het overgrote deel van de samenleving: de massa, de meute, het grauw, het plebs. De meeste mensen waren volgens Mencken niet enkel onontwikkeld, maar werden gedreven door emoties en de jacht op vertier. Het was daarom onvermijdelijk dat een democratie uitgebuit zou worden door demagogen en middelmatige stroopsmeerders, die de angsten van de grote massa uitmelken en/of hen naar de mond praten.
Elke eerlijke, intelligente en capabele politicus zal volgens Mencken in een representatieve democratie vroeger of later het veld ruimen, want de meute wordt gedreven door misplaatst superioriteitsgevoel en derhalve afgunst en wantrouwen jegens eenieder die hen overvleugelt. Dat confronteert hen immers maar met hun eigen inferioriteit. Een dergelijke invalshoek vinden we ook bij José Ortega y Gasset in Opstand der Horden en Menno ter Braak in Het nationaalsocialisme als rancuneleer.
Provincialisme
Mencken ziet de kleinburgerlijke geborneerdheid nog het meest vertegenwoordigd in plattelandsmensen.
The yokel hates everyone who is not a yokel—and is afraid of everyone. He is democratic man in the altogether. He is the glory and bulwark of all democratic states. (…) But under this pretension to superiority, of course, there lies an uncomfortable realization of actual inferiority. The peasant hates; ergo, he envies—and “l’envie,” as Heine said to Philarète Chasles, “est une infériorité qui s’avoue.”
—H.L. Mencken, Notes on Democracy
Provincialisme gaat hand in hand met geborneerdheid. De stadsmens is volgens Mencken net iets minder puriteins en haatdragend, maar dat komt omdat hij zich kan vermaken met vertier, en zich op de borst kan kloppen over zijn burgerlijke plichtsbesef.
Onbenullen en huichelaars
Het plebisciet ziet zichzelf desalniettemin graag weerspiegeld in haar vertegenwoordigers, en aangezien de meute nou eenmaal uit onbenullen bestaat, kiest zij dus ook onbenullen. Of huichelaars, die net doen alsof zij het zijn. Wie de intellectuele teloorgang van de Republikeinse partij in de VS aanschouwt, kan niet anders dan zich afvragen of Mencken het wellicht gewoon bij het rechte eind had.
Kijk alleen al naar de Republikeinse presidentskandidaten: wat Ronald Reagan, George W. Bush en Donald Trump vooral met elkaar gemeenschappelijk hebben, is dat ze de gewone man in ‘middle America’ weerspiegelen. Maar waar Ronald Reagan nog kon veinzen iemand met ideeën te zijn, werd George W. vooral bekend om zijn verhaspelingen van gemeenplaatsen. Dat diskwalificeerde hem niet voor het presidentschap: hij kwam op het grote publiek over als een sympathieke buurman die je uitnodigt voor de barbecue in de tuin, zoals überdemagoog Karl Rove opmerkte.
Donald Trump lijkt zelfs ronduit een half-alfabete domoor en een vulgaire schobbejak. Zijn fanatieke achterban zag dat echter juist als teken van zijn authenticiteit. En een flink deel van de Republikeinse kiezers vond het kennelijk niet bezwaarlijk. Anti-intellectualisme en gebrek aan innerlijke beschaving lijken juist te strekken tot aanbeveling.
Liever een imbeciel dan een elitair mens
En zo ging een andere voorspelling van Mencken in vervulling:
… all the odds are on the man who is, intrinsically, the most devious and mediocre — the man who can most easily adeptly disperse the notion that his mind is a virtual vacuum.
The Presidency tends, year by year, to go to such men. As democracy is perfected, the office represents, more and more closely, the inner soul of the people. We move toward a lofty ideal. On some great and glorious day the plain folks of the land will reach their heart’s desire at last, and the White House will be adorned by a downright moron.
—H.L. Mencken, Bayard vs. Lionheart, The Evening Sun, 26/7/1920)
Politici als Obama, Hillary en Al Gore worden daarentegen elitarisme verweten. Niet alleen omdat ze hebben gestudeerd aan elite-opleidingen (dat hadden George W. Bush en Donald Trump ook), maar omdat ze te intelligent, belezen en beschaafd overkomen, en daardoor de indruk wekken boven het klootjesvolk te staan. En dat pikt dat klootjesvolk niet langer. Wat denken die lui wel? Dat ze beter zijn dan wij?
Demagogen
In Nederland doet zich de afgelopen kwart eeuw iets soortgelijks voor. Sinds Pim Fortuyn de politieke, journalistieke en academische kaste wist te framen als ‘Linkse Kerk’, en een flink deel van de kiezers achter zich aan wist te krijgen met vergezichten over een terugkeer naar het Nederland waar Wim Zonneveld nog met heimwee over zong, hebben een hele stoet demagogen en ongewassen apen in maatpak zich een duurbetaald plekje in het parlement weten te veroveren; door onbeschaamd na te papegaaien wat er aan menige toog en in menige verjaardagskring wordt uitgekraamd.
De politieke en bestuurlijke elite, de ‘boven-ons-gestelden’, dat zijn immers maar zakkenvullers en huichelaars, die net doen alsof ze beter zijn dan wij. Die voor ons beslissen dat wij ons moeten onderwerpen aan zaken waar zij zich aan kunnen onttrekken of vanwege hun dikke inkomen geen last van hebben.
Het wordt hoog tijd dat we deskundigheid, intellect en culturele beschaving weer in ere herstellen. De vraag is alleen: hoe?
Reacties (26)
Dit goede verhaal legt de vinger moedig op de zere wonde. Het electoraat weerspiegelt de maatschappij, en die is vanuit een democratisch perspectief in een gevaarlijke fase beland. Nietin de laatste plaats door de ondermijning van de sociale media.Om redenen die goed in dit artikel zijn beschreven.
Wij hebben het stemrecht nu verbonden aan een leeftijdsgrens. Misschien moeten we weer terug naar de oorsprong, en mensen stemrecht verlenen die hiermee verantwoord kunnen omgaan.
Dat zou bijvoorbeeld kunnen door kennisoverdracht, media- inzicht en een stemexamen. Wellicht gekoppeld aan de laatste fase van een opleiding.
Dan heb je 2 vliegen in 1 klap: men heeft kennis en inzicht in maatschappij, sociale media en het democratisch proces, en je krijgt daardoor kiezers die meer verantwoord met politiek en hun stemrecht omgaan.
Kan je nog op Forum voor Democratie stemmen, maar dan wel overwogen en verantwoord…
Los van de kosten die zo’n logistieke operatie met zich mee zou brengen, zou je daarmee een flink deel van de bevolking uitsluiten van het kiesrecht.
Die zullen dat niet zonder slag of stoot accepteren. Het zou enkel nog meer institutionele weerzin en wantrouwen oproepen. ‘Zie je wel’, zouden de uitgeslotenen zeggen: ‘Ze willen ons niet horen. Wij hebben geen stem.’
Het zou de kloof tussen het plebs en de hogeropgeleide elite enkel versterken. Daarmee vergroot men enkel de kans op een revolutionaire fascistische machtsgreep.
Ik schrik hiervan. Los van wat dit oproept aan haat en agressie is het op zich een principiëel anti-democratische gedachte die past in het frame van degenen die de putsch beramen die Prediker al voor zich ziet.
We moeten ons niet laten meeslepen door het cynisme van een oude Amerikaan die in het Interbellum een op Nietsche gebaseerd boek schreef. Het besmeuren van politici die in staat zijn rechts uit te dagen is niets nieuws. Ik mag wel hopen dat die politici dit niet gaan opvatten als een uitnodiging om richting centrum-rechts te kruipen.
Die cynische oude Amerikaan voorzag echter in 1920 al waar de Amerikaanse democratie op uit zou draaien: dat het volk niet de meest capabele mensen naar voren zou schuiven, maar volslagen onbenullen en proleten.
Ronald Reagan was al geen groot licht, maar die was een intellectueel in vergelijking met George W. Bush. En Bush oogt weer behoorlijk intelligent in vergelijking met Donald Trump.
Dan kun je nog tegenwerpen dat Bush en Trump vermoedelijk enkel als winnaar uit de bus kwamen vanwege het rare Amerikaanse kiesstelsel, maar dan nog: waren er geen betere kandidaten op rechts te vinden? Een flink deel van de Republikeinse partij lijkt inmiddels zelfs in de greep van wappies, christelijke fanatici en witte supremacisten.
In Nederland zien we iets vergelijkbaars na de revolte Fortuyn: Wilders, Verdonk, Baudet, Van der Plas… steeds staat er een nieuwe volksmennende patjepeeër op die een bijna magnetische aantrekkingskracht op de volksmeute uitoefent. Kennelijk is daar behoefte aan, veel meer dan aan fatsoenlijke en capabele politici.
Dat ligt dan toch echt aan de houding van de grote meute, die niemand boven zich verdraagt en de attitude ademt: “Wie denkt zus-of-zo wel dat ‘ie is?!”
Het platteland van Amerika in 1926 was natuurlijk wel iets anders dan de provincie in Nederland in 2023, dit om te beginnen. Maar er zijn natuurlijk ook (nog steeds) overeenkomsten). Berucht is natuurlijk de geest die in het platteland van Amerika heerst: daar willen ze niets van Washington weten, en de wetten die ze van daaruit dicteren. Ze maken het daar zelf wel uit, niet die ‘hoge heren’ daar ver weg, die er alleen theoretisch iets van weten.
En daar is nu nog steeds een overeenkomst te vinden met de Nederlanders in Gelderland en Overijssel: hoe zij naar de Randstedelingen kijken, ronduit vijandig. Daar willen ze niets van hebben. Zie daarvoor bijvoorbeeld de ‘comments’ onder de artikelen in De Stentor en De Gelderlander en Tubantia. Je schrikt ervan. Van de verongelijktheid, van de grammatica/spelling, en de kleingeestigheid – en van hoe diep dat zit. Hoe ze zich verdedigen en ingraven tegen die invloed. (Maar het zijn niet enkel de ‘ongewassenen’ (armen) die zich aansluiten bij zo’n tegenbeweging, het populisme heeft helaas ook fans bij hoger opgeleiden. )
Een aantal jaren terug, las ik de roman ‘Oorlogshond’ van de onovertrofen Robert Anker. Het hoofdpersonage sluit zich daarin aan bij een guerrilla beweging die Oost-Nederland onafhankelijk wil maken. Enfin, Robert Anker heeft nooit een slecht boek geschreven.
Wat mij er aan doet denken dat van Free Limbabwe en de W.A.B. (West-Friese AfscheidingsBeweging) al decennia niets meer is vernomen…
“Misschien moeten we weer terug naar de oorsprong, en mensen stemrecht verlenen die hiermee verantwoord kunnen omgaan.”
Ik ben benieuwd waar je die oorsprong meent te ontwaren. Bij mijn weten was voor het algemeen stemrecht het recht op een stem in elk bestuur bijna overal op de één of andere manier voorbehouden aan elites, hetzij in erfelijke zin (adel en de daaraan verbonden geestelijke bovenlaag) of in financiële zin (censuskiesrecht).
Wel grappig dat nu ook bij MAGA republikeinen in de VS eenzelfde “misschien is democratie toch niet “the way”” sentiment geuit wordt!
Volstrekt ondemocratisch dus. Maar idd bij sommigen van mijn zeer linkse collega’s een veel voorkomend (populair?) sentiment.
Persoonlijk vind ik dat we Timmermans premier moeten maken ongeacht de uitslag. Wat democratisch kan zolang het parlement er achter staat. Volgens mij tot nu toe veruit de persoon met de beste papieren, veel internationale ervaring en weet als geen ander hoe de hazen lopen in Europa. Dat is toch de belangrijkste functie van een premier tegenwoordig, veel meer dan of je leuk met een hamer kan slaan op vrijdagmiddag.
Verder; de kiezer is een oelewapper, altijd geweest, denken dat je onder kiezers een verstandige selectie van stemgerechtigde kan maken is daar een goed voorbeeld van.
Anti-intellectualisme is ook van alle tijden, kijk naar een willekeurige revolutie in de wereldgeschiedenis die de ongewassen massa weet te mobiliseren en zie wie er meestal als eerste op het hakblok eindigen. Veel mensen kunnen intellectuele superioriteit niet uitstaan en doen niets liever dan de fik er in steken. Sociale media zijn zoals we allemaal inmiddels wel weten daar bij uitstek geschikt voor.
Beetje raar om Fortuyn dit stukje in te trekken. Die is namelijk wel een beetje wat meer dan ‘onheus bejegend op sociale media’: die is gewoon afgeknald. Sowieso, een beschouwing van de keerzijde ontbreekt hier. Dit is Sargasso – een site die (anoniem geuite) vrijheid van meningsuiting hoog in het vaandel hoort te hebben, geen ‘oh ze eten hier niet met mes en vork’, snobistisch (en dus zelfs, afgaande op het eerste reageersel, anti-democratisch) gebabbel over onbeschaafde mensen. Is Prediker een alt van Sander Schimmelpenninck?
Die vaak geciteerde slotregel van Van Randwijks gedicht. Maar eerder in dat gedicht staat iets wat je zou kunnen lezen als advies:
Kennis over de inzet van en de omgang met tafelservies lijkt mij eerder een zaak voor butlers en bedienden. Tafelbestek daarentegen…
Voor het overige: https://sargasso.nl/hey-gutmensch-hier-instructies/
(Is het trouwens een idee om ergens bij de omroepen iets te hacken zodat al die saaie blauwe pakken op tv een vrolijk bloemendessin krijgen?)
@beugwant – Voor vrolijke bloemendessins verwijs ik graag door naar de schoenen van Hugo de Jonge…
Als voormalig plattelandsbewoner herken ik wel iets van het minderwaardigheidscomplex en hoe dat tot wantrouwen of misschien zelfs ressentiment zou kunnen leiden. Maar stadsbewoners als Mencken roepen dat wantrouwen en ressentiment ook wel over zichzelf af, met hun arrogantie. Eerlijk gezegd vind ik het uitventen van dergelijke misplaatste gevoelens van superioriteit net zo dom als het gedrag van die ‘kleinburgerlijke plattelandsmensen’.
Hillary’s ‘deplorables’ heeft haar iig weinig stemmen opgeleverd.
Ik zeg ook niet dat Timmermans dit soort dingen moet roepen.
Maar laten we wel zijn: het gros van de mensen die op Timmermans, Kaag en Femke Halsema schelden, zijn gewoon niet de meest belezen of beschaafde types.
Wat moet je daarmee? Vroeger kon je ze nog negeren.
Dat zou nog best eens mee kunnen vallen als je ze in het echt zou spreken. Bovendien zijn die schreeuwers natuurlijk niet representatief voor plattelandsmensen. Zelfs niet voor kleinburgerlijke plattelandsmensen. De realiteit zit veel minder simpel in elkaar dan je met zulke opmerkingen suggereert.
Ik bedoel overigens niet te zeggen dat je al dat gescheld en gedreig dus maar moet accepteren. Integendeel. Maar doen alsof de hele achterban van BBB of PVV uit primitieve holbewoners bestaat is weer het andere uiterste. Er zijn mensen die echt reden hebben om ontevreden te zijn over de politiek van gevestigde partijen. En niet iedereen kan het zich veroorloven om uren per week in een studeerkamer alles wat los en vast zit te lezen, om vervolgens de intellectueel uit te hangen. Ze hebben wel wat anders aan hun hoofd.
Dit. Wat je er mee moet zou ik ook niet weten, maar voor een flink deel zijn het mensen die inderdaad reden tot klagen hebben, maar daarnaast ook die stelselmatig worden voorgelogen door populistische politieke partijen, rioolmedia en op social media. Zaak is dan in ieder geval om de structurele oorzaken te blijven benoemen en bestrijden, en niet de mensen die soms ook gewoon goedgelovig en ongelukkig zijn.
Bovendien is die demagogie en desinformatie die de onvrede (en dus ook de extreme vormen daarvan, zoals agressie) voedt vaak afkomstig uit de ‘beschaafde’ stad. In de VS bijvoorbeeld van Fox News en News Corp uit New York. (Terwijl dat ‘linkse’ CNN dan weer opereert van het conservatieve zuiden: Atlanta, Georgia). En in Nederland hebben we de respectabele universiteit van Leiden, die een grote rol heeft gespeeld bij het ontstaan van de meest extreme partij in de Kamer en de bijbehorende fascistenomroep bij de NPO. Het echte onfatsoen loopt in maatpak de boel te belazeren.
En wat je ermee moet? Ik denk bij discussies hierover nog wel eens aan dit filmpje met Van der Laan. Dit lijkt me wel een goede methode voor politici. Niet op een neerbuigend toontje zeggen dat je ‘begrip’ hebt, om vervolgen over te gaan tot de orde van de dag. Maar echt aandacht tonen. En dat betekent ook dat je mensen ongezouten repliek geeft als ze onzin uitslaan. Redelijke mensen kunnen dat best hebben. En van onredelijke types moet je je niet teveel aantrekken.
Hehehe, ach, Eberhard van der Laan en zijn replieken. Toen Occupy haar tenten had opgeslagen op het Beursplein in Amsterdam, liep dat een beetje uit de hand: te veel tenten, te veel lawaai en te veel drank, en stank (van de wiet). Enfin, Van der Laan woonde een vergadering bij van de Occupyers, luisterde naar hun argumenten, en voegde zich moeiteloos naar de clubprotocollen: alles wat gezeg werd, A L L L E S, werd massaal herhaald door de groep (En er werd daarbij gewapperd met de handjes boven het hoofd).
Dus op een gegeven moment zei Eberhard van der Laan: “Morgen gaan we naar de kapper, en zoeken we allemaal een baan.” En daar ging het koor: “Morgen gaan we naar de kap – ho, wacht ‘ns even.” (Van der Laan achterlatend met een grijns).
Eens, maar ik wil een uitzondering maken voor Kaag. Kaag heeft hard gefaald op het dossier Kabul en verdient daardoor, in mijn ogen, het niet om ooit nog een post van enige relevantie in de publieke sfeer te bezetten. Mensen grijpen wat mij betreft wat snel naar de koppelriem als het gaat om Kaag en roepen dingen als: ze krijgt kritiek omdat ze een vrouw is etc. Ik heb daar geen mening over, maar ik denk wel: Kaag heeft de kans gekregen om te laten zien wat ze waard was – nota bene daar waar ze sterk hoorde te wezen – trouble in the Muslim world – en heeft dat keihard en achteloos uit haar handen laten vallen.
Laat ik het de ‘seksisme’ argumentatie omkeren: als Kaag een man was geweest, die zo hard faalde in casu Kabul als zij deed, dan had niemand z’n traantjes gedroogd en iets geroepen over seksisme: dan was hij met pek en veren de stad uit gejoeld (en had hij zeker niet een leuke tweede kans als minfin gekregen).
Hugo de Jonge is op het coronadossier nog veel harder door het ijs gezakt, en mag het op een zo belangrijk dossier als Volkshuisvesting gewoon nog eens proberen. Niks pek en veren.
Zo werkt het in Den Haag trouwens ook niet. Zolang je goed ligt bij je eigen partij kun je eindeloos door.
De kritiek op Kaag is bovendien niet gestoeld op haar functioneren. Niemand heeft het over het ambassadepersoneel in Kaboel, want dat zijn Afghaanse vluchtelingen en daar zit niemand op te wachten. Vooral de VVD niet. Doet het slecht in de verkiezingen.
De aversie tegen Kaag is ook al veel ouder dan dat. Die aversie zit ‘m erin dat ze elitair overkomt. Dat pikt men niet van een fatsoensmens en zeker niet van een vrouw (wel van een praalhans als Baudet, maar die verpakt dan ook toogpraatjes in die hete aardappel van ‘m. Dan vind men het weer mooi: een van hunnie zegt het ook!).
Ik ben het wel eens, maar negeren is ook nu een optie. Maar wat is de reden van het gebrek aan stijl en gevoel voor maat?
Als je maatschappijleer, media, democratie en politiek als volwaardig standaardvak in alle opleidingsprogramma’s opneem, en onderdeel van het examen laat zijn, heb je een positieve bijdrage aan het terugdringen van politiek analfabetisme, onbenul, onwetendheid, vooroordelen over politiek, en wellicht creeer je zelfs enthousiastme voor de politiek.
Het argument van dreigende coups van extreem rechts, doet mij erg denken aan de ooit verwachte chaos van vrouwenstemrecht, de automobiel in plaats van paard en wagen en de fiets. Angst moet wel reeel zijn, anders wordt het hysterie en demagogie.
Waarom zou je mensen wel kennis over algebra en meetkunde en ICT bijbrengen, of geschiedenis, en dit in het examen opnemen, en politiek inzicht niet?
Met een slecht cijfer voor de eerste vakken krijg je geen baan waarin dat vereist wordt.
Ik heb nog geen stakingen gezien of rechts extremistische coups hierdoor.
Of kom met een idee voor een alternatieve oplossing voor dit grote probleem van politieke verloedering, dat je zelf goed beschrijft.
Maar dan wel gewoon onder je eigen naam.
Dan weten we wie wat beweert.
Dat gedweep met Nietzsche zie je vooral op rechts. Bij de types die in Silicon Valley zitten en de liberale cultuur daar veranderen in een reactionaire cultuur. En bij hun fans, de wat minder begaafde types die hun digitale helden als godenzonen adoreren. Voor hen zit het dweepzieke volk op links. De Obama stemmers, dat is het klootjesvolk. Daar zitten de npc’s met een slavenmentaliteit. Ook al is er niemand die Obama zo adoreert zoals zij Elon Musk adoreren. Ik heb niks met dat denken, van mij mag het elitarisme daar op rechts blijven. Links moet het maar houden bij saaie, bloedeloze, universele humanitaire waarden. En wegblijven van de moral panic die conservatieven hadden toen zij zich bedreigd voelden, zoals #8 zegt.
Op een ander niveau, onderwijs kan wel beter. In mijn ervaring zijn veel jongeren heel erg geinteresseerd in de wereld, veel meer dan ik zelf vroeger. Die nieuwsgierigheid heeft denk ik dezelfde bron als de angst bij ouderen, er zijn geen grote ideeen waar ze zich aan vast kunnen houden, en dan is alles opeens mogelijk. Maar nieuws via de media is vluchtig en ze zien door de bomen het bos niet meer. Daar kan je wat in verbeteren.
Wat ben ik toch blij dat ik niet meer in Nederland woon als Frans Timmermans aan de macht komt. Ik zou ik nooit meer terug willen. In het buitenland is het toch beter te vertoeven dan in Nederland.