Het was groot nieuws: energiebedrijf Vandebron laat bezitters van zonnepanelen voortaan vaste kosten betalen voor het terugleveren van stroom aan het net. Volgens hen zou dat eerlijker zijn. Is dat zo? En hoe rechtvaardig verloopt de energietransitie überhaupt? Een bijdrage van Laura Mol (Studium Generale Utrecht) over de recente zonnepanelen-discussie.
De daken glimmen je in veel wijken tegemoet: momenteel telt ons land bijna twee miljoen woningen met zonnepanelen, dat komt neer op één op de vijf huizen. Nederland is daarmee Europees koploper als het gaat om geïnstalleerd vermogen zonne-energie per persoon. De beschikbare stimuleringsregelingen voor duurzame energieproductie zijn een belangrijke aanjager van de populariteit. De energietransitie is dus in gang gezet, maar dat gaat niet zonder slag of stoot. Bestuurskundige Kees van der Wel promoveert aan de Universiteit Utrecht, hij onderzoekt welke publieke waarden op het spel staan bij de ontwikkeling van slimme lokale energiesystemen. Hij benadrukt dat er financiële, technische en ecologische hobbels zijn, maar dat de energietransitie bij uitstek een rechtsvaardigheidsvraagstuk is. Het nieuws over de gewijzigde koers van Vandebron illustreert dat.
Salderen
In 2022 is er maar liefst 46% meer zonne-energie opgewekt door Nederlandse huishoudens dan in 2021. Goed nieuws, maar slechts een klein percentage van het totale energieverbruik van Nederland wordt gedekt door zonne-energie. Dat komt deels omdat eigenaren van zonnepanelen de stroom niet gebruiken maar terugleveren aan het net. In Nederland mogen we zonnestroom salderen. Dat betekent dat de zonne-energie die je in de zomer aan het energienet levert in de winter verrekend wordt. De nadelen van salderen zijn inmiddels groter dan de voordelen. Zo kost het ‘gratis’ terugleveren van stroom aan de panelenbezitters de energiebedrijven veel geld en dat wordt betaald via de energierekening van álle huishoudens. Op die manier betalen mensen die geen panelen hebben (vaak de lagere inkomensgroepen) jaarlijks zo’n 200 euro mee aan de teruglevering van stroom aan de mensen die wel panelen hebben. Vanwege de explosieve toename van zonne-energie (en dus teruglevering) lopen de kosten steeds verder op. Energiemaatschappij Vandebron heeft daarom besloten om dit naar eigen zeggen eerlijker te verdelen, al naar gelang van verbruik en teruglevering.
Eerlijk
Het valt Van der Wel op dat Vandebron het woord ‘eerlijk’ gebruikt en hij is daarover blij verrast. “In discussies over verduurzaming gaat het vaak over technische uitdagingen, ecologische effecten of financiële voor- en nadelen. Het gaat in veel mindere mate over sociale implicaties en rechtvaardigheidsoverwegingen. Dat het bedrijf Vandebron dat wel doet vind ik heel positief.” Hij benadrukt dat elke keuze andere implicaties heeft voor verschillende groepen in de samenleving. Het voordeel van de één, is soms een nadeel voor de ander. Er bestaat niet één antwoord op de vraag of iets rechtvaardig is. De interessante vraag is daarom niet of iets rechtvaardig is, maar voor wie en hoe.
Eigenaren van zonnepanelen hebben bijvoorbeeld een flinke investering gedaan en gerekend op een bepaalde terugverdientijd, die kan door de nieuwe regeling in de soep lopen. Op X (voorheen Twitter) uitten sommigen dan ook hun ongenoegen over een “gebrek aan solidariteit” en dat ze het besluit zien als “een bestraffing van mensen die de wereld redden”. Het WRR rapport over klimaatrechtvaardigheid (feb.2023) stelt dat er veel verschillende manieren zijn om na te denken over de verdeling van klimaatkosten. De herkomst van deze verdelingsbeginselen ligt in de politieke filosofie en ethiek. Er zijn vier categorieën: ‘grootste nut’, ‘individuele rechten en vrijheden’, ‘draagkracht en solidariteit’ en ‘bijdrage en profijt’. Het rapport concludeert dat het huidige klimaatdebat verbreed moet worden en dat het klimaatbeleid als een verdelingsvraagstuk benaderd dient te worden. Dat is wat er in de zonnepanelendiscussie nu gebeurt.
Duurzame subsidies
Met de verdelingsbeginselen in het achterhoofd rijst de vraag: moeten de salderingsregeling en alle andere duurzame subsidies dan op de schop? Van der Wel: “Enerzijds is al jaren bekend dat vooral welgestelden van de salderingsregeling profiteren. Dat is in zekere zin exemplarisch. De winnaars van de energietransitie zijn vaak welgestelde mensen met de middelen en mogelijkheden om stappen te zetten. De verliezers zijn achtergestelde mensen die wonen in slecht geïsoleerde (huur)huizen zonder zonnepanelen, warmtepomp, zuinige apparaten of elektrische auto voor de deur.”
Anderzijds is de salderingsregeling een belangrijke aanjager geweest voor zonnepanelen. “Het is natuurlijk ook fair dat mensen profijt hebben van hun investering. Het is ook de vraag of we tempo houden in de energietransitie als zulke financiële prikkels wegvallen. Dan zijn we straks allemaal verliezers, want we hebben allemaal baat bij het afkicken van fossiele brandstoffen.”
Publieke discussie
Het is dus belangrijk om beleid te maken met rechtvaardigheidsoverwegingen. Van der Wel vindt ook dat die overwegingen in de publieke sfeer gedeeld moeten worden. Op de website doet Vandebron een boekje open. Ongetwijfeld zullen er toch boze of ontevreden Vandebron-klanten zijn, die kunnen overstappen, maar ook andere leveranciers overwegen de heffing in te voeren. Gaat dit zonnepanelen een slecht imago geven en gaan mensen twijfelen of ze eraan beginnen? De tijd zal het leren. Deze discussie laat maar weer eens zien dat de populairste slogan tijdens klimaatdemonstraties “What do we want? CLIMATE JUSTICE! When do we want it? NOW!” makkelijker gezegd is, dan gedaan.
Meer weten over klimaatrechtvaardigheid en meepraten? Op 23 oktober een avond met politicoloog dr. Fatima Denton en advocaat dr. Tim Bleeker over The road to climate justice.
[overgenomen van Studium Generale Utrecht]
Reacties (15)
dat ze het besluit zien als “een bestraffing van mensen die de wereld redden”
De wereld wordt niet gered door te stroom leveren als die niet nodig is.
De eigenaren van zonnepanelen lijken een beetje op de bank die een paraplu uitleent als de zon schijnt, en hem terug vraagt als het regent.
aanvulling:
Waarschijnlijk hebben extra zonnepanelen nog best nut, want soms is wel behoefte aan meer elektrisiteit.
Maar dat zal dan moeten blijken uit de opbrengsten (financiëel en elektrisch) op momenten dat er behoefte aan is.
Door salderen duurder te maken zal de opkomst van pariculiete accu’s versneld worden en heb je bij voldoende zonnepanelen voor elektriciteit de energieleverancier niet meer nodig. Schot in eigen voet. Gas wordt langzaam uitgefaseerd. Daarna hebben we ze voor gas ook niet meer nodig. Decentrale, eigen of collectieve energieopwekking is de toekomst, zonder grote rol van energiemaatschappijen.
Kortom: zonnepanelen op woningen en bedrijfspanden zijn niet in het belang van energieleveranciers.
Misschien is dat wel de achterliggende gedachte om salderen duurder te maken. Ontmoediging.
“De wereld wordt niet gered door te stroom leveren als die niet nodig is.” en dat is het valse frame. Overdag lijkt het niet nodig, maar dat komt omdat het grootste deel van de elektra fossiel opgewekt wordt. Het is de zonne ‘druppel’ die de emmer doet overlopen en voor het overschot zorgt?
Nee, het doel zou moeten zijn dat fossiel afschaalt en vervangen wordt door duurzaam.
Niet dat fossiel gewoon blijft produceren , de leveranciers verbruik tegen top tarief in rekening brengen en de zonnepaneel bezitter daar voor moet opdraaien.
En dit alles is het gevolg van politieke keuzes. Het moest geprivatiseerd worden. Nu zijn we de dupe van die keuzes.
Vandebron is nog mild: hij rekent alleen kosten voor het transport van de elektrisiteit.
De volgende stap is dat leveranciers meer geld krijgen als er veel behoefte aan elektrisiteit (en weinig zon of wind) is.
Met slimme meters moet dat te regelen zijn.
Als de prijs laag is, kan een leverancier besluiten om niet aan het net te leveren, maar:
– de auto op te laden
– de was te doen
– de vriezer laten koelen
Afnemers zouden uiteraard dezelfde keuze kunnen maken bij een lage prijs.
Wat ik niet goed begrijp is waarom het niet mogelijk wordt gemaakt dat eigenaars van zonnepanelen de opbrengst in de buurt delen. Zal wel weer te complex zijn, juridisch en/of technisch. Maar is dit niet de meest logische oplossing voor de problemen die hier beschreven worden?
Als in de middag de opbrengst van pv-panelen het hoogst is, is ook bijna niemand thuis.
Niet alleen werken de meeste mensen, maar buiten de wasmachine, wasdroger en afwasmachine is het verbruik van elektriciteit nihil. Zomers is de koelkast de grote verbruiker* en in de winter de waterpomp van de CV-ketel of de warmtepomp, maar dan is er nauwelijks opbrengst van pv panelen.
Ledlampen zijn ultrazuinig, je laptop inmiddels ook, en de Tesla staat op het werk aan de laadpaal.
* tenzij iedereen massaal aan de airco gaat, zoals helaas op veel plekken het geval is.
Jos, dat is zeer goed mogelijk, dat is het ‘slimme netwerk’. Zoiets aanleggen duurt decenia. Toen de netbeheerders dat in 2010 voorstelden werd het afgeschoten. De elektra markt was net geprivatiseerd, de overheid kon het niet maken om nu fors in slimme netwerken (en bijbehorende leveranciers) te investeren. Dat was de politieke keuze van destijds (en nog steeds!).
De markt zou het oplossen. En die oplossing kennen we, de burger mag betalen.
Toch is het niet logisch om:
1. Niet bezitters van zonnepanelen te laten profiteren en wel – bezitters te belasten waardoor hun terugverdientijd sterk wordt verlengd
2. Dat een energieleverancier de taak van de overheid overneemt om mensen met vermeende laagste inkomens te compenseren.
Ik zoek naar een verborgen verdienmodel van de energieleverancier, want dat is zijn doelstelling.
Bezitters van zonnepanelen worden niet belast (behalve dan de gewone inkomstenbelasting)
Vandebron laat bezitters van zonnepanelen betalen voor het transport van de elektrisiteit die ze opwekken naar de afnemers.
De energieleverancier beweert dat de mensen zonder zonnepanelen hiervoor opdraaien en dat klopt.
Net zoals de supermarkt de betalende klanten extra laat betalen om winkeldiefstallen te compenseren, en nette bestuurders extra premie betalen door de wegpiraten die veel schade maken, enzovoorts.
En zoals verzekeraars proberen de riskante klanten meer te laten betalen, laat Vandebron mensen betalen die meer van het netwerk gebruik maken. Dus: Vandebron laat 1 groep meer betalen, en daar zit zijn winst.
Lopen zij naar de concurrent? Mooi! Want op deze groep lijdt Vandebron verlies (ze leveren elektrisiteit als de marktprijs laag is, en krijgen het terug als de marktprijs hoog is).
En als de concurrentie tussen energieleveranciers goed werkt, zullen de concurrenten dit overnemen.
En als de concurrentie nog beter werkt, kunnen ze de verbruikers (met of zonder zonnepanelen) een lager tarief bieden.
De netwerkkosten liegen er anders niet om, ook vóór de panelenhausse was dat al snel de helft van de rekening.
Maar er is ook nog zoiets als kapitalisme. Waarom zou je de klant een lage prijs bieden, als bewezen is dat die bereid is ook de hoge prijs te betalen?
Het klopt dat de welgestelden met eigen dak en oprit en EV het meest profiteren, ook van de subsidies.
Het klopt dat je in de zomer overdag massaal stroom levert als de prijzen laag zijn, en die stroom ’s avonds en in de wintermaanden weer afneemt als de prijzen hoog zijn.
Zolang er geen partijen zijn die die middagstroom massaal opkopen om in buurtaccu’s op te slaan of er waterstof van te maken, blijft dat probleem van leverprijs vs afneemprijs bestaan. En daar zal een prijskaartje aan moeten hangen.
Het enige wat men m.i. voortdurend vergeet is dat panelenbezitters flink bijdragen aan de beperking van o.a. de CO2 uitstoot, en dat er voor al die stroom geen gas/olie/kolen geïmporteerd hoeven te worden, hetgeen gunstig is voor de betalingsbalans en onafhankelijkheid van het buitenland of Rusland. Daar zou dus een vergoeding voor kunnen komen.
Daar zou dus een vergoeding voor kunnen komen.
Inderdaad (of een heffing voor de CO2-uitstoot natuurlijk).
Hoe dan ook: een hoge vergoeding als er veel behoefte aan elektrisiteit is, zal de co2-uitstoot meer beperken dan een vergoeding voor elektrisiteit die niemand nodig heeft.
Aan de andere kant kan die ‘elektriciteit die niemand nodig heeft’ wel een stimulans zijn om in te spelen op wisselingen in aanbod, en dus ook in de prijs. Via investeringen in energieopslag, bijvoorbeeld. Of andere innovaties.
Je moet je ook niet blindstaren op het verbruik van huishoudens. Volgens mij is dat zo ongeveer 30% van het totale elektriciteitsverbruik in Nederland. Meer flexibiliteit bij grote, industriële verbruikers kan ook bijdragen aan de oplossing.
Wat is het nu, woningen of huizen?
Twee miljoen maal vijf is tien miljoen.
Maar Nederland heeft maar 8 miljoen “woningen”.
En een flink deel daarvan zal in flats ondergebracht zijn of oude binnenstadwoningen met meerdere appartementen.
Kortom, onduidelijkheid alom.