Een kwestie van hermeneutiek

Zijn de Bijbel, de Koran en Mein Kampf één pot nat? Wie vorige week de discussie tussen Gert-Jan Segers, Gerard Spong en Natascha van Weezel bekeek, zou bijna denken van wel.

Ter discussie stond of Mein Kampf verboden moest blijven. Spong meende van niet, maar Segers (christen) en Van Weezel (Joods) vonden het idee dat Mein Kampf straks in dikke stapels bij de Bruna ligt maar een griezelig idee.

Daar haalde de redactie van Pauw een aardige troef uit de mouw. Want stonden de Bijbel en de Koran niet eveneens vol met haatdragende passages en oproepen tot geweld jegens homo’s en ongelovigen?

Acteur Porgy Franssen droeg een aantal passages voor waar de honden inderdaad geen brood van lusten. Waarna Spong er fijntjes op wees dat men dergelijke passages in Oeganda wel degelijk aanvoert om homo’s op te jagen en ter dood te brengen. Peter R. de Vries viel hem bij: ook in de VS kwam het verzet tegen homo- en vrouwenrechten vooral van de kant van christelijke fundamentalisten.

Duidelijke zaak, zo lijkt het: wie Mein Kampf wil verbieden, kan er weinig tegenin brengen als men ook de bijbel of de koran wil verbieden.

Toch knaagt er iets. Want de Bijbel en de Koran mogen dan vol akelige passages en oproepen tot geweld en genocide staan, ze kennen beiden een lange uitlegtraditie waarin dergelijke passages worden gerelativeerd, ingeperkt en ondergeschikt gemaakt aan wat joden, christenen en moslims als de hoofdboodschap ervaren. Zo’n uitlegtraditie kent Mein Kampf nauwelijks.

In de theologie noemt men die uitlegtraditie en het effect op hoe de gelovigen hun heilige boeken lezen hermeneutiek. Hermes was in de Griekse mythologie de ‘boodschapper van de goden’. Zo draagt hij namens de godenraad de nimf Calypso bijvoorbeeld op om Odysseus vrij te laten.

Joden, christenen en moslims lezen hun heilige boeken niet blanco. Ze zijn al voorbewerkt met verhalen, gebeden, leerstellingen, feesten, die hen sinds hun jeugd keer op keer voorgehouden worden en die goeddeels bepalen hoe ze tegen hun heilige boeken aankijken; wat ze daarin naar de voorgrond halen en wat ze als secundair beschouwen, en hoe men passages daaruit van toepassing acht in het heden.

Wie een christen wel eens de oproepen tot genocide in het Oude Testament heeft voorgehouden, zal dit antwoord vast herkennen: zo’n christen werpt onmiddellijk tegen: ‘Ja, maar dat is het Oude Testament, dat gold voor die mensen toen, maar sinds Jezus op aarde kwam is dat allemaal niet meer van toepassing.’

Iets soortgelijks gebeurt als je een moslim passages voorhoudt over het inhakken op de nekken van de ongelovigen en dat men hen moet bestrijden, waar men die ongelovigen maar vindt: ‘Ja, maar dat moet je wel in de context van die tijd zien. Het was oorlog. Allerlei Arabische stammen probeerden de moslims uit te roeien. De jihad is puur een verdedigingsoorlog.’

Zelfs fundamentalistische moslims passen dergelijke passages in de regel zo toe, dat zolang de staat hun lijf en leden beschermt, en hen de islam laat praktiseren, de islamitische leer geen gewapende opstand toestaat: dat zou maar voor maatschappelijke chaos zorgen, fitna.

Het heeft dan ook niet zoveel zin om teksten uit de bijbel of de koran te trekken, en moslims of christenen daarmee te lijf te gaan en te bewijzen dat hun boek verderfelijk is. Uiteindelijk blijkt het er keer op keer helemaal niet zoveel toe te doen wat er nu precies wel of niet in het heilige boek staat. Veel belangrijker is: hoe lezen gelovigen hun heilige boek; wat halen ze daarin naar voren en wat schuiven ze naar de achtergrond als minder belangrijk of behorend tot het verre verleden?

Kortom, het komt uiteindelijk neer op een kwestie van hermeneutiek.