ACHTERGROND - Het is vandaag de Dag van Europa. Er zal ongetwijfeld wat officieels gebeuren dat me, ofschoon ik me wel degelijk verbonden voel met iets dat groter is dan Nederland, niet wezenlijk interesseert. Toch leek het me leuk er even aandacht aan te besteden – en wel door een lijstje te maken van zaken die de diverse mensen in Europa verbinden. Een Europese Canon, zogezegd. Het is natuurlijk al eerder gedaan, door de onvergetelijke Pieter Steinz (Made in Europe), maar hij gooide een hele kaartenbak om en bood zo méér dan we konden behappen.
Uiteraard is Europa ondefinieerbaar, al liggen sommige thema’s voor de hand: het Vaticaan, de Académie des sciences, het Britse Parlement en de Preußische Kriegsakademie lijken me onbetwistbaar deel uit te maken van de institutionele kern. Turkije en Rusland liggen in de periferie maar horen er zowel geografisch als cultureel bij. Verschijnselen als stadsvorming, migratie en het neoliberalisme horen weliswaar bij Europa maar zijn ook daarbuiten te vinden. Ik zou niet zo snel een temporele afbakening kunnen geven, maar ik denk dat het moment waarop de eenheid van Latijnse taal en de Romeinse cultuur de pluriformiteit van de IJzertijdtalen en -culturen verving, een redelijk startpunt is.
Europese canon
- Rond 200: het Romeinse Rijk: het idee dat andere culturen je iets te bieden kunnen hebben en dat je op andermans schouders staat
- Rond 600: de Avaren: de scheiding van westelijk en oostelijk Europa
- 732: Karel Martel: de slag bij Poitiers (met eerste vermelding van “Europenses”) als model voor Europa, dat christelijk, Frankisch, Latijn-schrijvend en karolingisch is
- Rond 800: Karel de Grote: Karolingische Renaissance en kopiistenactiviteit
- Rond 1000: de Waterschappen: democratische samenwerking
- Rond 1100: de Kruistochten: pan-Europese samenwerking
- Rond 1200: het Vaticaan: spreekt vanzelf
- Rond 1200: de universiteit: een Europese omvorming van de madrasa
- Rond 1200: het Romeins Recht (een selectie, gebaseerd op islamitische criteria, wordt een pan-Europees rechtsstelsel)
- Rond 1250: de Scholastiek: een pan-Europese filosofie
- Rond 1400: de Renaissance: Europa adopteert de Romeinse cultuur als voorbeeld
- 1453: Mehmet de Veroveraar neemt Constantinopel; het Ottomaanse Rijk wordt een speler in het Europese concert
- Rond 1500: het Humanisme: een pan-Europese culturele stroming, gebaseerd op een wetenschappelijke omgang met teksten
- Rond 1500: de Grote Ontdekkingen: Europa ervaart de ontoereikendheid van de eigen kennis
- 1543: de Wetenschappelijke Revolutie: Vesalius en Copernicus beginnen ermee
- Rond 1550: de Reformatie en de Contrareformatie: aanpassing van het Latijnse christendom aan de nieuwe denkbeelden
- Rond 1578: het handelskapitalisme: met de alteratie van Amsterdam breekt een wezenlijk nieuwe economische ordening door.
- 1605: de roman (Don Quichot) en het toneel: spreken voor zich
- 1648: Vrede van Westfalen: het principe van het machtsevenwicht doet zijn intrede
- 1650: Modern nationalisme, gebaseerd op taal (in dit jaar verscheen Marcus Zuerius Boxhorns De Graecorum, Romanorum et Germanorum linguis earumque symphonia dissertatio)
- 1653: instelling van de Preußische Kriegsakademie (heette toen nog Ritterakademie): spreekt vanzelf
- 1666: instelling van de Académie des sciences: spreekt vanzelf
- 1688: het Britse Parlement nodigt een koning uit: spreekt vanzelf
- Rond 1700: de Verlichting: spreekt vanzelf
- 1703: Peter de Grote sticht Petersburg; Rusland wordt een speler in het Europese concert
- Rond 1750: de Agrarische Revolutie: Europa breekt weg uit de beperkingen van de agrarische samenleving
- Rond 1780: de Revolutie van het Westen: eerst in Holland, daarna in Frankrijk en de rest van Europa
- Rond 1800: de Industriële Revolutie: spreekt vanzelf
- 1817: het Liberalisme (in dit jaar verscheen Ricardo’s Principles of Political Economy and Taxation)
- 1821: het Filhellenisme: Europa adopteert naast Rome ook Griekenland (en Griekenland wordt onafhankelijk)
- 1848: Constitutionalisme: spreekt vanzelf
- 1876: het Socialisme (de Eerste Internationale): spreekt vanzelf
- 1885: het Europese Imperialisme (het Congres van Berlijn): spreekt vanzelf
- 1911-1921: de Instorting van het Europese statensysteem
- 1939: het Molotov-Ribbentrop-pact: verscherping van de tegenstelling tussen Oost en West-Europa
- 1942: de Wannseeconferentie: spreekt vanzelf
- Vanaf 1943: de Dekolonisatie: instorting van de Europese imperia
- 1949: het Feminisme (in dit jaar verscheen De tweede sekse van Simone de Beauvoir)
- 1957: het Verdrag van Rome: het antwoord op de Dekolonisatie
- 1961: de Muur: verscherping van de tegenstelling tussen Oost en West-Europa
- 1972: de Milieubeweging (in dit jaar verscheen het Rapport van de Club van Rome)
- 1975: de Helsinki-akkoorden: Europese detente
Er zullen andere thema’s denkbaar zijn. Toen ik deze Europese canon maakte, viel me op dat het, naarmate ik dichter bij de eigen tijd kwam, steeds moeilijker werd thema’s te noemen die specifiek Europees waren.
[Oorspronkelijk verschenen op de MainzerBeobachter.]
Reacties (7)
Glasnost, perestroika en in 1989 de Val van de Muur zijn niet Europees genoeg?
Zo’n lijstje lokt reacties uit in de trant van: ‘Maar ik mis nog….’ Zo vind ik de twee ‘wereld’oorlogen van de vorige eeuw érg Europees. En de EU als reactie daarop. Universiteiten, in de zin van centra van wetenschapsbeoefening, zie ik minder exlusief Europees. En zijn de waterschappen niet typisch Nederlands, Hollands zelfs?
Op een gegeven moment wordt globalisering een belangrijk thema en is het misschien handig om de Europese Canon daarin op te laten gaan. Een paar ideeën; uitvinding internet, social media, oprichting VN en IMF en Wereldbank maar ook IPCC. Europa wordt onvermijdelijk geïntegreerd in the Global Village of we dit nu leuk vinden of niet. Maar ook de opkomst van het populisme als reactie hier op. Niet iedereen wil of kan mee gaan met de veranderingen. Ik zelf kan het een en ander met een PC maar weinig of niks met een smartphone dan bellen en foto’s maken. Voor de rest is het een nutteloos ding dat maar voortdurende aan de oplader ligt. Men had er net zo goed meteen een snoer aan kunnen vastmaken. Maar het blijft een fantastisch uitvinding en hoort ook thuis in de globale canon. Net als Hollywood en het Eurovisiesong Festival overigens. Laten we er een rondvraag van maken wat we wel of niet er in opnemen willen en dit voorleggen aan Europees Parlement of er soms nog subsidie voor te vangen valt. we hoeven er niet rijk van te worden maar toch. Het is een goed idee laat ons het uitwerken.
ps; Ik heb ooit lang geleden zoiets geprobeerd voor Nederland. Een soort canon als Nationaal idee, uitgewerkt een soort kwartet in de vorm van ID-bewijzen. het leverde een aardig lijst van personen op in allerlei gebieden van Nederlandse activiteiten.
Als we de dag van Europa nu eens flink gingen vieren met een Europese vrije dag, misschien dat het dan wat populairder wordt en gaat leven bij de massa. 🇪🇺
Ik heb een mugje te ziften. De milieubeweging zou ik niet typisch Europees noemen. Veel kwam overgewaaid uit de VS. Te beginnen met Silent Spring van Rachel Carson uit 1962. En je had er organisaties als de Conservation Foundation, die al in de jaren ’60 aandacht vroegen voor milieuproblemen. Oorspronkelijk waren dat trouwens heel conservatieve clubs, die zich inzetten voor natuurbehoud.
Limits to Growth kwam ook uit de VS, van wetenschappers van het MIT in Boston. Caroll Louis Wilson, ook van het MIT, had eerder al het initiatief genomen voor twee conferenties die allebei een rapport opleverden: een over wereldomvattende milieuproblemen en een over menselijke beïnvloeding van het klimaat.
2002: de invoering van de Euro
Maar horen het Verdrag van Maastricht (1992), de invoering van de euro (2002), de Europese Grondwet (2005, waar Sargasso-redac tuer Steeph veel werk aan heeft gehad) niet in deze canon? En natuurlijk het hek om Europa (zo noem ik het Europese migratie- en asielpact, dat vanaf 2016 stapje voor stapje vorm kreeg).