Echo, cho, oo, o….

Wat moet de overheid met internet? Waarom zou zij zich er überhaupt mee moeten bemoeien? De Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling (RMO) heeft zich er de afgelopen tijd mee bezig gehouden. Op Sargasso vertellen een aantal experts de komende weken over de kansen en bedreigingen en over de vraag wat moet de overheid met internet.

Echokamers, je kunt ze op marktplaats voor niet al te veel geld aanschaffen, met ingebouwde microfoon en versterker. “Leuk voor karaoke of als speeltje.” Je kunt er ook liggend naar binnen gereden worden, in afwachting van een onderzoek. De eerste associaties met deze echokamers zijn vooral “leuk” en “spannend.” Op internet lijken echokamers vooral voor iets negatiefs te staan. Het zijn gesloten ruimtes waarbinnen mensen zonder dat ze het zelf door hebben steeds in aanraking komen met dezelfde informatie en dezelfde meningen.

Clay Shirky en Cass Sunstein hebben de term ‘Echokamer’ gemunt. Volgens Sunstein zorgt het internet voor een versterking van de zogeheten confirmation bias. Door de sturende werking van algoritmen krijgen we immers vooral informatie op ons scherm die overeenkomt met eerder zoekopdrachten of met nieuwe content afkomstig van mensen die we kennen. Het gevolg hiervan is een cumulatie van ogenschijnlijke pluriforme maar in werkelijkheid eenzijdige informatie en opvattingen. Informatie waarbij derden bovendien commerciële baat hebben.

Is zo’n echokamer erg? De vraag is allereerst of de online wereld hierin nu anders is dan de offline wereld. Techniek heeft altijd al een sturende werking gehad. En los daarvan is het eigen aan de mens om zijn aandacht te richten op datgene wat hem boeit, bezighoudt of bevangt. Jonge ouders zien de straat vol met kinderwagens, biologen hebben vergelijkenderwijs meer aandacht voor de microschoonheid van de natuur, politici laten zich voeden door artikelen vanuit hun eigen partij, evenals christenen de kerk en niet de moskee bezoeken om zich te laten inspireren. Wat is er eigenlijk mis aan om je in de geborgen homogeniteit van een echokamer te bevinden?

Op het eerste gezicht niet zoveel. Gedwongen pluriformiteit heeft iets krampachtigs. Gij zult zich met andere meningen en voorkeuren confronteren. Dat ouders kun kinderen opvoeden volgens de hen geldende normen en waarden is, uiteraard binnen de grenzen van de wet, prima. Dat treinhobbyisten sneller informatie over treinen weten te vinden ook. De politieke fanatiekeling mag zich in vrijheid laven aan de opvattingen van zijn medestanders. En is het verdienen aan internetaanbiedingen naar aanleiding van je eigen zoekacties nu echt anders dan het profiel dat Albert Heijn van zijn klanten heeft door het scannen van hun bonuskaart?

Tegelijk moet pluriforme informatie- en meninguitwisseling wel mogelijk zijn. Dat heeft ook met volwassenheid te maken, zeker in een moderne democratie. Zodra kennisuitwisseling en publieke meningsvorming onmogelijk zijn door bijvoorbeeld overduidelijke censuur, wordt een grens gepasseerd. Maar ook hier is de virtuele werkelijkheid ten diepste niet anders dan de gewone. Hooguit gaat de sturende werking van techniek met het internet wel weer een stapje verder. Dat algoritmen jouw informatie verzamelen en gaandeweg ook filteren zullen veel mensen niet door hebben. Maar de vraag is of ze de filtering wel doorhebben als ze naar tv-programma’s kijken.

In zowel de ‘gewone’ als de digitale wereld is het daarom een kwestie van bewustwording, lef en tegenkracht. Bewustwording dat techniek en ook informatie nooit neutraal is. Lef om je te laten confronteren met nieuwe kennis en andere opvattingen. En tegenkracht om die kennis en opvattingen ook over het voetlicht te kunnen brengen. De overheid is hierin maar een zeer beperkte speler. Het zal vooral moeten komen van de internetgebruikers zelf, van ouders, van nieuwe digitale journalisten, en van commerciële partijen die zich van hun publieke functie bewust moeten zijn. Het zal al helpen wanneer mensen informatie nooit voor zoete koek slikken, op internet niet, evenmin als in kranten en op tv .

Reageren wordt – zoals altijd op Sargasso – gewaardeerd! Niet genoeg ruimte in de comments? Reageer in de vorm van een blog. Mail naar [email protected].