Die arme managementgoeroes!

RECENSIE - Ooit verkondigde hij zelf het positief denken. De kracht van positief denken! Blijf optimistisch, blijf hopen, en het komt allemaal goed. Een light versie van het vertrouwde NLP, het ‘neurolinguïstisch programmeren’ waarbij werknemers geacht worden om anders te gaan denken om zichzelf te veranderen en hun kans op succes te vergroten. Maar het werkt allemaal niet.

Richard Engelfriet: ‘Als u met een auto zonder benzine langs de weg staat, kunt u positief denken wat u wilt, maar het schijnt beter te werken als u naar de bezinepomp gaat lopen.’

Dit korte citaat illustreert Engelfriets stijl én de kern van het betoog van zijn boekje ‘De Succesillusie’.

Succesformules: gebakken lucht

Engelfriet schrijft vrolijk (een erfenis uit zijn positieve periode, geeft hij toe) en helder, maar het komt er op neer dat al die zogenaamde formules voor succes die de talloze trainers, goeroes’s en consultants aan argeloze kantoorklerken en vertegenwoordigers opdringen, klinkklare onzin zijn.

Geloof ze niet. Niemand. Succes is géén keuze. Het is niet af te dwingen, Al die mooie theorieën kunnen de toets der wetenschappelijke kritiek niet doorstaan. En de voornaamste reden daarvoor is dat de toekomst nu eenmaal fundamenteel onvoorspelbaar is. En dat komt weer omdat die positieve werkers, met hun net verzonnen ‘missie-visie’, hun SMART geformuleerde doelen en hun ‘stip op de horizon’, nu eenmaal niet alleen op aarde zijn. Ze zijn afhankelijk van andere mensen die zich met hun succes bemoeien. Die verzinnen een beter product, willen iets anders, doen iets wat niet in de boekjes staat. En wég is het succes.

Engelfriet kent wat dat betreft geen genade. Al in de eerste pagina’s, wanneer hij de klaagzangen over de ondergang van V&D beschrijft, noemt hij de praatjesmakers met naam en toenaam. ‘Ik zie geen visie’, vertelde retaildeskundige Paul Moers. ‘Geen focus, geen duidelijk verhaal,’ wist een andere expert, Rupert Parker Brady. En zo meer. Engelfriet stuurt ze honend naar het strafbankje. Later volgen er nog veel meer. Geen visie, focus, klantcontact? Een simpele vergelijking met andere, wél succesvolle bedrijven maakt duidelijk dat dergelijke verklaringen nergens op slaan. Bol.com is een groot succes – zonder verhaal, focus, laat staan contact met de klant. Niet alleen succes, ook een faillissement wordt bij Engelfriet ongrijpbaar. Maar hij kijkt dan ook niet verder dan de goeroe’s en hun praatjes.

Niet steekhoudend

Keuze genoeg. Veel van die praatjes klinken wel logisch (wees onderscheidend! Ga omdenken! Of out of the box! en doe het SMART!), andere zijn psychologie van de kouwe grond (wees vriendelijk, denk positief!), en dan zijn er de vele lijstjes van eigenschappen die succes zouden garanderen, gebaseerd op onderzoek onder succesvolle leiders of bedrijven – nutteloos onderzoek, zo benadrukt Engelfriet vele malen, zolang er niet óók een controlegroep van falende leiders en bedrijven is doorgelicht. En dat gebeurt maar zelden.

Een enkel zwaarwichtig klinkend verhaal (denk aan de Myers-Briggs type indicator, een persoonlijkheidstest) is wetenschappelijk gewogen en te licht bevonden. Kortom, niks werkt, Maar dat is niet erg. Engelfriet raadt werknemers die door hun bazen geprest worden om dergelijke sessies te bezoeken aan om gewoon achterover te gaan zitten en te genieten van het geboden vermaak. En als je denkt dat je er tóch wat aan hebt, dat je een techniek hoort die bij je past, maak er dan vooral gebruik van. Maar verwacht niks.

Een nuttig en vermakelijk boekje dus, ‘De succesillusie’. Maar naar het slot wordt de lezer vaker bekropen door het gevoel dat hij een en ander al gelezen heeft (Engelfriet, altijd positief: dat geeft niks, dan bent u een van de weinigen die een boek van begin tot eind leest), en ontstaat het gevoel dat Engelfriet zijn ex-collega’s wel héél zwaar de les leest.

Natuurlijk zeggen ze voortdurend dat hun methode de kans op succes vergroot, en dat deze werkt. En natuurlijk is dat onzin. Maar is het ze kwalijk te nemen? Goeroes zijn geen wetenschappers. Dus maken ze zich hooguit schuldig aan commerciële overdrijving, niet aan wetenschappelijke fraude.

De ware schuldigen

En die jongens (zijn het altijd jongens?) kunnen niet anders. Ze zijn besteld om een door het hogere management gewenste boodschap te verkondigen. Het bedrijf heeft wat geld over; het wil de sleur doorbreken, een uitgeblust managementsteam wat nieuwe energie geven, gewoon voor iedereen wat leuks organiseren, of er moet een reorganisatie worden doorgedrukt.

De goeroe geeft aandacht. Heel even zijn we allemaal belangrijk en slim. En in dat laatste geval levert de goeroe braaf de steekwoorden die het bittere reorganisatieplan een beetje modieus tintje geven. Dan, zo horen en lezen de bange werknemers, wordt het blijkbaar tijd voor een SMART-visie op co-creatie, voor customer intimacy, voor situationeel leiderschap en het doorlichten van de teams door middel van de Roos van Leary.

Kortom, schiet de goeroe niet dood. Hij is alleen maar ingehuurd. Een clown. Engelfriet zou zijn pijlen beter kunnen richten op de managers die dit circus inhuren.

– Richard Engelfriet, De succesillusie, Uitgeverij Haystack, 200 blz., 20 euro.