Demonstraties in Polen gaan over meer dan de abortuswetgeving

ELDERS - In Polen wordt al een week lang gedemonstreerd tegen een uitspraak van het Constitutioneel Hof over abortus. Terwijl de leider van regeringspartij PiS aanstuurt op polarisatie laat de president een ander geluid horen.

Het Poolse Constitutioneel Hof, waarvan de onafhankelijkheid wordt betwist, bepaalde dat het aborteren van een foetus met een afwijking in strijd is met de grondwet. Dit betekent dat het recht op abortus in het sterk katholieke land nog verder wordt ingeperkt. Abortussen zijn alleen nog toegestaan na incest, verkrachting of levensgevaar voor de moeder. Polen had in vergelijking met andere Europese landen al een heel strenge wet die veel vrouwen dwong voor een abortus naar het buitenland te gaan of een beroep te doen op illegale hulp met alle risico’s van dien. Het zijn vooral de minder gefortuneerde vrouwen die door de uitspraak van het Hof worden getroffen.

Voor de regerende PiS, de partij voor Recht en Rechtvaardigheid (sic), zijn de demonstraties een aanleiding om zich van haar meest conservatieve en traditionele kant te laten zien. Partijleider Jarosław Kaczynski riep zijn landgenoten per video op de kerken te verdedigen tegen de aanvallen van de pro-abortus bdeweging. Hij beschuldigde de demonstranten bij te dragen aan de verspreiding van het coronavirus dat dezer dagen tot records aan besmettingen heeft geleid. Het was vooral een gebaar richting zijn extreemrechtse concurrenten. Een conflict met extreemrechts was vorige maand aanleiding voor de partijleider, die tot dan op de achtergrond bleef, om zich rechtstreeks te gaan bemoeien met het regeringsbeleid.

Polarisatie

Volgens Politico-commentator Edit Zgud past de uitspraak van het Constitutioneel Hof in de strategie ‘om de Poolse samenleving te polariseren en conservatieve steun te stimuleren.(…) De regerende partij gedijt op angst zaaien en valse vijanden. De huidige protesten zijn een perfecte gelegenheid om op identiteit gebaseerde angsten uit te buiten en aanhangers te overtuigen van het belang van het beschermen van zogenaamde traditionele waarden.’ Door het conflict over abortus te framen als een aanval op de katholieke kerk, het centrum van de Poolse cultuur, probeert Kaczynski zijn aanhangers te overtuigen dat de demonstranten vijanden zijn van het Poolse volk. En met die poging tot polarisatie komt hij extreemrechts vergaand tegemoet.

Geweld

Gewelddadige nationalistische groepen zijn altijd al beschermd door Kaczynksi, schrijft Wojciech Maziarski van het oppositionele Wyborcza.pl, maar nu ‘heeft hij deze agressieve misdadigers losgelaten en opgezet tegen Poolse burgers.’ Hij maakt de vergelijking met de Maidan protesten zeven jaar geleden in Oekraïne, waar de regering ook particuliere gewelddadige groepen op de demonstranten afstuurde. In verschillende steden in Polen zijn deze week dergelijke groepen gesignaleerd die gewapend met stokken, messen en pepperspray de demonstranten probeerden terug te dringen.

In Warschau botsten demonstranten zondag met extreemrechtse groepen bij een katholieke kerk. Een vrouw werd in een ambulance afgevoerd nadat ze voor de kerk van de trap zou zijn gegooid. De extreemrechtse leider Robert Bąkiewicz kondigde aan dat nationalistische groeperingen een “nationale garde” zouden creëren om kerken te verdedigen tegen de demonstranten. De woede van de demonstranten komt ook voort uit de exploitatie van de abortuskwestie voor politieke doeleinden, meent Marta Kotwas, een Britse expert op het gebied van extreemrechts in Polen. ‘We zien een afstemming tussen de politieke autoriteiten, de kerk en militante rechtse groeperingen. Het is echt eng.’

Wij tegen zij

Eng is ook de beschuldiging van Kaczynski dat de demonstranten het indammen van de pandemie in gevaar brengen. Het wij-tegen-zij van Pools conservatief rechts tegen liberalen, feministen en de al zozeer geplaagde LGBT-gemeenschap kan voor doorgedraaide extremisten een vrijbrief zijn voor een terroristische aanslag. De moord op de liberale burgemeester van Gdansk, twee jaar geleden, ligt nog vers in het geheugen.

Duda voor sociale vrede

In contrast met alle polariserende geluiden liet President Andrzej Duda zich woensdag opvallend verzoenend uit. Duda, momenteel in quarantaine na een positieve test op COVID-19, hoopt dat er nog tijd is om opnieuw naar de wetgeving te kijken. Hij verklaarde zich ook tegenstander van abortus op ‘eugenetische’ gronden. Maar de president toonde zich ook bereid om deel te nemen aan de voorbereiding van een oplossing die “sociale vrede zou brengen en rekening zou houden met de gezondheid en rechten van vrouwen”. Gisteren kwam hij de vrouwen nog iets verder tegemoet door, volledig in afwijking van het standpunt van partijleider Kaczynski te verklaren dat vrouwen het recht op abortus moesten hebben in het geval van aangeborden beschadigde foetussen. ‘Het kan niet zo zijn dat de wet dit soort heldendom van een vrouw vereist’, zei hij in een radiointerview. Hij zei ook dat alleen de politie verantwoordelijk is voor de veiligheid op straat. 

Paus Franciscus bidt

Paus Franciscus, een man met groot gezag in Polen, die er onlangs  voor pleitte dat homorelaties ook juridische bescherming genieten,  stelt zich ten aanzien van abortus op aan de kant van de conservatieven. De paus bad met Poolse pelgrims tot God om ‘in ieders hart respect op te wekken voor het leven van onze broeders en zusters, vooral van de meest kwetsbare en weerlozen, en kracht te geven aan degenen die hen verwelkomen en voor hen zorgen, zelfs als het een heroïsche liefde vereist.’ Daar kan Duda het mee doen. Het wordt nog spannend waar de politieke verschillen tussen Pools rechts en extreemrechts toe gaan leiden.