De Trump in ons onderbewuste

COLUMN - Politici hebben regelmatig last van een falend geheugen. Zoals zo vaak blinkt Donald Trump ook hierin uit: hoewel hij naar eigen zeggen gezegend is met “the world greatest memory”, spreekt hij zichzelf regelmatig tegen, en lijkt hij ongelegen acties uit het verleden toch vooral te vergeten. Helaas blijkt Trump in dit opzicht juist heel menselijk.

Een recent onderzoek van een team Aziatische onderzoekers, getiteld “Motivated False Memory, laat zien dat als het op onze prestaties aankomt, we allemaal Trumpiaanse neigingen hebben. In het experiment voerden 701 proefpersonen aan de Nationale Universiteit van Singapore vier patroonherkenningstaken uit. Een paar maanden later kregen ze de oplossing van de puzzels te zien, plus de oplossingen van twee nieuwe patronen die ze nooit hadden opgelost. Voor elk patroon moesten de proefpersonen aangeven of ze het goed hadden opgelost, verkeerd hadden opgelost, of nooit hadden gezien. Daarbij kregen ze $1 voor elke accurate herinnering, verloren ze $1 voor een verkeerde herinnering, en kregen ze $0 als ze zeiden dat ze zich het niet kunnen herinneren.

De auteurs classificeren verschillende soorten geheugenfalen. “Amnesia”, betekent dat je een vraag die je wel hebt beantwoord aanmerkt als “niet gezien” of “kan me niet herinneren”. Amnesia kwam voor 34% van de vragen voor, ongeveer wat je zou verwachten als mensen zich niet meer herinneren welke vragen ze wel en niet hadden gezien. De fouten waren echter niet willekeurig, want het percentage amnesia was hoger (46%) voor vragen die slecht beantwoord waren, dan voor vragen die goed beantwoord waren (30%).

De auteurs spreken van een “Delusie” als mensen een vraag denken te hebben beantwoord die ze nooit hebben gezien. Dit bleek voor 64% van de vragen voor te komen. Ook hier was weer sprake van een duidelijke richting: in 92% van deze delusies dachten mensen ten onrechte dat ze een onbekende vraag goed hadden beantwoord, en slechts in 8% van de gevallen dachten ze dat ze het fout hadden.

De zwaarste vorm van geheugenvervalsing is “Confabulatie”: je herinnert je het verkeerde antwoord. Dit gebeurde gemiddeld voor 14% van de vragen uit het eerste deel van het experiment. Het percentage was echter vijf keer zo hoog voor fout beantwoorde vragen (26%) dan voor goed beantwoorde vragen (5%). Overigens bleken delusies en confabulaties vaak samen te gaan voor dezelfde persoon. Niet iedereen leidt dus in dezelfde mate aan selectief geheugen.

Het onderzoek is nog niet gepubliceerd, maar de effecten zijn dusdanig groot dat we er wel vanuit kunnen gaan dat ze niet op toeval berusten. In een replicatie sample in Peking vonden de auteurs soortgelijke percentages. De resultaten sluiten ook aan op een experiment dat eerder dit jaar uitkwam in het blad PNAS, dat liet zien dat mensen hun eigen onethische acties vaker vergeten dan hun goede gedrag.

Een belangrijke vraag is waarom we zulke selectieve geheugens hebben. Het is mogelijk dat de resulterende boost in zelfvertrouwen helpt om meer gedaan te krijgen van anderen (dat zou Trump’s succes helpen verklaren). Of misschien kan een beetje zelfoverschatting ons motiveren om aan dingen te beginnen die we anders zouden uitstellen (“dat kan nooit veel tijd kosten”). De auteurs laten zien dat er een correlatie is tussen selectieve herinneringen en een maat van uitstelgedrag. Dat zou erop kunnen wijzen dat mensen die uitstelgedrag vertonen zichzelf “met opzet” overschatten.

Hoewel de meeste van ons niet denken dat ze “the world’s greatest memory hebben”, blijkt uit het experiment dat we toch geld durven inzetten op valse herinneringen. Zo vallen we dus ten prooi aan onze de Trump in ons onderbewuste.

(N.B. Niet alle percentages komen overeen met die in het paper, omdat ik sommige berekeningen minimaal heb aangepast ten opzichte van die van de auteurs. Alle percentages zijn berekend uit tabel C1a op pagina 38.)