Deze bijdrage aan het open podium is van Jeroen van Leeuwen (website)
Je hebt het erg druk op je werk. Je deadline is morgen en de mailserver is net uitgevallen. Je baas jaagt je op vanwege de deadline. Eindelijk op weg naar huis sta je in een lange file. Een medeweggebruiker snijdt je en het wordt bijna een botsing. Ben je eenmaal thuis struikel je bijna over de kat als je de voordeur opendoet. Miauw! Klinkt het hard in je oor. De neiging anti-kat te zijn (of het beestje in elk geval mentaal te verwensen) is groot.
Je hebt het druk in je leven. Je voelt dat je steeds gehaaster moet leven en het contact met je buren verwatert. Op je werk is een reorganisatie, je baan staat op de tocht. Misschien gaan ze de productie verplaatsen naar een lage lonen land. Op televisie zie je dat een stel jongens met Marokkaanse achtergrond overlast veroorzaken. Op weg naar huis kom je twee gesluierde vrouwen tegen. Openlijk homosexuelen moeten gestenigd worden hoor je uit Iran. De neiging anti-moslim te zijn (of in elk geval PVV te stemmen) is groot.
Je moet hard werken op school. Binnenkort heb je weer toetsen maar wat de leerstof is is je wat onduidelijk. Je ouders hebben hoge verwachtingen van je. In de pauze zit je bij de populaire leerlingen, maar ze tolereren je alleen maar. Het ‘sulletje’ van de klas loopt je net voor de voeten waardoor je achter blijft op de groep. Vervolgens bied hij zijn excuses aan maar blijft daardoor wel langer in de weg staan. De neiging anti-’sulletje’ te zijn (of in elk geval hem bruut aan de kant te duwen) is groot.
Dit zijn alle drie voorbeelden van het zondebokfenomeen. Het is een manier voor mensen om met hun frustratie om te gaan. Hoewel de frustratie afkomstig is van verschillende factoren wordt deze afgereageerd op een ander (meestal zwakker) doelwit. Een doelwit wat niets kan doen aan de grootste oorzaken van frustratie, laat staan hier verantwoordelijk voor is.
Om het electoraat van de PPV te verkleinen is dan ook een dubbele tactiek nodig:
-De frustraties moeten serieus genomen worden en waar mogelijk aangepakt. Hierbij is het belangrijk goed te communiceren wat er wordt gedaan, en wat de (op lange en korte termijn) te verwachten resultaten zijn.
-De werking van het zondebokfenomeen moet bestreden worden door op de werkelijke oorzaken van de frustratie te wijzen.
Beide tactieken zullen niet zonder meer lukken. De aanpak van de problemen is zeer ingewikkeld. De uitleg hiervan zal dan ook snel complex worden. Hetzelfde geld voor het aanwijzen van werkelijke oorzaken. De factoren die hierbij een rol spelen zijn divers en verhouden zich vaak op een omslachtige manier met elkaar en de gevoelde frustratie. Dit zal dan ook verre van makkelijk zijn en een lange inspanning vergen.
Hoewel hier sprake is van het zondebokfenomeen acht ik de kans klein dat een directe aanpak hiervan productief zal werken. Een samenleving als geheel heeft een andere dynamiek dan een school of een jongerencentrum. Wel pleit ik er, nog steeds, voor een correcte aanpak hiervan op scholen (om mee te beginnen). Onder het motto ‘vroeg geleerd is oud gedaan’, kan de noodzakelijke gedragsverandering voor toekomstige generaties al veel eerder worden ingezet.
Reacties (7)
Je zegt in je zondebok-voorbeelden eigenlijk dat er andere problemen zijn waar moslims/marokkanen de schuld van krijgen. Of liever, mensen willen zich ergens op afreageren “omdat ze het druk hebben”.
Dat kan best, maar hoe kan je dan de daadwerkelijke problemen die eronder liggen identificeren? En hoe zie je het “serieus nemen” van problemen als de veel mensen problemen zien die er in werkelijkheid niet zijn of in veel mindere mate aanwezig dan algemeen aangenomen (omdat ze bv overmatig worden belicht door de media)?
Ik heb een veel beter idee: laten we de babyboomers de schuld geven.
Wie hebben er nu al die moslims binnengelaten waar ze nu zoveel “last” van hebben? Wie hadden er in de jaren ’90 alle kans om allerlei hervormingen (inclusief integratie) door te voeren, maar waren er vooral druk met hun aandelenpakket? Wie waren er nu niet bereid om de AOW aan te pakken omdat hun ouders zo zielig waren vanwege de jaren ’30 en de wederopbouw, maar houden die AOW nu ook voor zichzelf terwijl ze hun kinderen met een bijna net zo grote crisis opzadelen? Wie waren er volwassen toen het rapport van de Club van Rome uit kwam, maar verzuimden 35jaar later nog steeds om een fatsoenlijk klimaataccoord te sluiten? Wie verwijten hun kinderen gebrek aan idealen, maar gunnen diezelfde kinderen niet de mogelijkheid die ze zelf hadden om idealen na te streven door ze te behandelen als slaven voor hun eigen verzorgingsstaat? Juist!
Babyboomers; je zou ze bijna dementie toewensen zodat ze zich gaan gedragen als ze in 1970 waren…
disclaimer: het bovenstaande is een tikkeltje tongue-in-cheek bedoeld, maar daarom niet minder waar.
@Teun
Ik geef er de voorkeur aan om te kijken hoe we problemen kunnen oplossen. Met vingers wijzen lossen we weinig op, hooguit een behoefte om frustratie af te reageren.
@Joost
Een groot deel van de onderliggende problemen is reeds vanuit de sociologie verklaard. Het probleem hier is vooral dat de onderliggende factoren vrij complex zijn.
Zo zijn bijvoorbeeld de binnensteden in trek als vestigingsplaats voor de ‘nieuwe elite’ / ‘yuppen’ of hoe je ze ook wil noemen. Gevolg hiervan is dat de huizenprijzen/huren omhoog gaan. Met als gevolg dat de ‘oorspronkelijke bewoners’ worden weggejaagd en elders moeten gaan wonen. Zo waren De Pijp en De Jordaan in Amsterdam oude arbeiderswijken. Ondertussen zijn hier nauwelijks arbeiders meer te vinden, de woonlasten zijn veel te hoog. Deze mensen worden verdreven naar de randen van de stad (waaronder ondertussen Almere en Lelystad ook vallen).
Een andere factor is de globalisatie en het verdergaande marktdenken. Waar een paar decenia terug ambacht en vakmanschap nog veel hoger in aanzien stonden zijn die begrippen nu bijna weg. Waar een aantal decenia geleden bedrijven nog vooral een samenwerking tussen werknemers en bestuur/eigenaren waren zijn het nu vooral effectieviteit en winstbejag die leidend zijn. Men heeft steeds minder de grip gekregen op zijn werksfeer en de onzekerheid die hieruit voortvloeit brengt frustratie.
Twee voorbeelden, misschien niet even duidelijk uitgelegd, van de bronnen van frustratie.
Ik denk trouwens dat de problemen die de mensen voelen er wel degelijk zijn, alleen worden de oorzaken vaak verkeerd geprojecteerd. Dit is onder andere een gevolg van een steeds grotere vluchtigheid (snelheid, geen diepgang).
Dit is geen alomvattend antwoord, maar ik hoop dat het kan helpen je op een gedachtenspoor te zetten…
@Jeroen. Zie de disclaimer (misschien even ctrl-plussen).
Maar ik wil ook wel even sereneus op je post ingaan: ik vind dat je begint met een mooie beschouwing, maar dat je daarna de plank finaal mis slaat. Het gaat niet (direct) om PR of zaken “duidelijk maken”. Rutte heeft groot gelijk als hij bij voorbeeld zegt dat de overheid zich tot haar kerntaken moet beperken en dat je extra inzet van immigranten mag verwachten – al is het maar omdat een meerderheid in Nederland dat vindt (ik denk zelf veel mensen die in juni op de oppositie gestemd hebben).
Maar als dat zo is, dan kun je je afvragen waarom hij in godsnaam met de maatregelen heeft ingestemd zoals ze nu genomen zijn. Waarom niets met HRA (11miljard per jaar!) doen? Hij zei dat hij trots was dat er nu duidelijkheid komt voor de huizenmarkt. Die was er ook geweest als hij wel wat had gedaan. En waarom pas in 2020 de AOW leeftijd naar 66? Waarom ook geen solidariteit tussen generatiegenoten ipv alleen tussen generaties? Het levert mil-jar-den op. En hele legers aan economen blijven erom vragen. Waarom?!? En dan kom ik toch weer terug bij #2: omdat hij een bruine arm bij de 55-plussers wil halen.
Dat heeft niks met ontevredenheid of het zoeken naar een zondebok (moslims). Dat is gewoon het dikste deel van de bevolkingspiramide (sorry: urn) dat “fuck you” tegen de rest zegt. Mij kan het persoonlijk weinig schelen: ik ga er alleen maar op vooruit. Maar het zou makkelijk zijn om me in het “middelvingerkamp” te scharen, maar ik wil dat er de juiste beslissingen genomen gaan worden – ook als ze mij raken.
PS: jij hebt het vooral over de PVV, maar ik trek het graag breder naar de complete “wij-hebben-76-zetels-dus-lekker-puh”-groep.
@Teun
ik had de disclaimer inderdaad even gemist, excuus. desondanks zou ik dezelfde reactie hebben gehad. ook humoristiche/schertsende opmerkingen verdienen een doordacht antwoord.
Ik geef toe dat een de problemen en oplossingen reduceren tot een PR vraagstuk de werkelijkheid onrecht aandoet. Hier wil ik dan ook niet in vervallen.
Wel denk ik dat hier een deel van de oplossing kan liggen. Daarnaast is er ook een gedragsverandering nodig om het zondebokfenomeen werkelijk te tackelen. Een dergelijke verandering is op samenlevingsschaal echter verre van simpel. Kijk maar naar de pogingen om rookgedrag te veranderen.
Met het benoemen van de ‘moslimhaat’ als uiting van het zondebokfenomeen wil ik niet ontkennen dat er bepaalde figuren of groeperingen zijn die de Islam als legitimering gebruiken om abjecte gedachten en gedragingen ten toon te spreiden. Optreden tegen deze figuren en groeperingen kan bijna niemand tegen zijn.
Hetzelfde geldt voor de iets bredere ‘migranten’ problematiek. Ook hier zijn er rotte appels die aangepakt dienen te worden.
Wel houd ik staande dat veel van de gevoelens en acties tegen moslims en migranten goeddeels berusten op het zondebokfenomeen.
De “fuck you” mentaliteit waar je op doelt wordt door Kunneman goed omschreven in “Het Dikke Ik” en maakt het uiten van frustraties tegen anderen zeker meer gangbaar. Maar ik geef er de voorkeur aan om in deze discussie niet al te breed uit te waaieren. (ondanks dat het zeer interessant is en er veel verbindingen zijn te leggen)
Is het niet gewoon zo dat integratie van immigranten een probleem is dat niet een echte oplossing heeft? Zijn er voorbeelden uit de geschiedenis waarin het veel beter is gegaan? Paul Scheffer geeft vaak de VS als voorbeeld, en ook daar was het moeizaam (de katholieke Ierse immigranten bv.)
Op lange termijn? Voor veel van die mensen is op korte termijn al te lang….
Daar hebben ze geen behoefte aan, want ze weten al, wie er schuldig is. Straks is het nog hun eigen schuld zeker….
@2: als je yuppies schrijft ipv babyboomers is het zo goed als waar. BTW: die yuppen gedragen zich precies, zoals ze in de jaren 70 ook al waren. Je vraagt hen nu zich te gaan gedragen als de rest van de babyboomers, op wie ze altijd al neer keken.