De puinhopen van Jan Peter

De gemeenteraadsverkiezingen zijn voorbij en het is weer een slagveld geworden. Maar hoeveel van de geleden schade zal blijvend zijn?

Natuurlijk, er zijn wat persoonlijke consequenties te noteren. Jozias Van Aartsen is exit, evenals – waarschijnlijk tot vreugde van alle komende VVD-leiders – het orakel uit Diever, Hans Wiegel. Een volstrekt onbekend fractielid, Willibrord van Beek, is plots fractieleider en Mark Rutte heeft inmiddels laten horen lijsttrekker te willen worden.

Daarmee is vermoedelijk de ellende nog niet voorbij voor de VVD. Rutte moet proberen de VVD weer wat meer naar het midden te krijgen, maar hij zal daarbij flink wat tegenwind uit de eigen fractie krijgen. Rechts en conservatief heeft de afgelopen jaren flink terreinwinst geboekt binnen de fractie, en die ruimte zullen ze niet snel prijsgeven. Bovendien was hij campagneleider, wat met nogal wat studentikoos-flauwe plaagstootjes richting PvdA volstrekt mislukt is. Vooral het feit dat Rutte nog steeds weigert toe te geven dat die campagne mislukt is, zal hem weinig bonuspunten bezorgen. Bovendien valt te vrezen dat Ayaan Hirsi Ali zich aan Rutte niets gelegen zal laten liggen. Rutte mag zich nu wel beschikbaar gesteld hebben, het is maar de vraag of hij het zal uithouden tot de komende verkiezingen.

In het CDA wordt weer gemord dat het tijd wordt het sociale gezicht te laten zien. De partijtop wordt echter gevormd door haviken die als mantra “we moeten het beter uitleggen” hanteren. Bovendien is binnen het CDA elke succesvolle opstand afkomstig uit de fractie of de partijtop. Die zijn zo stevig in handen van het conservatieve smaldeel dat het gemor van nu vanzelf zal verstommen.

D66 likt zijn wonden. Gezien het moeizaam voorgelezen speechje van Lousewies van der Laan moet je concluderen dat binnen D66 de hoop dat er nog iets valt te redden volstrekt verdwenen is. Ze wist weliswaar te melden wat ze niet wilde met D66, maar wat wel de bedoeling was leek ze zelf ook niet te weten. Traditioneel lijdt D66 bij gemeenteraadsverkiezingen bovenmatig van de landelijke uitstraling van D66. Het optimisme om nóg eens de schouders eronder te zetten zal bij de basis nu wel verdwenen zijn. Je kunt je afvragen of D66 de volgende verkiezingen gaat overleven. Een Kamerfractie van 3 mensen is waarschijnlijk iets teveel gevraagd van wat ooit de vierde partij van Nederland was.

De PvdA is euforisch over de verkiezingswinst. Dat is best te begrijpen, maar twee factoren zijn daarbij essentieel. Ten eerste het enorme verlies dat de PvdA leed bij de vorige verkiezingen aan diverse Leefbaren, ten tweede het politieke tij. Je moet concluderen dat de PvdA weer ongeveer de oude plek heeft ingenomen in het politieke spectrum. Wat wel steeds pijnlijker wordt is de manier waarop Wouter Bos elke conversatie van “de linkse meerderheid” naar andere meerderheden probeert te sturen. Zo langzamerhand krijg je de indruk dat Bos linkse meerderheden op lokaal niveau óók niet ziet zitten.

GroenLinks blijft dapper roepen dat links het goed gedaan heeft bij de verkiezingen, maar een verlies in raadszetels in dit politieke tij kun je niet anders dan desastreus noemen. Het verhaal van het “strategisch stemmen” van GroenLinksers die eenmalig naar de PvdA overstappen werkt niet meer, nu GroenLinks alwéér geen winst heeft kunnen verzilveren. GroenLinks wordt aan alle kanten ingehaald door de SP, de enige grote partij die échte winst geboekt lijkt te hebben in deze verkiezingen. Waar er een linkse meerderheid is ontstaan of is gebleven moet GroenLinks aan macht inleveren.

Dat zou wel eens het gevolg kunnen zijn van de nadruk op intellectualisme bij GroenLinks. Femke Halsema is goed in intellectuele exercities, maar dat spreekt maar een beperkt aantal kiezers ter linkerzijde aan. Jan Marijnissen doet dat heel wat slimmer: bij het slotdebat na de gemeenteraadsverkiezingen hoorde de goede luisteraar hem verschillende keren een formele term op het laatste moment inslikken en vervangen door een huis-tuin-en-keuken-term. Halsema is door haar voorkomen en accent toch al in het nadeel. Een “schandalig” van Marijnissen klinkt veel meer als een roep van de barricaden dan een “schandalig” van Halsema.

Bovendien is GroenLinks in elk geval in de publiciteit teruggegleden naar het milieufetisjisme van weleer. Als GroenLinks al met een plan in het nieuws weet te komen is het een extra heffing voor SUV’s of een maximumsnelheid van 80 km/u op snelwegen. Andere punten komen blijkbaar onvoldoende voor het voetlicht, zodat SP en PvdA daar vrij spel hebben.

De SP is de enige échte winnaar van deze verkiezingen. In veel gevallen zijn ze de tweede linkse partij geworden in de gemeenteraad, óók als er sprake was van collegedeelname. Dat is iets wat velen niet hadden verwacht. Ze hebben zich vaak realistischer bestuurders getoond dan werd verwacht en zijn er toch in geslaagd hun status van actiepartij te behouden. Dat heeft ongetwijfeld te maken met de van oudsher concrete activiteiten in de wijken van de SP. In feite wordt daarmee vier jaar lang campagne gevoerd en dat betaalt zich nu uit.

Zal deze uitslag nog gevolgen hebben voor het kabinet? Vermoedelijk niet. De enige partij die min of meer gelijk zou blijven volgens de peilingen is de VVD, maar als die er niet in slagen om de leiderschapskwestie en richtingenstrijd op te lossen zullen die er weinig voor voelen om het kabinet te laten struikelen. D66 heeft nu zó vaak gedreigd uit het kabinet te stappen dat zelfs daadwerkelijk vertrek niet geloofwaardig meer zou zijn. Gezien het nieuwe en wankele leiderschap bij VVD en D66 zou je hooguit nog wat Verhagiaanse trucs kunnen verwachten. Hij is immers de enige die door de wol geverfd is. Rutte is weliswaar lid van de regering, maar slechts als staatssecretaris. Hij heeft dus niet bij de kabinetsvergaderingen aan mogen zitten, evenmin als bij de vele crisisvergaderingen die dit kabinet al heeft gehad. Vermoedelijk gaat Verhagen daarom de komende tijd nog wat CDA-punten binnenhalen met een fijn potje powerplay.

Over veertien maanden mogen we weer. Zou Bos tegen die tijd al een keuze hebben durven maken?