De journalist als snackboer

Menig scholier heeft erover gefantaseerd: stel je eens voor dat je talen kon leren in je slaap, door een cassettebandje met woorden en oefeningen af te spelen terwijl jij ligt te maffen.

Een populaire tekenfilmserie over een jonge ‘mad scientist’ (Dexter’s Laboratory) nam dit zelfs als uitgangspunt voor een komische sketch. In de desbetreffende aflevering blijft de plaat hangen bij het woord ‘Omelette du Fromage’ (kaasomelet), waardoor Dexter in plaats van vloeiend Frans nog slechts dat ene woord kan uitbrengen.

Als we de Volkskrant mogen geloven, menen wetenschappers aanwijzingen te hebben gevonden dat het in de toekomst wel eens werkelijkheid zou kunnen worden. Onderzoek toont aan: slapend een taal leren, het brein is er ontvankelijk voor!

Droom maar lekker verder

“Mandarijn of Russisch leren spreken zonder dat je ervoor op cursus moet? Zwitserse wetenschappers geloven dat dit meer is dan een droom,” verleidt de lead. “Dit onderzoek laat zien dat het in principe mogelijk is om slapend een taal te leren,” citeert de krant onderzoeker Ysbrand van der Werf van Amsterdam UMC.

Wie echter een beetje kritisch leest, komt er al gauw achter dat het onderzoek al die mooie beloften volstrekt niet staaft. De onderzoekers hadden 41 deelnemers in hun slaap blootgesteld aan geluidsopnamen waarin een fantasietaal uit de doeken werd gedaan.

Toen de deelnemers de volgende dag vragen beantwoordden over woordjes uit die fantasietaal, bijvoorbeeld of een ’tofer’ (huis) groter of kleiner was dan een schoenendoos, hadden de deelnemers het antwoord iets vaker goed dan louter op basis van gokken de verwachting was.

“Een verschil zo klein dat herhaalonderzoek zal moeten uitwijzen of hier wel echt een effect is gemeten,” vermeldt wetenschapsredacteur Wouter Hoving er nog bij, “maar intrigerend is het wel.” We hebben het over 41 deelnemers, dus hoe significant is deze afwijking nou helemaal, statistisch gezien?

Geheugen trainen in je slaap

Vervolgens heeft Hoving het aanvullend over ‘Duits onderzoek’ waaruit zou blijken dat mensen Franse woordjes beter onthouden door die te oefenen in hun slaap; maar met een link die verwijst naar onderzoek gedaan in Zwitserland, waaruit zou blijken dat deelnemers Nederlandse woordjes beter kunnen reproduceren wanneer ze gedurende hun slaap blootgesteld worden aan geuren en geluiden die met deze woorden samenhangen.

Men had de deelnemers ook nog onder de breinscanner gelegd om een indicatie te krijgen van de processen in de hersenen tijdens het verwerken van deze associaties en het reproduceren van de eerder geleerde woorden, en of dat verschillend is voor mensen die ’s nachts gestimuleerd worden met triggers of mensen die deze wakend ondergaan. Ja, dus, zo blijkt. En dat zou dan een bevestiging vormen voor de resultaten op de test.

Nou hoorde ik mijn leraren op de middelbare school al roepen dat het brein informatie voor een belangrijk deel opslaat terwijl men slaapt, en dat het daarom weinig zin heeft om de nacht vóór het tentamen op te blijven en door te leren (die dr. Thomas Schreiner wijdt er zijn carrière aan); dus dat mensen gevoeliger zijn voor het leggen van associaties terwijl men slaapt, komt me ook weer niet zo heel vreemd voor.

Maar dat leren van die woordenrijtjes, moet dan dus toch echt daarvóór plaatsvinden, terwijl men wakker is. En de praktische toepassing van dit nogal tentatieve resultaat (68 participanten, verdeeld in slapers en wakers, testgroepen en controlegroepen; en wat die resultaten van de tests beduiden mag u zelf ontcijferen) laat nog even op zich wachten.

Wat het in ieder geval níet aantoont is dat je nieuwe informatie in je slaap kunt aanleren; terwijl dat toch de impliciete belofte is die de tekst van het Volkskrantartikel maakt, daartoe kennelijk aangezet door de onderzoekers van het Amsterdam UMC.

Tekst als versnapering

Zo levert de wetenschapper de ingrediënten voor de versnaperingen die de wetenschapsjournalist ter consumptie aanbiedt aan de snoepende en snackende lezer, die steeds op zoek is naar sappige stukjes om zijn lekkere leestrek te stillen.

Ik snap hoe het werkt: om publiciteit te genereren en fondsen te werven moet de wetenschapper zijn onderzoek verkopen door het sexy in te kleden; die publiciteit wordt ook weer gewaardeerd door het management, want daarmee speelt de universiteit zichzelf weer in de kijker.

De wetenschapsjournalist maakt er dankbaar gebruik van (of gaat met uitspraken aan de haal, dat komt ook genoeg voor), want ook hij moet nu eenmaal zijn stukjes verkopen.

Lekker snacken

Media zijn wat betreft net snacktenten: de grote massa komt niet voor culinaire hoogstandjes of moeilijk verteerbare kost, maar zoekt gewoon verstrooiing in hun leeshonger, en liefst tegen een zo laag mogelijke prijs. Je kunt dan boos worden op de aanbieder, maar uiteindelijk bepaalt de vraag gewoon het aanbod.

In de concurrentie met gratis content online is ‘clickbait’ haast een merk van goedkeuring geworden. Als het maar smeuïg is, lekker dik aangezet, wordt het gevroten als kroketten.

Zo’n krantenartikel hoeft niet voedzaam te zijn, het hoeft immers ook niet waar te zijn; zolang het maar lekker wegleest. Ik verwijt dat niet zozeer de makers; want die leveren niet meer dan waar de grote meute op afkomt. Ik wijt het aan het menselijk tekort.