ACHTERGROND - Investeren in een duurzamere wereld? Als het aan de aandeelhouders ligt, liever niet. In de serie lezingen ´Met het doel voor ogen´ legt onderzoeker Myriam Vander Stichele uit hoe de gouden greep van winstmaximalisatie het aanpakken van grote mondiale problemen, zoals ongelijkheid, armoede en milieuschade tegenhoudt.
De 17 duurzame doelen (SDG’s) van de Verenigde Naties vormen een ambitieus plan. Maar er is geld voor nodig, heel veel geld. Geld dat bovendien niet alleen door overheden opgehoest kan worden. Zonder een aanzienlijke bijdrage van de private sector, volgens schattingen zo’n 80% van het benodigde bedrag, zijn de plannen gedoemd te mislukken. Wat mogen we van het ‘grote private geld’ verwachten?
Myriam Vander Stichele (SOMO) onderzoekt al jaren de maatschappelijke en economische impact van multinationals en de financiële sector. Onder invloed van de globalisering is hun aandeel in de wereldeconomie de afgelopen decennia enorm toegenomen. En daarmee ook hun macht. Het is inmiddels duidelijk dat duurzaamheid niet op hun prioriteitenlijst staat. Sterker nog: het huidige financiële systeem, waar de wet van de hoogste winst geldt, werkt duurzame ontwikkeling tegen. Vander Stichele: “Op dit moment zijn ze het probleem, niet de oplossing.”
Van miljarden naar biljoenen
Wie kijkt naar de hoeveelheid geld die zich de laatste tientallen jaren heeft geconcentreerd bij een klein clubje grote spelers, kan zien dat er genoeg is om heel wat wereldproblemen op te lossen. Neem bijvoorbeeld het totale vermogen dat wordt beheerd door de grootste vermogensbeheerders. Dat is 40,5695 biljoen dollar. Dan zijn er ook nog de miljardairs, zoals Jeff Bezos (Amazon) en Mark Zuckerberg (Facebook), die hun rijkdom sinds 2010 met een gemiddelde van 13 procent zagen stijgen. En ook de banken doen het (weer) uitstekend. Het afgelopen jaar waren de grootste Amerikaanse banken goed voor 119 miljard dollar winst. Ter vergelijking: in 2016 ging er 43,1 miljard dollar aan ontwikkelingshulp naar de minst ontwikkelde landen.
Die enorme rijkdom komt niet uit de lucht vallen. Vander Stichele: “Beursgenoteerde multinationals, investeringsfondsen en banken hebben de afgelopen decennia optimaal geprofiteerd van de wereldwijde vrije markt. In internationale verdragen worden hun investeringen en intellectuele eigendom beschermd, en om zo min mogelijk winst te verliezen, ontwijken ze massaal belastingen.” Toch klinkt er steeds meer kritiek. De laatste jaren zijn er twijfels ontstaan of het wel goed is dat zo’n kleine groep (financiële) bedrijven zo veel kapitaal heeft. De ongelijkheid is gegroeid: de rijkste 1% bezit momenteel 45% van het totale wereldwijde vermogen. En uit onderzoek van het IMF blijkt dat een steeds kleiner deel van de omzet naar werknemers gaat, terwijl een steeds groter deel van de omzet naar winst gaat.
De sleutelfiguur in dit verhaal is de aandeelhouder. “De afgelopen decennia zijn zij steeds belangrijker geworden,” stelt Vander Stichele. Hun hang naar snelle winsten bepaalt voor een groot deel de koers van de bedrijven waar ze in investeren. Maar ze staan niet alleen. Inmiddels is er een financiële industrie ontstaan van talloze belanghebbenden die elkaar in een gouden greep van winstmaximalisatie houden. Vermogensbeheerders, adviseurs, banken, beurzen: allemaal halen ze winst uit de aandelenhandel.
Duurzaamheid, please?
Het zal niemand verbazen: die hang naar snelle winst staat duurzame investeringen in de weg. Vander Stichele: “Multinationals zullen niet zo snel inzetten op lange-termijndoelen, omdat dit de korte-termijnbelangen van beleggers ondermijnt. Dat zagen we vorig jaar bij Unilever. Toen de top van het bedrijf een groenere koers aankondigde, werd ze snel teruggefloten door de aandeelhouders.” Ook de financiële sector is tot nu toe weinig bereid om de duurzame doelen te financieren. Hun manier van analyseren richt zich op winstgevendheid en niet op duurzaamheidsimpact. Ze zien de mooie stijgende curves van Shell en denken niet langer na waar ze het geld van hun klanten zullen investeren.
Vooral ontwikkelingslanden, de landen die specifieke aandacht krijgen in de Sustainable Development Goals, zijn de dupe van de grote concentratie van kapitaal. Ze moeten hun leningen betalen in buitenlandse munten, en om die terug te verdienen zullen ze moeten exporteren – dat zijn vaak de ruwe grondstoffen die vervolgens in het buitenland verwerkt worden (en zo dus geen werkgelegenheid opleveren in eigen land). Over de prijs van die grondstoffen hebben ze weinig te zeggen, want die wordt op westerse termijnmarkten bepaald. Daarnaast is een groot deel van de financiële sector en de grote bedrijven in ontwikkelingslanden in buitenlandse handen. En dus zal de winst ook vooral in het buitenland terechtkomen. Kortom: het huidige financiële systeem houdt armoede en de ongelijkheid tussen landen in stand.
Ook hier is de invloed van de financiële sector goed voelbaar. Volgens Vander Stichele is het belangrijk om te beseffen hoezeer onze economie, en dus onze levens, met financiële bedrijven vervlochten zijn. Ze beslissen bijvoorbeeld welke bedrijven en economische activiteiten gefinancierd worden, en bepalen daardoor wat voor banen er worden gecreëerd. Maar ze hebben ook een grote sociaaleconomische macht. Ze beslissen wie welk krediet krijgt voor huis en onderwijs, financieren bedrijven die mensenrechten schenden, en zullen massaontslagen niet tegenhouden (dat betekent namelijk kostenbesparing en dus zal de aandelenkoers stijgen). De publieke kosten van private winsten lopen zo hoog op, en zonder een stevige mentaliteitsverandering is de schade voor toekomst niet te overzien.
Verandering op komst
Ondanks een groeiend publiek bewustzijn, is de vooruitgang traag. Er is nog nauwelijks wetgeving die duurzaamheid stimuleert. De financiële sector heeft een machtige lobby die alles op alles zet om strenge nieuwe wetgeving tegen te houden, of om in eigen belang regels of internationale verdragen te promoten.
Toch ziet Vander Stichele enkele lichtpuntjes. In Europa en een aantal landen is er wetgeving in de maak over ‘sustainable finance’ of ‘green finance’, toezichthouders beginnen het gevaar van klimaatverandering voor de financiële waarde te zien en grijpen in, en klanten eisen steeds vaker dat hun geld duurzaam wordt geïnvesteerd. Dat is een mooi begin. Vander Stichele: “Alle spelers in het financiële systeem, van bankenklant tot centrale bankier, zullen moeten gaan investeren in een duurzame toekomst.”
Dit artikel van Erwin Maas verscheen eerder bij Studium Generale Utrecht.
‘Met het doel voor ogen´ is een serie van zeven lezingen, waarin wetenschappers de vraag beantwoorden wat er tot nu toe terecht is gekomen van de 17 duurzame doelen die de VN heeft gesteld. Behalve voor studenten zijn deze lezingen ook voor anderen gratis toegzankelijk.
Reacties (19)
Is er nog niet genoeg geld?
Waar komt geld eigenlijk vandaan?
Waarom is er nu meer geld dan 10 jaar geleden? De aarde is toch niet groter geworden?
Jammer dat deze vragen helemaal niet gesteld worden.
Je kunt de financiële sector pas begrijpen als je weet waarom er steeds meer geld bij komt.
@1: “De aarde is toch niet groter geworden?”
In zekere zin natuurlijk wel. Er zijn meer mensen dan 10 jaar geleden en die meer mensen hebben gemiddeld per stuk ook meer spullen en diensten ter beschikking (inclusief insfrastructuur). In ieder geval een deel van de geldgroei kan daarmee verklaard worden.
@2:
Geldgroei? Niet aan bomen denk ik.
Waar komt dat extra geld vandaan?
Komt er in elk land evenveel geld bij?
Wie bepaalt hoeveel geld er jaarlijks bij komt?
Waarom kunnen banken en multinationals wel profiteren van geldgroei en mensen met een uitkering niet?
@3: Er zijn ook wel gewone mensen die geprofiteerd hebben. Sommige helemaal niet, sommige een heleboel. Wat wil je met je vage verdachtmakingen nu precies zeggen?
@4: Misschien wil hij je lokken naar de “Geld=schuld” story.
@1: Stelt u zich een zelfvoorzienend dorp voor met 100 inwoners die elk ongeveer 100 euro geld bezitten. Daarmee betalen ze de kapper, slager, salaris, elkaar dus. Totaal dus 10.000 euro.
Dat dorp groeit naar een miljoen inwoners. Hoe kunnen die elkaar betalen als ze elk nog maar 1 cent (van die 10.000 euro) ter beschikking hebben?
Kortom, een groeiende bevolking en/of economie heeft meer geld nodig.
@3: “Waar komt dat extra geld vandaan?”
Van de extra goederen en diensten die worden geleverd.
“Komt er in elk land evenveel geld bij?”
Net zo min als er in elk land evenveel mensen bijkomen, of mensen evenveel meer spullen produceren.
“Wie bepaalt hoeveel geld er jaarlijks bij komt?”
Iedereen (een beetje) en niemand (helemaal).
Sjongejonge. Iedereen weet toch inmiddels wel dat geld gewoon met een druk op de knop gecreëerd wordt. En gelijk een schuld aan de andere kant. Of gewoon door wat de gek ervoor geeft; Banksy doet een beetje interessant op een stukkie papier met een stukje houtskool, en voilà, een paar miljoen gemaakt. En niet te vergeten de stockmarket en durfinvesteerders, die bedrijven waarde toekennen die nog helemaal nix gepresteerd hebben. Het is allemaal gebakken lucht, maar zo lang we erin blijven geloven…
Verder, weinig nieuws in dit artikel. Het systeem is verrot.
@7: [ Banksy doet een beetje interessant op een stukkie papier met een stukje houtskool, en voilà, een paar miljoen gemaakt. ]
Als jij denkt dat zo nieuw geld gecreëerd is in plaats van onttrokken aan iemands bankrekening, dan is er nog een hoop voor je te leren.
@4: er is een kleine groep mensen, die nieuw geld creëert. In Venezuela en Zimbabwe creëert de overheid heel veel nieuw geld en geeft het heel makkelijk weg als salaris voor werknemers. Dat zorgt voor enorme inflatie.
In Europa en de VS wordt minder nieuw geld gecreëerd en bepaalt een kleine groep (bankiers) aan wie dat nieuwe geld wordt uitgeleend.
Oliemaatschappijen krijgen heel gemakkelijk krediet van banken en investeringsfondsen. Dus kunnen oliemaatschappijen in de Noordelijke IJszee en de diepzee op zoek naar olie en gas.
De overheid kan ook vrij makkelijk lenen om nieuwe wegen en vliegvelden aan te leggen. En dat gebeurt dan ook.
De banken bepalen zelf wie makkelijk kan lenen en wie niet door de rente te varieren. De Nederlandse en Duitse overheid kunnen nu tegen zeer lage rente lenen. Griekenland en Italië betalen veel meer rente.
Als je een vaste baan hebt met een goed salaris krijg je wel een hypotheek. Als je een laag salaris hebt en geen vast contract, dan krijg je geen hypotheek. De banken bepalen.
@9:
de risico’s bepalen. Het risico dat je niet terugbetaald is kleiner bij een goed salaris. Het risico dat een land dat welvarender is als Griekenland zijn schulden niet terugbetaald is kleiner als die van Griekenland.
@10: in grote lijnen is dat zo. Hans Verbeek schreef:
En ook dat gaat om risico, maar met een laag salaris en een VAST contract, plus een hoge huur, zonder aantekeningen in BKR levert je nog altijd een afwijzing of hele lage hypotheek op. Banken hebben ook last van bias. Maar wat wil je ook, de financiële wereld acteert voor een groot deel op emotie en sentiment in de markt.
Verder is het allemaal niet zo moeilijk en er zitten geen duistere bedoelingen achter de bewegingen van de bergen met geld. Het enige dat me een beetje zorgen baart is dat wanneer de politiek nationale schulden (die uiteindelijk bijna nooit tot bankroet leiden) tot schaamlap promoot -je weet wel, de ‘schulden voor onze kleinkinderen’ truc. Zodra beleid daarop wordt afgesteld, zie je altijd dat de privé-schulden groeien. En de politiek bekommert zich nooit over dat akelige gevaar, die i.t.t. de eerder genoemde soort schuld echt levens kan vergallen.
@9: [ bepaalt een kleine groep (bankiers) ]
Ach ja, daar komt de aap, ik bedoel het complot uit de mouw.
Geldscheppen leidt tot olieboringen rond de Noordpool, ja ja, wat is het toch simpel. Bs.
@11: banken en andere investeerders vinden het geen enkel probleem om verliesgevende projecten, zoals de Amerikaansen schaliegas- en schalie-olie-winning overeind te houden. Veel van die projecten hebben nog nooit winst gemakt en zullen dat ook nooit doen. Het risico om de investering kwijt te raken wordt verkeerd ingeschat, bewust of onbewust.
Ook luchtvaartmaatschappijen, die al decennialang verlies draaien, worden overeind gehouden door aandeelhouders, banken en soms de overheid.
Dit soort misstanden staat de transitie naar een kleinere, op duurzame energie draaiende wereld in de weg.
Ik zie het niet als complot, maar als een misstand, die het gevolg is van de manier waarop ons monetaire systeem is ontspoord.
De macht tot het maken van geld (het universele ruilmiddel) ligt momenteel niet in de goede handen.
@13: [ banken en andere investeerders vinden het geen enkel probleem om verliesgevende projecten, zoals de Amerikaansen schaliegas- en schalie-olie-winning overeind te houden. ]
Bewijs dat eens.
Welke aandeelhouders staan in de rij om hun geld te verliezen bij een luchtvaartmaatschappij en waarom?
@14:https://www.rystadenergy.com/newsevents/news/newsletters/UsArchive/shale-newsletter-january-2018/
https://oilprice.com/Energy/Energy-General/US-Oil-Companies-Face-240-Billion-Debt-Mountain.html
Alitalia verloor in 2017 312 miljoen euro en in 2018 154 miljoen.
Aandelen behouden hun waarde: de koers kan dalen of stijgen naar gelang de vraag of het aanbod. Iemand vult de verliezen aan, Alitalia is nog niet failliet.
@15:
[ Iemand vult de verliezen aan, Alitalia is nog niet failliet. ]
Bullshit. Alitalia ging in 2017 voor de zoveelste keer failliet en is nog steeds failliet.
Ze wordt overeind gehouden met staatssteun, niet door banken of aandeelhouders.
Doe uw huiswerk eens mijnheer Verbeek, voordat u iets beweert of van een complotsite kopieert, gewoon 5 minuten de Wiki lezen.
[ Aandelen behouden hun waarde: de koers kan dalen of stijgen naar gelang de vraag of het aanbod. ]
Nog meer BS. De koers weerspiegelt vooral de toekomstverwachtingen bij de aandeelhouders. Veel minder de winstsituatie of intrinsieke waarde van het bedrijf. Aandeelhouders en banken steken pas geld in failliete luchtvaartmaatschappijen als de overheid de saneringskosten voor haar rekening neemt en dat doet de Italiaanse overheid ook keer op keer.
@15: Waar staat bij Rystadenergy of oilprice.com dat de banken graag de verliezen aanvullen met geld? Waar mijnheer Verbeek?
Dit staat er wel: “During the downturn more than 140 companies filed for bankruptcy”. Ze gaan gewoon failliet dus, niks geen steun van de banken.
@16:
Klopt, precies zoals ik in #13 meldde.
De Italiaanse overheid zit zelf zwaar in de schulden en wordt overeind gehouden door banken en andere geldschieters, die de Italiaanse staatsleningen opkopen.
De Italiaanse overheid wordt voorlopig nog niet afgestraft door de banken….
@17:
Even juist citeren, Frank:
Er resteert dus een schuld van $90 miljard. Dat is geld dat uitgeleend was om schalie-olie en schaliegas te winnen, maar nooit zal worden terugbetaald.
En dat probeer ik in deze discussie aan te tonen: banken en investeerders houden onrendabele activiteiten in stand, bewust of onbewust.
@18: [ precies zoals ik in #13 meldde. ]
Niet liegen meneer Verbeek, het is niet “soms” de overheid, het is altijd de overheid die de luchtvaartmaatschappij overeind houdt.
Dat de Italiaanse overheid geld kan lenen komt omdat zij niet failliet kan gaan. Dat is vals het te vertalen alsof de banken dus de luchtvaartmaatschappijen overeind houden. En staatsobligaties kunt u ook kopen en bv ook de pensioenverzekeraars, dat is dus geen geldschepping door banken.
[ Er resteert dus een schuld van $90 miljard. ]
Ja mijnheer Verbeek, dat is inherent aan faillissement, dat hoef je aan een zinnig mens niet uit te leggen.
Dat bewijst niet dat banken en aandeelhouders er geld in staken met de wetenschap dat die schalieboorder geheid failliet zou gaan. Die banken en aandeelhouders bestaan niet.
Welk sprookjesboek leest u? Of welke fantasiewebsite?