De donkere dagen voor ons

Merkel en Rutte zijn het eens over het stabiliteitsfonds: en Merkel vindt het plan van Nederland voor een commissaris die de stabiliteit van de euro bewaakt een goed idee. Ja, het mag wel een houtje- touwtje-kabinet zijn, maar ons land doet mee. Waarom kijken we zo verschillend tegen Europa aan? De PVV  heeft geen serieus standpunt  over Europa; dat wordt  geaccepteerd  door CDA en VVD, die voor het redden van de euro en het bestrijden van de crisis politiek genadebrood ontvangen van de PvdA.  Ondanks de comfortabele meerderheden: waarom het politieke meningsverschil?

Van belang lijkt een verschil van generaties, een verschil in historisch en politiek bewustzijn. De oudste Duitser  heeft het keizerrijk nog meegemaakt, daarna Hitler, de Stalintijd en de communistische overheersing van de DDR en vervolgens de democratie. Het is nogal veel politieke verandering voor een mensenleven. Voor Nederlanders geldt dat ook, zij het van wat meer afstand.  Wij hebben van de oorlogen geleerd dat onze neutraliteit ons niet beveiligt, dat je internationaal relaties moet ontwikkelen en deel moet zijn van allianties.

Een paar jaar geleden was ik op de 11^e november in Keulen, aan het begin van carnaval. Het was toeval, maar we keken onze ogen uit. Het was druk, er werd gefeest, gehost, gezopen, geflirt. Het tumult was bijna onverdraaglijk. Wat een energie! Ineens dacht ik: goed dat er geen Hitler, of andere engerd aan het roer staat, maar een kleurloze mevrouw van achter een toonbank. Die onstuitbare energie zou immers, fout gericht, de wereld maar zo weer in het verderf kunnen storten.

Dat is een gedachte van iemand, die is opgevoed door de oorlogsgeneratie, die weet dat vrede niet vanzelf spreekt en dat je Duitsers moet wantrouwen, die de rebellie van ‘68 heeft beleefd en daar aan heeft meegedaan. Van iemand die intens heeft geflirt met links, maar die instinctief toch het besef hield dat onze vrede, hoe heet soms ook, voortkwam uit de internationale samenwerkingsverbanden die na de tweede wereldoorlog werden gesmeed door idealisten en internationalisten. En dus vond ik dat de NAVO niet moest worden verlaten en dat het gedoe in Europa in ieder geval de Fransen en Duitsers uit elkaar hield.

Maar als je bewuste leven begint  in de jaren tachtig en je hebt geen goede geschiedenisles gehad, dan snap je dat eindeloze en bureaucratische gedoe in Europa niet, dan zijn Merkel of Balkenende kleurloze winkelbediendes, dan spreekt de welvaart vanzelf. De cultuur is globaal geworden (Barney and Wilma, Wicky en Pipi, de fantasy programma’s, de games op internet).

Waar moet het gevoel van identiteit en gemeenschap in de “global village”anders vandaan komen dan uit de natie, Oranje, het voetbal, de vreugde over triomfen en het collectieve verdriet over de verliezen (Diana of Pim)? Uit het “nationale wij” en de bedreiging daarvan door terrorisme, de Islam of de banksters; en door te intieme internationale samenwerking (want die bedreigt die nationale identiteit).

Europa is gevormd als een a-politieke eenheid: de eenwording is economisch gedefinieerd en niet politiek. Dat is een geboortegebrek dat een steeds groter probleem wordt. De economie is natuurlijk ook politiek: het voorstel van Nederland voor toezicht door een aparte commissaris, moet ook overdracht van soevereiniteit in houden. Daar niet veel op tegen: de nationale staat is ook maar een uitvinding, die niet zo ver in de geschiedenis teruggaat. Ooit werd Thijs Wöltgens bijna gestenigd toen hij Nederland een Duitse deelstaat noemde.  Maar dat was geen onzin. Veel  uitsluitend nationale problemen zijn er niet meer: milieuvervuiling en gelukzoekers trekken zich niets aan van grenzen.

Het rare is dat rechts doende is geweest die nationale kracht te verzwakken; er is geen samenleving, alleen families en individuen, zei Maggie Thatcher ooit. Zij wilde de greep van de centrale regering op de samenleving minder krachtig maken, want haar vriend Ronald Reagan wist het ook: ‘de staat is niet de oplossing, maar het probleem’. Zo groeide een vicieuze cirkel: slechte prestaties van de overheid versterkten de roep om een kleinere overheid, maar daardoor werden de prestaties nog slechter. De regels voor de financiële wereld werden verminderd en afgeschaft, met de wrange vrucht van de mondiale crisis als gevolg. En dat was een argument de overheid nog kleiner te maken en de individuen en families nog meer ‘in hun eigen kracht te zetten’.

Thatcher combineerde haar strijd voor een kleinere overheid wel met een nationalistische strijd tegen Argentinië over de Malediven. Zij wist dat je nationaal zelfbewustzijn niet kunt tellen in ambtelijke werkkamers in Londen.  De Amerikanen hebben zo nu en dan ook een frische und fröhliche Krieg nodig voor hun nationaal zelfbewustzijn. Maar  het geloof in de democratie is steeds meer afgekalfd. De balans tussen de wil van de meerderheid versus de rechten van minderheden wordt niet langer gezocht. De trend van polarisatie is al enige decennia gaande. Een simplistisch populisme komt daarvoor in de plaats, dat populariteit en openheid als de kerncriteria voor de legitimiteit beschouwt. Het vertrouwen in de centrale regering blijft dalen, zo wijst onderzoek uit.

Wie denkt dat ik overdrijf, moet het lot van Obama even bezien: gekozen als moralistische en liberal politicus, wordt hij nu geprezen door Cheney, lord Mordor in persoon, wegens het najagen en zonder proces executeren van terroristen. Maar of hij zich maar even wil excuseren voor het kritiek leveren op de krachtdadigheid van de  regering Bush.

Inmiddels is er een protestbeweging in Amerika op gang die boeit. Waarom is er geen socialisme in Amerika, vroeg Werner Sombart ooit. Als dat zo is betekent dat allerminst dat er geen radicalisme bestaat; de organisatie en expressievormen van de Arabische Lente, al dan niet vormgegeven door Otpor, hebben de omgeving van Wall Street bereikt.

Willen ze echt in Wall Street kamperen? Wat is de boodschap, vraagt de verwarde correspondent? CNN vat de opvatting van de demonstranten samen met: “tax the rich 90%”.  Obama pleit ook voor een banenplan, maar dat heeft meer met de zorgen voor zijn herverkiezing in 2012 te maken, dus of hij die ruimte krijgt van de Republikeinen is de vraag.

Terug naar Europa en ons land: bij ons is er evenmin vertrouwen in de politiek, als oplosser van problemen. Anders zouden populistische buitenstaanders minder succesvol zijn in de politiek. Ook hier houden politieke blokken elkaar in een houdgreep. De euro kan alleen gered worden door het begin van een politieke integratie van Europa; maar daar hebben de achterban van Merkel  en, bij ons  PVV en SP helemaal geen trek in. Onze nationale identiteit is ongeveer het laatste onderscheidende dat we hebben, zeggen de jongere kiezers.

De Grieken spartelen tegen de geforceerde modernisering die hen wordt opgelegd. Ik zie het met mededogen aan: de klappen vallen bij degenen die volkomen onschuldig zijn. Terecht bekommerde Wilders zich ineens om het lot van de Griekse middenklasse, maar zijn stelling werd er niet anders door. De Griekse tragedie werd beroemd door de ontwikkeling van het noodlot dat je van verre zag aankomen. Donkere dagen liggen nog voor ons.