De dag dat de journalistiek stierf…

…was 17 juni 1972. Het Watergateschandaal. Niet toevallig was het in 1972 dat verkoopscijfers van de kleurentelevisie hoger waren dan die van de zwart-wit televisies. Vermaak vraagt om kleur. En media werden steeds minder aanbieder van informatie, maar des te meer van entertainment.

Rond het Watergateschandaal begon de trend om de kracht van de onafhankelijke massamedia via vermarkting en manipulatie onderuit te halen. Entertainment kan een uitstekend middel zijn om informatie over te brengen. Maar massamedia zijn er niet uitsluitend ter vermaak van het volk. Juist de Nederlandse publieke omroep zou niet mee moeten doen met de trend om vermaak boven informatie te stellen. Een pleidooi voor een publieke omroep naar het model van BBC en VRT.

Op de avond van 17 juni 1972 ontdekte de beveiligingsmedewerker van het campagnebureau van de Democratische partij in de VS dat er tape zat op sommige deuren. Hij dacht er verder niets van, haalde de tape eraf en ging verder met zijn werk. Een uur later bemerkte hij dat er opnieuw tape op de deuren zat.

Hij belde de politie en om 02:31 uur werden Virgilio González, Bernard Barker, James W. McCord, Jr., Eugenio Martínez, en Frank Sturgis gearresteerd. Een inbraak die door de journalisten Carl Bernstein en Bob Woodward – met wat hulp van de onderdirecteur van de FBI W. Mark Felt aka Deep Throat – de geschiedenis in zou gaan als ‘The Watergate scandal’, vernoemd naar het gebouw waar het zich afspeelde.

Watergate leidde tot het aftreden van de Republikeinse president Richard Nixon, omdat zijn betrokkenheid bij de inbraak door Woodward en Bernstein was aangetoond. Nixon stond op het punt om door het Huis van Afgevaardigden ‘impeached’ te worden, een procedure om hoge overheidsfunctionarissen ’te berechten’ in de Senaat. Nixon trad af om zich deze schande te besparen.

Het was het hoogtepunt van de journalistiek als onafhankelijke controleur van de democratische rechtsstaat. Na Watergate zijn er strategieën bedacht om zand in de mediamachine te gooien. En de methode die het meest succesvol is, is het manipuleren van beelden op de kleurentelevisie.

Watergate was een wake-up call voor politieke en economische instituties. De kracht van een werkelijk onafhankelijke media, waar veel goed geïnformeerde journalisten in staat waren gebleken de machtigste man op aarde ten val te brengen, was simpelweg te gevaarlijk om te laten voortbestaan. Bedrijven, partijen en andere instanties (denk aan NGO’s, lobbyisten) gingen beleidsmedewerkers aanstellen die geen andere functie hadden dan het manipuleren van de media. Deze beleidsmedewerkers kregen de nickname ‘spindoctors’. En de journalistiek – of breder: de media – zijn er niet in geslaagd om deze strategie werkelijk te doorzien.

Ik heb een tijdje in Hilversum gewerkt, en daar hoorde ik op de burelen van de NOS meermaals de slogan: ‘Nieuws is entertainment.’ Ik heb deze uitdrukking nooit begrepen. Misschien ben ik ouderwets, maar ik vind dus niet dat het nieuws primair ter vermaak dient. Ik geloof dat nieuws primair informatief moet zijn. ‘Ja maar dan kijkt er geen hond, en dan bereik je je doel ook niet’, was een vaak gebruikt argument. Ik laat deze uitspraak even op u inwerken en kom er dadelijk op terug.

Wat het maximum aantal minuten per uur is dat de ster op de publieke omroep mag uitzenden weet ik niet precies, maar bij de commerciële zenders is dit aantal meen ik twaalf. Een vijfde van uw uur televisie mag worden besteed om u te proberen spullen te verkopen. De sluikreclame in de programma’s zelf telt daarbij niet eens mee. Wie commercieel kiest, weet dat, dus daarover zal ik niet zeuren. Maar de STER op de publieke omroep is dus ook bedoeld om u producten te verkopen.

Ook advertenties in kranten, weekbladen en op deze website, bestaan bij de gratie dat reclame werkt. Als gebleken was dat reclamemaken voor producten geen effect had op de verkoop ervan, of meer kostte dan het zou opleveren, bestond reclame volgens de simpele logica van de economie gewoon niet. Mensen bombarderen met uw product bevordert de verkoop van uw product. Beeldvorming, beeldcultuur.

Dit heeft tot direct gevolg dat de publieke omroep al lang niet meer dezelfde functie heeft als in de tijd van voor de STER. De ‘zwevende reclameblokken’ waar we nu aan gewend zijn, zijn een uitvinding van de late jaren tachtig. Daarvoor waren er alleen reclames voor en na het nieuws. De functie van de publieke omroep is op de keper beschouwd niet meer dan vulsel rond de reclameblokken. Er moeten producten worden verkocht, en dat doe je nu eenmaal niet met de werkelijkheid, dat doe je met verdovend entertainment.

De meest gewilde reclameblokken zijn volgens mij die rond De Wereld Draait Door, een entainmentrubriek die uiterst oppervlakkig is. Er kijken veel mensen naar, en het programma geeft die mensen een heerlijk veilig coconnetjesgevoel. Daarna je reclameboodschap voor een prachtige nieuwe auto, en beter kun je het volgens mij niet hebben.

De vermarkting van de publieke omroep beschadigt in mijn ogen de rechtstaat. Wie het adagium gelooft dat kijk- of oplagecijfers heilig zijn, en dat geld een goede uitdrukking is voor de kwaliteit van de media, draait zichzelf een rad voor ogen. Het is dan ook daarom dat ik lid ben van de VPRO en de Groene Amsterdammer, allebei media die niet meer meegaan in dit idiote systeem dan strikt noodzakelijk is en consequent kiezen voor kwaliteit boven kijk- en oplagecijfers.

Waar we heen moeten in Nederland is een BBC-model, zoals dat ook in België bij de VRT is georganiseerd. Geen STER-reclame, twee televisienetten, vier radiozenders en de maatschappelijke functie van publieke omroep serieus nemen. Een management dat op dezelfde lijn zit, duidelijke afspraken en televisieprogramma’s inkopen bij onafhankelijke productiehuizen. Transparantie over waar het belastinggeld aan wordt besteed en een keuze van kwaliteit boven kijkcijfers. Je zult zien dat kijkers het verschil wel proeven.