De angst voor herhaling

ELDERS - Het verleden herleeft in Oost-Europa na de bezetting van De Krim door de Russen. Hedendaagse verhoudingen manen tot voorzichtigheid.

‘Vladimir Poetin is de nieuwe Hitler’, kopte een Pools sensatieblad. In Oost-Europa gaat de Wet van Godwin niet op. Daar beginnen ze een debat over Rusland zonder reserves meteen met een verwijzing naar nazi’s. De voormalige minister van Buitenlandse Zaken van de Tsjechische Republiek Schwarzenberg vindt het geen ongepaste vergelijking. Hij verwijst naar het Akkoord van München. In 1938 sloot Hitler Duitsland met de Britse premier Neville Chamberlain (foto) en zijn Franse collega Daladier een overeenkomst die inhield dat Duitsland het Tsjechische Sudetenland, waar veel Duitsers woonden mocht annexeren. De verdediging van Chamberlain dat hiermee de vrede in Europa werd afgekocht is later beschouwd als een toppunt van diplomatieke naïviteit. Het idee dat Europa opnieuw in de val zou kunnen trappen door een lankmoedige en afwachtende houding tegenover de acties van de Russen op de Krim jaagt nu vooral de Oost-Europeanen angst aan.

In Estland herinnerden pro-Oekraïnse demonstranten deze week aan een andere gebeurtenis uit de Tweede Wereldoorlog. Op 21 juni 1940 bezette de Sovjet-Unie Estland.  De Russen konden dit doen onder bescherming van het eind augustus 1939 gesloten  Molotov-Ribbentrop-pact, een niet-aanvalsverdrag tussen Nazi-Duitsland en de Sovjet-Unie waarin  beider invloedssferen waren verdeeld. Toen een jaar later de Duitsers het verdrag eenzijdig verbraken en de Sovjet-Unie binnenvielen kwam Estland weer tijdelijk in handen van de Duitsers om in 1944 wederom door de Russen te worden bezet – of bevrijd. ’t Is maar hoe je de geschiedenis waardeert. De les die in Estland en de andere Baltische staten moeilijk uit het geheugen is te wissen luidt in elk geval: vertrouw grootmachten nooit. Bij de Russische ambassade riep zondag de Estse Europarlementariër Tunne Kelam (lid van de christendemocratische fractie EPP) op tot solidariteit met de Oekraïne. “It’s very clear that if we appease in Ukraine then we are at risk too, as a neighbor of Russia,” zei hij, wijzend naar het balkon waar in 1940 de Russische bezetter in de persoon van Stalin’s rechterhand Zhdanov zijn aanhangers toesprak.

Maar een kalmerende houding lijkt ondanks deze begrijpelijke herinneringen toch de overhand te hebben bij de meeste Oost-Europese regeringsleiders. Ondanks de waarschuwing van Kelam en een oproep van de Estse minister van Defensie Reinsalu is premier Ansip dinsdag gewoon volgens plan afgetreden  om een leiderschapswissel mogelijk te maken. Geen paniek. Business as usual. En ook al twitterde het Hongaarse Europarlementslid Tamás Deutsch deze week Russians go home, zijn premier en partijgenoot Victor Orbán stelde zich in zijn eerste reactie op het conflict tussen Rusland en de Oekraïne geruststellend neutraal op: wij zijn geen partij in dit conflict. Hongarije heeft onlangs met Rusland en lucratief contract gesloten voor de bouw van een nieuwe kerncentrale in Paks en zal niet snel aandringen op harde acties tegen de grote buur. Iets dergelijks speelt ook in de Tsjechische Republiek. De Tsjechische Defensie Minister Martin Stropnicky zei deze week dat hij zich nauwelijks kon voorstellen dat de Russen nu nog de tender kunnen winnen voor de bouw van een nieuwe kerncentrale in Temelin. Hij kreeg de steun van zijn collega Jiri Dienstbier, maar zij werden direct teruggefloten door premier Bohuslav Sobotka. We kunnen de handelsrelaties met Rusland niet stopzetten, zei hij. En dus ook niet de lopende procedure voor de aanbesteding van de nieuwe kerncentrale. De Hongaarse oppositiepartij LMP vroeg naar aanleiding van de discussie in Tsjechië ook om een debat over de contracten met Rusland in het parlement in Budapest. Maar de Hongaarse minister van Buitenlandse Zaken János Martonyi ziet bij voorbaat geen reden voor een herziening. Vraag aan de Europese landen die wapens leveren aan Rusland om hun contracten te herzien, zei hij. Het gaat bij ons om een vreedzaam project.

De Europese leiders uit Oost en West hebben gisteren na langdurige onderhandelingen enkele voorzichtige maatregelen aangekondigd. Geen enkel land heeft er baat bij het conflict met Rusland op de spits te drijven. Voor dat standpunt wordt ook een historische vergelijking gemaakt. Wie zou er opnieuw een koude oorlog willen?  In de Verenigde Staten wordt dat schrikbeeld volgens NOS correspondent Wessel de Jong voor binnenlands politiek gebruik aangewend: om Obama verder in diskrediet te brengen.

De oppositie zaait angst, de zittende macht kalmeert, het publiek  blijft in het ongewisse: is dat geen verontrustende herhaling van de geschiedenis?