RECENSIE - ‘Een onwaarschijnlijk succes’, zo noemt de NRC (van 25 maart) de verkoop van het boek Homo sapiens van de Israëlische auteur Yuval Harari. De krant zocht de auteur op, omdat het vervolg, Homo deus, ook uitstekend verkoopt. Wat is het geheim van deze boeken?
Harari is een mooi voorbeeld van een geconstrueerde bestseller-auteur. Geschapen door de commercie. Uitgevers zijn niet geïnteresseerd in kwaliteit, zoals Jona Lendering en ik onlangs constateerden. Uitgeven is handel, het gaat om de verkoopcijfers. Dus blijft men veilig rondhangen in de buurt van eerdere successen, of (zoals in dit geval) importeert men een buitenlands succes. Harari’s eerste boek, Homo sapiens, kon mij niet bekoren. In een recensie in De Volkskrant noemde ik het warrig, slordig geconstrueerd en vol feitelijke onjuistheden. (‘Feiten zijn heilig,’ zegt hij nu zowaar in de NRC.)
Toch was Homo sapiens een bestseller. Eerst in Israël, daarna in het Westen. Het succes in Israël deed uitgevers elders gretig toehappen, en zorgde ervoor dat ze flink investeerden in reclame. Succes schept succes, kortom.
Maar dat is niet het hele verhaal. Harari biedt ook troost.
De vraag is: waaróm werd Homo sapiens in Israël zo’n groot succes? Volgens mij zijn daarvoor twee oorzaken aan te wijzen. Ten eerste, in een regio die beheerst wordt door religieuze tegenstellingen en fanatiekelingen, gaat dit boek daar uitdrukkelijk niét over. Dat zal voor veel Israëlische lezers verfrissend zijn geweest. Daarnaast roept Harari de lezers op te berusten in de toekomst. We gaan een nieuw tijdperk in, waarin we bevrijd zijn van ons jachtige streven naar geluk en succes. Een dergelijk cultuurpessimisme raakt ongetwijfeld een diepe snaar in een land dat steeds dieper in zijn problemen lijkt weg te zinken. Maar blijkbaar ook daarbuiten.
Het interview in de NRC geeft een helder beeld van Harari’s toekomstbeeld. Hij voorspelt dat de techniek ons leven gaat overnemen. Dat we straks niet meer hoeven na te denken, want de app weet het toch beter. Niet alleen hoe we van A naar B moeten rijden, maar ook hoe we ons leven moeten inrichten:
In de niet zo heel verre toekomst, aldus de historicus, zal een algoritme beter dan wijzelf weten wie wij seksueel aantrekkelijk vinden. “En dat zal automatisch gedetecteerd worden. Ik loop langs op straat en mijn smartphone zal jouw smartphone vertellen dat mijn hartslag en bloeddruk zojuist omhoog gingen. Vervolgens bepalen de algoritmes samen of het een match is.”
En:
“Nog even en algoritmes weten welke studie je zou moeten kiezen, op welke baan je moet solliciteren, met wie je moet daten. Maar ook welk boek je moet lezen. Of op welke partij je moet stemmen.”
Verderop in het interview voorspelt hij dat de rijken hun kinderen langs biotechnische weg slimmer, creatiever en rijker zullen maken, waardoor de ongelijkheid enorm zal toenemen, en dat intelligente robots ons straks allemaal werkloos zullen maken. Harari abstraheert deze olleke-bolleke toekomstvisie (die overigens al in Homo sapiens te vinden was) tot een ‘afscheid van het humanisme’:
Een van de zaken waar we afscheid van zullen moeten nemen, is het humanisme: de idee dat de mens een samenhangend geheel is, autonoom en met een vrije wil. Dat klinkt drastisch, als je het zo zegt. Maar volgens Harari wijst biowetenschappelijk onderzoek allang uit dat alle menselijke beslissingen voortvloeien uit chemische processen in de hersenen, en niet uit een imaginair ‘zelf’. En dat mensen helemaal niet zo veel invloed hebben op die processen als ze zelf denken.
Het klinkt allemaal nauwelijks serieus, dat apps ons psychologisch gaan afbreken, of dat we naar de wetenschap zouden luisteren om te horen wat we van onszelf vinden. Kletskoek, uiteraard. En inderdaad, na enig geklaag dat de politiek ons hiervoor onvoldoende waarschuwt, geeft hij aan het slot van het interview toe dat dit alles kletskoek is. Want vergeleken met vroeger…
… kunnen wij nauwelijks met enige zekerheid twee decennia vooruit kijken. Hoe zal de banenmarkt er in 2040 uit zien? Of het menselijk lichaam? We weten het simpelweg niet.
Harari heeft het dus niet over de toekomst; hij schildert slechts zijn eigen toekomstbeeld. En dat beeld is voor hem helemaal niet zo somber, want het effect van dat alles, het verdwijnen van ‘de illusie’ van het zelfstandig denkend individu, is volgens hem alleen maar winst. Harari is namelijk een boeddhist, en in het boeddhisme geldt het uitdoven van het individu als een ideale eindtoestand.
Aan het eind van Homo deus bedankt Harari de goeroe die hem vipassana-meditatie heeft geleerd. Dat is een meditatievorm waarbij men zo lang mogelijk stil moet zitten, om dan in je bewustzijn een voor een je lichaamsdelen af te lopen. Ook al krijg je enorme pijn in je benen, billen of hoofd, in je gedachten moet je daar geen bijzondere aandacht aan besteden, en verder naar het volgende lichaamsdeel. Op die manier aldus de kenners, leer je hoe je kunt loskomen van alle lijden. En van alle streven naar geluk. Dat is wat iedereen zou moeten willen. In de NRC:
Geluk, zegt Harari, bestaat uiteindelijk uit niets meer dan aangename gevoelens in het lichaam die per definitie vluchtig zijn. Het permanente najagen van aangename gevoelens geeft stress en ontevredenheid, doceert de historicus. Van Boeddha kunnen we leren om het komen en gaan van alle sensaties nauwlettend te volgen, en ze vervolgens te accepteren zonder er gehoor aan te geven.
Homo sapiens en Homo deus worden ons dus verkocht als wetenschappelijke non-fictie maar het zijn in wezen religieuze boeken. Pleidooien voor het boeddhisme. Alle verlangens, alle besef van geluk verdwijnt. En dat is goed.
Harari meet zich graag met auteurs als Jared Diamond, Simon Schame en Bill Bryson, die beschrijven hoe de mensheid zich al strijdend heeft weten te verheffen uit armoede en domheid. Harari’s Grote Verhaal is exact het omgekeerde. Hij zegt dat die strijd nergens goed voor is. Dat we helemaal niet moeten proberen om gelukkig te zijn. Daar worden we alleen maar ongelukkig van. Zijn warrige, eendimensionale betoog stelt inhoudelijk niks voor, maar het sluit perfect aan bij het diepe pessimisme dat, als het gaat om de toekomst van de mensheid en de planeet, momenteel bon ton is.
Yuval Harari. Homo Deus: een kleine geschiedenis van de toekomst. De Bezige Bij, €17,99
Reacties (22)
Goed gezegd.
Wat een verzameling nonsens onder elkaar, Marcel Hulspas heeft zichzelf met deze recensie overtroffen: “Het boek zal in Israel een succes zijn omdat het niet over religieuze tegenstellingen gaat”.
Dan moeten wel heel veel boeken in Israel een bestseller worden.
Maar dan zegt Marcel zelf ook dat dit niet de verklaring kan zijn, want het blijkt buiten Israel ook een succes.
Echt een recensie waar je wat van opsteekt.
Je kunt je natuurlijk afvragen of boeddhisme wel een religie is.
@2: Ik word nu wel benieuwd naar die algoritmes die bepalen waar @likoed op moet reageren. Zelf nadenken zal ie toch niet?
“Nog even en algoritmes weten [..] op welke partij je moet stemmen.
De stemwijzer bestaat al hoor! THE FUTURE IS NOW!
Oja, vergeet niet de boekenlegger te implementeren.
@4:
Dat bepaald een chipje bij Mossad.
:-)
@6:
:-)
@4
Dat is toch niet zo moeilijk te bedenken?
Als er hier weer eens onzin over Israel wordt uitgekraamd.
Deze ‘recensie’ is een mooi voorbeeld.
@4: de auteur van het boek zal wel op een zwarte lijst staat ofzo
@8: och ja, in een recensie waar in een bijzin wat over Israel staat maakt Likoed het tot het hoofdthema. Of hoe zo snel mogelijk off topic te gaan.
@8: Knauw hier maar op: http://therealnews.com/t2/story:18781:Ilan-Pappe%3A-The-Myth-of-Israel-%2812%29 Heb je wat zinnigs te doen.
@11 De leugens van de extreme communist Pappe zijn al bekend.
@12: gg
@12 Haha, het was niet genoeg om hem te diskwalificeren als ‘communist’; nee, er moest ook nog uitgelegd worden dat dit hem ‘extreem’ maakt.
Als bijvoeglijk naamwoord wordt dat dan een ‘extreme communist’; niet zomaar een communist, maar een uitzonderlijk extreme.
Wat nogal zot overkomt, want als je die Pappé op Youtube opsnort, dan komt ‘ie over als een hele rustige man, die zijn argumenten weloverwogen maakt. Niks extreems aan.
Veel aangenamer dan dat eeuwige geblèr van het extreem revisionistische Likoed NL, in ieder geval.
Of ik z’n – volstrekt speculatieve – reconstructie dat er wel een omvattend, van tevoren gecoördineerd plan zal hebben gezeten achter de verdrijving van een fors deel van de Palestijnse bevolking in 1948 ook slik, ik weet het niet hoor, dan mag hij toch wel eens met tastbare bewijzen komen – een paper trail ofzo; maar dat neemt niet weg dat hij een legitiem argument opzet.
‘Leugens’, tja… Je bedoelt dat het diametraal tegenover die zionistische mythen staat die jij voor zoete koek hebt geslikt? Nee, dat getuigt van kritisch denken!
likoed,.
Het zijn net strontvliegen. One topic niksnut.
Discussies niet zijn taak,mag hij niet eens,hij staat waarschijnlijk onderaan in de kaste.
@14: “niet zomaar een communist, maar een uitzonderlijk extreme”
Hij is als het ware deel van de 1% onder de communisten. Je weet wel, zo eentje die Marx maar een bourgeois watje vond, met zijn softe klassenstrijd.
@16 Zo eentje die meent dat nagenoeg het gehele Centraal Comité, Lenin voorop, afweek van de ware marxistische lijn, zich als vijand van het volk ontpopte en dat deze met z’n vriendjes daarom subiet tegen de muur gezet had moeten worden.
Zo eentje die vindt dat Jozef Stalin niet alleen groot gelijk had met zijn zuiveringen, terreur onder de koelakken en de Holodomor; maar van mening is dat ‘ie er nog wel een paar schepjes bovenop had mogen doen. Maar ja, veel te teerhartig hè, ons vadertje Stalin.
Zo eentje die vindt dat als de Grote Sprong voorwaarts en de Culturele Revolutie nou maar door waren gezet en opgevoerd onder Deng Xiaoping, dat China dan al begin jaren negentig een toonaangevende rol had gespeeld in de wereld, en zo evident de zegeningen van het socialisme had kunnen aantonen. Wie wil er tenslotte nou niet leven in een arbeidersparadijs?
Zo eentje die Rode Khmer maar een stel geitenwollensokken welzijnswerkers vindt, die half werk hebben verricht in de Killing Fields.
Kortom, niet zomaar een communist, maar zo eentje van het extreme soort, dat is Ilan Pappé.
Interessant, vrijwel geen reactie gaat over de recensie of het boek.
Het bewijst mijn stelling dat het een onzinnige recensie.
Dank jullie wel.
@18: Het bewijst dat je trollen nooit moet voeren, omdat reacties dan volledig ontsporen.
@18: Tsja, het is nogal lastig om commentaar te geven op een ontmoeting tussen twee specialisten die zich proberen te ontwikkelen als generalisten. En in dit geval loopt het over zoveel schijven dat je het boek gelezen moet hebben voor je de misvattingen bij beide (en die zijn er) in de context van hun intenties te behandelen. De poging van Harari komt mij gelezen het interview in NRC sympathiek over, maar veel wist ik al. Bij chimpansee’s is 50 leden van een stam het maximum en kantoren met 150 mensen functioneren het beste (Schellekens ’93?). Een evolutionair voordeel tegen b.v. bavianen die wel trek hadden in een Hominoidea-kleintje. Verder ‘werkte’ de vroege jager/verzamelaar gemiddeld anderhalf uur per dag, maar gezien de fysieke inspanningen waarvan het lichaam zich telkens moest herstellen, is het maar de vraag of je daarvan gelukkiger werd. Wel gelukkiger dan de mijnwerker van een eeuw geleden, komt mij voor. En dit is maar een greep.
Harari knutselt wel wat zaken raar aan elkaar. Hulspas wil ik wel iets van Gazzaniga aanraden: we spreken om te ontdekken wat we zeggen. ‘Klare lucht, louter vuur’ van Gerald Edelman (’93) komt mij voor als een beter boek voor de vragen van Hulspas dan de boeken van Swaab. Misschien schiet Hulspas wat Israel betreft niet in de roos, maar je hoeft maar een gemiddelde Israëlische krant open te slaan om het verschil te zien met westerse kranten. Men gaat daar als bezetter weliswaar niet geheel op in de vraag over de rechtvaardiging van de implementatie van religieus nationalisme, maar veel scheelt het niet. Bij dat alles kan het boek van Harari verfrissend werken. Uw Pavlov-reacties hier zijn uiteraard misplaatst.
Het idee dat technologie ons zou overheersen vind ik altijd een aparte. Technologie en mens zijn niet los van elkaar te zien, en overheerst al sinds dat men het wiel heeft uitgevonden.
Ik vind persoonlijk de voorspelling van Hariri wellicht wat extreem, in de hoek van de vliegende auto’s maar dat van die apps is echt niet zo vergezocht. Ik heb recent nog iemand laten afstuderen op een applicatie die mensen moet gaan helpen beter inzicht in zichzelf te krijgen door te meten en te ondersteunen bij het realiseren van nieuw gezette doelen. Algoritmes zijn daarbij absoluut niet iets nieuws. Ze zijn alleen veel makkelijker op te zetten en aan te passen met software en daar bovenop zijn er steeds meer sensoren die voor een prikkie ergens in gezet kunnen worden.
De smartphone is wat dat betreft het grootste struikelblok van Hariri, die zal over 20 jaar echt niet meer zo’n grote rol spelen.
Detail, maar: het eerste boek heet niet “Homo Sapiens”, maar “Sapiens”.
De auteur was overigens onlangs te gast op de podcast van Sam Harris, die veelal goede, lange gesprekken heeft met zijn gasten. De moeite waard.