Chocola maken van apekool

Gastredacteur Les Nars componeerde een stukje voor de 30% sargassolezers die ‘wetenschapsnieuws’ willen bij de vrijdagmiddagborrel

Geef een oneindig aantal apen een typemachine, en ze zullen ooit een toneelstuk van Shakespeare schrijven. Een gedachtenexperiment dat het goed doet op een vrijdagmiddagborrel of aan de salontafel. De kans dat apen literatuur bedrijven is nihil. “Alleen omdat we niet weten hoe we hun schrijfsels moeten lezen”, zegt wiskundige prof.dr.ir. Henk van Tilburg van de Technische Universiteit Eindhoven. Wat blijkt? Chimpansees kunnen wel degelijk schrijven. Van Tilburg publiceert binnenkort in Nature, “maar mijn chimps verdienen de Nobelprijs voor de literatuur.”

In een hok met hooi en fruit vlooit chimp Cindy “Kroonenberg” zilverrug Hugo “Mulisch”. De bijnamen danken ze aan hun manuscripten, die op een roestvrijstalen tafel liggen in een observatieruimte van safaripark Beekse Bergen. Cindy en Hugo zijn afkomstig van het primatencentrum BPRC in Rijswijk. De ‘Chimpensionado’s’, zoals Van Tilburg de apen noemt, hebben jarenlang gediend als proefdier. Sinds het verbod op medische proeven op mensapen in 2002, zijn de apen gebruikt om een gedachte-experiment in de praktijk te brengen. “Het voorbeeld van een oneindig aantal apen dat ooit het oeuvre van Shakespeare zal schrijven, wordt gebruikt om de term ‘bijna-oneindig’ te illustreren”, zegt Van Tilburg. “De kans dat dit gebeurt is bijzonder klein. Als ieder atoom in het heelal een schrijvende aap zou vertegenwoordigen, die iedere seconde een miljard toetsaanslagen haalt, dan zou er na vijf jaar een sonnet van Shakespeare uit kunnen komen. Als je geluk hebt.”

Helaas zijn apen niet zo productief. Een experiment van studenten van de universiteit van Plymouth in 2003 liet zien dat zes kuifmakaken (macaca nigra) in vier weken tijd vijf pagina’s volschreven, voornamelijk met de letter S. De Britse studenten concludeerden dat het experiment zinloos was. Bij wijze van gimmick werden de schrijfsels nog wel gebundeld in een boekje: Notes towards the complete works of Shakespeare“. Van Tilburg kocht het werkje. “Puur uit nieuwsgierigheid. Ik wilde weten of er misschien chocola te maken was van die apekool.”

Dat bleek het geval. “Ze hebben alleen de eerste fase van het experiment uitgevoerd, namelijk een aantal apen een stukje laten schrijven. Daarna begint pas het eigenlijke werk: de interpretatie van de tekst.” En daar komt Van Tilburg’s specialisme om de hoek kijken: de cryptografie.

Makakencode

Door middel van het tellen van karakterfrequenties en polyalfabetische substitutie wist Van Tilburg woordbeelden te reconstrueren. “De S bleek te staan voor de E.” Hij toont een vergeeld A4’tje, met daarop ‘Tarzantaal’: ‘wil de gele eten hebben’, ‘ik buiten spelen’. Van Tilburg: “Geen literatuur, maar het zijn hier wel de eerste vertalingen van een apentaal.” Van Tilburg besloot om zijn onderzoek in zijn vrije tijd voort te zetten. “Ik wilde de publiciteit mijden. Met dit onderwerp ben je al snel het mikpunt van spot en hoon.”

Na het kraken van de ‘makaken-code’ besloot Van Tilburg om verder te gaan met chimpanzees. “Mensen delen 98 procent van het menselijk DNA en daarbij had ik in Rijswijk 32 chimps tot mijn beschikking, die door het testverbod weinig anders deden dan tv kijken.” Uit deze populatie selecteerde Van Tilburg samen met de bekende etholoog Frans de Waal tien pientere chimps. “Introverte beesten met een vorsende blik”, zegt Van Tilburg. “Ze kregen allemaal een laptop en werden beloond naarmate ze daar langer op werkten.” De resultaten zijn volgens Van Tilburg ‘niet minder dan verbluffend’. “Chimpanzees hebben een andere manier van schrijven dan Sulawesi-makaken. Ze schrijven van onder naar boven en van rechts naar links. Door het tellen van karakterfrequenties en superimpositie kon ik vrij gemakkelijk de code kraken.”

De teksten bleken van hoog niveau. “Ik denk dat het te maken heeft met de achtergrond van deze apen: waar andere apen de hele dag in de lianen hangen en masturberen, zijn deze dieren altijd omringd geweest door wetenschappers. Bovendien hebben ze toegang tot de BPRC-bibliotheek en ze hebben hun hele leven kwaliteitstelevisie gekeken.” De productie van de tien apen behelst na twee jaar zo’n één miljoen woorden. “Ik mag officieel niets zeggen tot mijn publicatie in Nature, maar er zit literair talent bij. Hugo, een zilverrug van 34 jaar oud, heeft een episch werk van driehonderd pagina’s geschreven. Ik heb het anoniem voorgelegd aan een vriend (Michaël Zeeman, red.) en die zegt dat het Mulisch’ ‘De ontdekking de Hemel” in de schaduw stelt.” Chimp Cindy (26) schreef columns over de verschillen tussen mannetjes en vrouwtjes. “Ik vind het zelf niks, maar volgens mijn vrouw is het net Yvonne Kroonenberg”, aldus Van Tilburg. De 18-jarige Michael schreef een verhaal over een maatschappij waarin apen de baas zijn en Michel, een zilverrug, schreef een essay over de mens. Van Tilburg: “Daarin komt de homo sapiens er niet rooskleurig vanaf. Begrijpelijk wel: hoe zou jij schrijven over de soort die jou dag in dag uit inspuit met stoffen waar je ziek en misselijk van wordt?”

Taalgevoelig & Empathisch

Door het kraken van de ‘chimpcode’ kon Van Tilburg ook communiceren met de beesten. “Ze zijn niet alleen taalgevoelig maar ook empathisch. Als ik vroeg: ‘Hoi Hugo, hoe gaat het?’. Dan schreef hij terug: “Hoe gaat het met jou? Je lacht nooit.” Het zijn echt voelende wezens.

De resultaten van Van Tilburg onderzoek liggen momenteel onder review bij de redactie van Nature en tot die tijd mag Van Tilburg eigenlijk niets zeggen, maar de implicaties zijn gigantisch. “Dit geeft een totaal ander dierbeeld, in ieder geval voor de chimpanzee. Ze hebben duidelijk gevoelens en gedachtes en weten die te verwoorden. Ze verschillen niet wezenlijk van mensen en verdienen daarom een plaats in onze volksvertegenwoordiging. Met chimp Gerard ben ik momenteel bezig om een partijprogramma op te stellen. Ik denk serieus dat we in 2010 een Partij ván de Dieren hebben.”