OPINIE - Meer dan 15 duizend mensen stemden bij de vorige gemeenteraadsverkiezingen ‘blanco.’ De Tweede Kamerverkiezing in 2012 gaf een vergelijkbaar beeld. Om te voorkomen dat al deze stemmen verloren gaan, zouden ze vertaald moeten worden in lege raads- of Kamerzetels.
Blanco uitgebrachte stemmen worden beschouwd als ongeldig. In de regel maken politici zich er daarom niet of nauwelijks druk om. Ten onrechte, want blanco stemmers geven wel degelijk een signaal af die politici ter harte zouden moeten nemen. Waarmee overigens niet gezegd is, dat de betekenis van de uitgebrachte stem altijd even duidelijk is. Een enkele keer is die duidelijkheid er wel. In 2006 stemde ongeveer 30 procent van de ruim 10 duizend kiezers in Delfzijl bij de gemeenteraadsverkiezingen blanco. Ze gaven daarmee gehoor aan het verzoek van het actiecomité ‘De Witte Zakdoek’ om te protesteren tegen de bestuurlijke puinhoop in hun gemeente.
Blancostem is teken van ontevredenheid
Het stemgedrag in Delfzijl laat zien wat de blanco stem in essentie is: een signaal van ontevredenheid. En die ontevredenheid is te specificeren. Uit de Legitimiteitsmonitor democratisch bestuur 2013 blijkt dat Nederlanders veel vertrouwen hebben in de democratie. We hebben het dan over percentages tussen de 80 en 95 procent. Uit hetzelfde onderzoek blijkt echter ook dat het vertrouwen in politieke partijen zelden boven de 50 procent uitkomt. Ergo, Nederlanders hebben veel vertrouwen in de democratie, maar niet in de partijen die de kandidaten voor de meeste van haar instituties leveren (Kamer, regering, gemeenteraad, Provinciale Staten, enzovoorts). Een kiezer die zijn ambivalente gevoelens over democratie en politieke partijen bij verkiezingen tot uiting wil brengen, heeft een lastige keuze. Hij kan kiezen tussen volledige afwending van het democratisch proces (thuisblijven) of steun geven aan een politieke partij die hij niet echt vertrouwt.
De kiezer heeft nog een derde mogelijkheid: blanco stemmen. Hiermee steunt hij de democratie en uit hij tegelijkertijd zijn ontevredenheid over de politieke partijen. De blanco stem is een proteststem en een belangrijk signaal voor politici en politieke partijen. Helaas wordt dat door beiden nog onvoldoende beseft en opgepakt. Dat heeft te maken met de weinig zichtbare gevolgen van de blanco stem. Hij telt namelijk niet mee voor de zetelverdeling. Als expliciet wordt afgesproken dat hij wel betekenis heeft, zoals in Delfzijl, zou het aantal blanco stemmers wel eens flink kunnen gaan stijgen.
Vertaal blancostem in lege zetel
Ik pleit er voor blanco stemmen te vertalen in lege zetels in de volksvertegenwoordiging. De logica erachter is simpel. Als stemmen op de VVD leidt tot VVD raads- of Kamerzetels, dan moet blanco stemmen leiden tot lege raads- of Kamerzetels. Hierdoor wordt voor iedereen zichtbaar hoeveel burgers weliswaar het democratische proces steunen, maar zich niet gerepresenteerd voelen door het huidige aanbod politici of partijen. Het zal bovendien het politieke besef doen groeien dat de collectieve verantwoordelijkheid om de blanco of niet-stemmer te overtuigen om wel (geldig) te stemmen minstens zo belangrijk is als het afromen van elkaars potentiële aanhang.
Om blanco stemmen te vertalen in lege zetels in de Tweede Kamer, Provinciale Staten en gemeenteraden moet de wet gewijzigd worden. Wanneer dat eenmaal gerealiseerd is, zal het voor iedere politicus bij iedere vergadering duidelijk zijn hoeveel kiezers hij nog moet bereiken. Naast lege zetels zou het overigens ook goed zijn het aantal niet-stemmers in de zaal te vermelden, bijvoorbeeld verwerkt in een kunstwerk.
Beide maatregelen kunnen politici tot meer inspanning stimuleren om blanco en niet-stemmers actief te gaan benaderen. Het kijken naar de lege zetels is de beste manier om te laten zien dat er buiten de vergadertafels van onze volksvertegenwoordigingen voor politici nog een wereld te winnen is.
Julien van Ostaaijen is onderzoeker en docent lokaal bestuur en anti-establishment politiek aan de Tilburgse School voor Politiek en Bestuur, Tilburg University. Zie ook de Legitimiteitsmonitor Democratisch Bestuur.
Dit artikel verscheen eerder op Sociale Vraagstukken.
Reacties (18)
Er is nog een vierde mogelijkheid voor de kiezer die niet kan kiezen: zelf een politieke partij oprichten. Kom maar eens met een alternatief als je de 20 partijen waar je uit kan kiezen allemaal maar niets vind.
Blanco stemmen is echt een zwaktebod.
Ach wat heeft het überhaupt voor zin om te gaan stemmen want zelfs na dit – http://www.accountancynieuws.nl/actueel/branche/kritisch-rapport-deloitte-over-financiele.125533.lynkx – blijven die idioten van wethouders gewoon zitten. Erger één van hen waagt het zelfs een grapje te maken over GroenLinks die aan de Leidse burgers vraagt wat je met 80 miljoen kunt doen. – http://www.dichtbij.nl/groot-leiden/regionaal-nieuws/artikel/3380676/groenlinks-wil-weten-wat-zou-jij-doen-met-80-miljoen.aspx – Ik bedoel waar haalt zo’n CDA-er het gore lef vandaan??????????? Dan wil je als Leidenaar toch niet eens meer gaan stemmen!!!
Ik ga wel voor het EU-parlement stemmen maar dan uiteraard anti-EU, puur en alleen om Brussel te laten weten dat ik het helemaal heb gehad met die corrupte boevenbende in Brussel.
Zo hartgrondig mee eens, ik vind dit al zo lang… Ik zou zelfs de niet-stemmers er nog bij willen tellen, bij de lege kamerzetels. Maar de kans dat dit ook daadwerkelijk gaat gebeuren, lijkt me minimaal. De heersende en zittende partijen gaan echt niet in hun eigen kansen op zetels snijden.
@1: Want daar hebben we naast een 40-urige werkweek allemaal tijd voor?
Meer aandacht en macht voor de blanco stem!
@4: Thuisblijven is echt heel iets anders dan blanco stemmen. Dat kan je echt niet op een hoop gooien. Dan betekend blanco stemmen juist niks meer.
@4: De enige die perfect jouw standpunten kan vertegenwoordigen ben je zelf. De drempels in de Nederlandse democratie liggen echt ongelofelijk laag, één zetel aan stemmers heb je nodig. Vandaar ook dat we zoveel partijen hebben.
Het is dus van tweeën een als je ontevreden bent: of je doet wat moeite om te zorgen dat jouw ideeën wél vertegenwoordigd worden, en als je daar geen tijd voor hebt, stem je op iemand die wel die moeite doet, naast een 40-urige werkweek.
De politici die zich kandidaat stellen zijn er niet verantwoordelijk voor dat jij je niet vertegenwoordigd voelt. Die kunnen niets met een blanco stem, en terecht.
Hoe steun je het het democratische proces dan door blanco te stemmen? je probeert alleen maar de bestaande partijen onder druk te zetten “het anders te doen”, maar je geeft niet aan hoe. Het is niet constructief, terwijl daar wel mogelijkheden voor zijn : bijvoorbeeld zoals @1 zegt een nieuwe partij oprichten. Blanco stemmen meer invloed geven is het belonen van politieke luiheid, de grootste vijand van het democratische proces.
Goed toepasbaar op het toch al veel te grote EU parlement, vooral met lege plekken voor niet-stemmers.
Bespaart veel kosten, gelet op de hoge EU parlementsalarissen.
Of je houdt gewoon op met verkiezingen, en gaat in plaats daarvan loten. Zo bijvoorbeeld: https://decorrespondent.nl/538/het-kan-een-totaal-andere-inrichting-van-onze-democratie/10766404352-bc30e207
Bij dit artikel hoort een slogan: Meer zon, minder zetels!
Ik meen me te herinneren dat de Amsterdamse advocaat Pasman ooit een partij heeft opgericht voor blanco-stemmers. Ik heb het altijd een sympathiek idee gevonden waarover ik in het café nog wel eens met een vriendin discussieer en fantaseer.
Ik zou, eenmaal met Lijst Blanco in de Kamer vertegenwoordigd, netjes elke keer komen, toespraken houden en commissiewerk doen maar nooit stemmen. En nu ik dit schrijf, denk ik: waarom toch niet? Met Pasman als lijstduwer.
Voor mensen die zich niet willen laten vertegenwoordigen hebben we al een optie: niet stemmen. Daar nog een tweede mogelijkheid aan toevoegen om nog een nuance te kunnen aanbrengen in het je niet laten vertegenwoordigen is onzinnig. Als je wel stemt, kan je ook niet genuanceerd voor PVV of PvdA stemmen.
@13: Niet stemmen is voor mensen die het niks interesseert.
Maar zolang binnen de gemeenteraad/Tweede Kamer/welk vertegenwoordigend orgaan dan ook bij besluiten blanco/niet uitgebrachte stemmen genegeerd worden haalt het toch helemaal niet uit als er een paar lege stoelen in de zaal staan. In het getalsmatig eenvoudige (maar niet realistische) geval dat de helft van de stemmen blanco is, dan betekent dat dat elke partij de helft van de zetels heeft. Dezelfde partijen zullen echter nog steeds met elkaar een meerderheid hebben. Al met al is dit dus pure symboolpolitiek van jewelste en gaat de vlieger “Om te voorkomen dat al deze stemmen verloren gaan, zouden ze vertaald moeten worden in lege raads- of Kamerzetels.” niet op, want ze gaan nog steeds net zo hard verloren: ze veranderen namelijk nog steeds niet welke besluiten genomen kunnen worden.
De oplossing hiervoor is natuurlijk om voor stemmingen binnen de gemeenteraad een meerderheid van het aantal zetels te verlangen (niet van het aantal uitgebrachte stemmen). Maar ik ben bang dat dit vooral een verlamde overheid oplevert; wat volgens mij uiteindelijk geen goed idee is.
Ik heb in een ver verleden bij gemeenteraadsverkiezingen echt geworsteld. Geen van de partijen vond ik goed of geloofwaardig genoeg, zelf een partij oprichten was te veel werk en niet stemmen zou kunnen worden uitgelegd als dat ik democratie niet zou zien zitten. Twee keer blanco gestemd. Maar daar kleven ook net zo veel bezwaren aan.
Eigenlijk is niet stemmen een betere optie, maar als onze politici met een opkomst van 30% voor Europese verkiezingen nog geen moment twijfelen over de democratische legitimiteit van die verkiezingen dan weet ik het eigenlijk ook niet meer.
Het zou zo fijn zijn als de grote politieke partijen eens echt gingen luisteren naar mensen…..
In aanvulling op @10: je zou de blanco zetels kunnen verloten. Volgende vraag is wie er dan allemaal ingeloot kunnen worden. Burgerplicht of vrijwilligerspool (en waarschijnlijk: partijleden)?
@13: “Voor mensen die zich niet willen laten vertegenwoordigen hebben we al een optie: niet stemmen”
Om je niet te laten vertegenwoordigen kan je ook PVV stemmen, of sterker nog de partij van de dieren.